خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نیایش سرامی، مدیرمسوول نشر باد ـ نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را همگان به عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور می‌شناسند. رویدادی که هم وسعت آن زیاد است و هم میزان بازدید از آن بسیار. نمایشگاه کتاب تهران صورت بیرونی صنعت نشر کشور است و همه آنچه درحوزه نشر در طی یک‌سال رخ می‌دهد، در آن تجلی می‌یابد. این نمایشگاه را که تحلیل کنی، مقیاسی در دست داری برای رصد اوضاع فرهنگی جامعه.

در این نوشتار به بررسی اجمالی این رویداد چندوجهی در دو موضوع زیر می‌پردازیم:
۱. شیوه کنونی برگزاری نمایشگاه
۲. محل برگزاری نمایشگاه
 
شیوه کنونی برگزاری نمایشگاه
واقعیت آن است که نمایشگاه کتاب تهران سال به سال شلخته شده است و آویخته به عدم قطعیت‌ها وسرگشتگی‌ها. بیرونش را که می‌نگری پر از نابسامانی و نارسایی است. شرح حال درونش بماند برای وقتی دیگر.

میزبان باشی یا که میهمان، از وقتی که عزم جزم می‌کنی تا بروی نمایشگاه کتاب تهران انگار که باید از هفت خان رستم بگذری. احتمال ماندن در ترافیک منتهی به محل برگزاری نمایشگاه کم نیست. داخل نمایشگاه هم آنقدر شلوغ است و آنقدر سرگرمی‌ دور و برت ریخته که با آن وضع گنگ اطلاع‌رسانی در می‌مانی کجا بروی یا از کجا بیاغازی.

وقت، وقت بازنگری در شیوه برگزاری نمایشگاه است. برگزاری نمایشگاه به شکلی محدودتر و با وسعت کمتر اما با کیفیت بیشتر. اگر سی و یک سال پیش در نخستین دوره برگزاری این نمایشگاه ۲۰۰ ناشر داخلی شرکت کرد و طبق آمارهای رسمی حدود ۵۰۰ هزار بازدید از آن رخ داد، برگزاری نمایشگاه با این ابعاد شدنی بود و توجیه‌پذیر اما اکنون با حدود ۱۹۰۰ ناشر داخلی و بازدید چند میلیونی، منطقی نمی‌نماید. مدیریت اقتضایی ایجاب می‌کند که همپای با تغییرات رخ داده، تصمیم‌های تازه‌ای برای شیوه برگزاری نمایشگاه گرفته شود و سیاست‌های تازه‌تری اتخاذ گردد.
 
یک چاره و راه‌حل اجرایی برای حل مشکلات، دو پاره‌کردن نمایشگاه و برگزاری‌ آن در دو مقطع زمانی، دو ده روز است. یکی برای ناشران دانشگاهی، بخش بین‌الملل و ناشران آموزشی در آستانه پاییز و دیگری برای ناشران عمومی، کودک و نوجوان در اردیبهشت یا ماهی دیگر. برخی از مزایای این دو پاره شدن نمایشگاه:

۱. تخصصی شدن نمایشگاه با توجه به تخصصی شدن حضور حوزه‌های نشر
۲. بازدید آسان‌تر مخاطبان از نمایشگاه و ارائه خدمات بهتر به آنان
۳. رفع محدودیت‌ها برای اختصاص متراژ بزرگ‌تر غرفه به ناشران
۴.  کاهش ازدحام در داخل نمایشگاه
۵. کاهش ترافیک شهری در گذرگاه‌های منتهی به نمایشگاه، هم برای تأمین آسایش مراجعه‌کنندگان و هم کسانی که در محدوده نمایشگاه آمد و شد روزانه دارند.
۶. افزایش قدرت تاثیر‌گذاری این پدیده در دو مقطع زمانی
۷. برگزاری آسان‌تر نمایشگاه برای مسوولان برگزاری
 
محل برگزاری نمایشگاه
برای برگزاری نمایشگاه سه گزینه پیش روی ماست: شهرآفتاب، مصلی تهران، محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران.
 
الف- شهرآفتاب
در پی، برخی از مهم‌ترین مشکلات خاص برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب را برمی‌شماریم:

۱. بیشتر سازه‌ها هنوز موقتی‌اند و این مسأله سبب بروز مشکلاتی برای بازدیدکنندگان و غرفه‌داران شده است. در دو سال گذشته آب‌گرفتگی در برخی سالن‌ها مشکلات بسیاری پیش آورد همچنان‌که هوای نامطبوع و دم‌کرده‌ و غلظت گرد و غبار در این سازه‌های موقت.
۲. ترافیک به ویژه در ساعات شلوغی نمایشگاه، از پل شهید کاظمی و اتوبان آزادگان تا عوارضی قم و برعکس حتی پارکینگ‌های عمومی و اختصاصی، جانکاه است.
۳. پارکینگ‌های عمومی تا محل برگزاری نمایشگاه مسافت بسیاری دارند.
۴. مسافت زیاد اکثر مخاطبان نمایشگاه (تهرانی‌ها) تا شهرآفتاب عاملی تعیین کننده در میزان بازدید و استقبال از نمایشگاه است.

  وقتی برای رفتن به نمایشگاه از مرکز شهر تهران حدود دو ساعت در راه باشی و برای بازگشتن از آن هم، هر قدر که کتاب و نشر، برایت جذاب باشد، شاید در بازدید از آن تردید کنی. آیا برگزاری چنین نمایشگاهی که مخاطب میلیونی عام دارد، در بیرون شهر سنجیده است؟ آیا آسایش خانواده‌ها، دانش‌آموزان و... طی بازدید از نمایشگاه برای‌مان مهم نیست؟

درست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب در هزینه‌های اجرایی صرفه‌جویی قابل توجهی خواهد داشت. اما باید بررسید که این صرفه‌جویی به چه قیمتی حاصل می‌شود. اگر دو سوی ماجرای نمایشگاه از آن ناراضی باشند و اگر کلیت نمایشگاه در خطر باشد، این صرفه‌جویی چه توجیهی خواهد داشت؟
 
ب- محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران
محل دائمی نمایشگاه‌های تهران از جهت سالن‌ها و امکانات موجود هم‌چنین میزان فضا، استاندارد است. هر چند طی این سالیان در همان زمان - اردیبهشت ماه - نمایشگاه نفت و گاز در تقویم کاری آن جایگزین نمایشگاه کتاب شده است. این ناحیه به ویژه در منطقه تلاقی اتوبان چمران و خیابان ولنجک دارای گره ترافیکی روزانه است. یکی از راه‌های رفع این مشکل باز شدن خیابان صدا و سیما است. خیابانی عمومی که کلید حل مشکل ترافیکی منطقه است. جهت افزایش ظرفیت پارکینگ نمایشگاه، تعریض ضلع جنوبی خیابان سئول نیز با هماهنگی نهادهای دولتی چون: شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی، ورزشگاه انقلاب و سازمان صدا و سیما امکان‌پذیر است. کوتاه سخن این‌که محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی نسبت به گذشته شرایط بسیار بهتری پیدا کرده است، ولی برگزاری نمایشگاه کتاب در این مکان نیاز به تعاملات گسترده میان سازمانی حتی در هیئت دولت دارد.
 
ج- مصلی تهران
مصلی تهران از جهت موقعیت شهری مکان مطلوبی است. میان چهار خیابان قرار گرفته است و دو ایستگاه مترو دارد. حالا نیز عملیات عمرانی ساخت مصلی بیش از گذشته پیش رفته است و رواق‌ها نیز کامل شده‌اند. اگر تعامل خوبی با مدیران مصلای تهران برقرار شود، می‌توان به برگزاری سی‌ و یکمین نمایشگاه کتاب تهران در این محل امیدوار بود.

آخرین سالی که نمایشگاه کتاب در این مکان برگزار شد، مسئولان مصلی، ناشران و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را زیر فشار قرار دادند و این همکاری میان مصلی و وزارت ارشاد مشکل ساز شد. انگار که مسوولان مصلی تفسیر غلطی از مسوولیت‌هایشان در رابطه با برگزاری نمایشگاه کتاب داشتند، به همین دلیل دخالت‌هایی در اجرای نمایشگاه صورت گرفت و اتفاقاتی ناگوار رخ داد.

با همه آنچه که گفته شد باید منتظر تصمیم‌های شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه سی‌و یکم درباره چند و چون آن بمانیم.