به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی «فرهنگ موضوعی فارسی» با حضور محمد شادروی‌منش، حسن هاشمی‌میناباد و بهروز صفرزاده مولف اثر امروز چهارشنبه (25 مردادماه) در سرای اهل قلم برگزار شد.
 
شادروی‌منش در بخشی از این نشست نقل قولی از جانسون ارایه کرد و گفت: او می‌گوید وقتی نویسنده‌ای کتابی را می‌نویسد از دیگران امید تحسین دارد اما برای فرهنگ‌نویس همین که او را سرزنش نکند کفایت می‌کند. بهاءالدین خرمشاهی نیز در مقدمه دانشنامه فرهنگ کارا این سخن را به نظم درآورده است. بنابراین کسی که دست به تالیف می‌زند خودش را آماج انتقادها قرار می‌دهد.
 
این دکترای زبان و ادبیات فارسی با اشاره به سابقه آشنایی خود با مولف کتاب گفت: من از سال 1375 تاکنون صفرزاده را می‌شناسم و باید بگویم او طی فعالیت کاری خود همواره شرافت ادبی‌اش را حفظ کرده و در سال گذشته نیز 4 کتاب وی که حاصل زحماتش بوده منتشر شده است.
 
شادروی‌منش درباره ارتباط فرهنگ‌نویسی و کار گروهی در ایران نیز سخن گفت و افزود: ما اهل کار گروهی نیستیم و کمتر کار گروهی در کشورمان نتیجه می‌دهد و متاسفانه کار فرهنگ‌نویسی در جامعه ما از جمله کارهایی است که اغلب به دست یک فرد به سامان می‌رسد.
 
وی در بخش دیگری از سخنانش انتقادهایی را متوجه این اثر کرد و افزود: مولف کتاب گاهی ناچار بوده به فرهنگ‌های پیش از خود اعتماد کند اما لزوما این اعتماد به جا نبوده و همین عامل باعث شده در بخش‌هایی از کتاب مشکلاتی وجود داشته باشد با این وجود این کتاب اثری بی‌نظیر و بی‌سابقه در تاریخ فرهنگ‌نویسی است که تاکنون به این صورت وجود نداشته است.
 
وی با بیان اینکه در تاریخ فرهنگ‌نویسی نگرش به مقوله زبان وجود داشته گفت: قدیمی‌ترین فرهنگ عربی به فارسی البلغه المترجم فی اللغه نوشته یعقوب کردی نیشابوری است که در این زمینه منتشر شده است، کتاب صفرزاده جمع‌آورنده دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلف به مقوله زبان است و یک رویکرد تدوین لغات به صورت دستگاهی در آن دیده می‌شود.
 
شادروی‌منش همچنین به برخی از فرهنگ‌نامه‌هایی چون فرهنگ بیان اندیشه‌ها و فرهنگ‌نامه‌های طیفی اشاره کرد و گفت: عمده‌ترین تفاوت این کتاب با آثار دیگر از نظر روشی و شاکله‌اش است چرا که این فرهنگ تعریف دارد و علاوه بر گردآوری لغات تعریف درستی در علوم مختلف ارایه کرده است. با وجود اینکه مولف سعی کرده لغات این اثر به روز باشد باز هم جای کار در این حوزه فراوان است. در برخی از لغات فرهنگ‌نامه به تاریخ تولد متفکران و دانشمندان علوم اشاره شده که لزومی نبوده و می‌تواند اصلاح شود.
 
وی همچنین با اشاره به لغات محاوره‌ای که در این فرهنگنامه به کار رفته اظهار کرد: نوشتن به زبان محاوره در روزگار ما گسترش یافته و مولف کتاب هم در این باره تکاپوی زیادی داشته و در کتاب‌های قبلی خود نیز چنین رویکردی را اعمال کرده است. صفرزاده تلاش کرده تا درباره زبان محاوره راه‌حلی را پیشنهاد کند که اگرچه از سوی منتقدانش مورد تاخت و تاز قرار گرفته اما بازهم به دلیل تلاش برای رفع مشکل قابل تقدیر است.
 
به گفته این محقق، آوانگاری که در این کتاب استفاده شده نیز مناسب بوده و می‌تواند کارا باشد همچنین تلفظ کلمات در این کتاب به آوانگاری نیاز نداشته و می‌تواند تغییراتی در آن صورت بگیرد با این وجود اگر کلیت یک اثر مورد قبول باشد می‌توان درباره جزییات آن سخن گفت و از نظر من کلیت این فرهنگنامه مورد قبول است علی‌رغم اینکه برخی از تعاریف در بخش‌های تخصصی خطاست.
 
شادروی‌منش در پایان گفت: کتاب از نظر طراحی بسیار نفیس است اما با توجه به حجیم بودن ناشر می‌توانست از کاغذ بهتری برای سبک‌تر شدن آن استفاده کند.
 
این کتاب نمونه یک فرهنگ دورگه است
هاشمی میناباد نیز با اشاره به تالیفات مفیدی که از سوی صفرزاده طی سال گذشته به ثمر رسیده به برخی از ویژگی‌های شخصیت علمی او اشاره کرد و گفت: در مدتی که از انتشار جدیدترین کتاب ایشان می‌گذرد سوالات متعددی پیرامون این کتاب مطرح است به طور مثال اینکه این اثر یک فرهنگ معمولی است یا گنج‌واژه؟ اگر تعریف در آن ارایه شده چرا شبیه فرهنگ معین نیست و اگر موضوعی است چرا تعریف دارد؟
 
وی در پاسخ به این سوالات اظهار کرد: فرهنگنامه می‌تواند تلفیقی از چند فرهنگ باشد و این کتاب نمونه یک فرهنگ دورگه است. فرهنگ موضوعی یا گنج‌واژه نوع خاصی از فرهنگ اندیشه‌نگار است که ساختار کلان آن طی طرح طبقه‌بندی روی واژگان اعمال می‌شود سامان پیدا می‌کند.
 
وی در بخش‌های دیگری از سخنان خود درباره انواع فرهنگنامه‌ها از جمله فرهنگ واژه‌یاب، فرهنگ مترادف‌یاب، فرهنگ قیاسی و ... سخن گفت.

فرهنگ موضوعی و امکان دستیابی به مترادفات

صفرزاده در این نشست توضیحاتی را درباره اثر خود ارایه کرد و گفت: فرهنگ‌ها عموما الفبایی هستند و وقتی می‌خواهید از آن استفاده کنید باید واژه‌ای را در جایگاه الفبایی پیدا و معنی آن را جستجو کنید اما اگر بخواهید واژه‌ای را برای مفهومی‌ که در ذهن‌تان وجود دارد پیدا کنید باید از فرهنگ موضوعی استفاده کنید. همچنین اگر بخواهید به طور مثال فهرستی از تمام رنگ‌ها داشته باشید مراجعه به دیگر فرهنگ‌ها مناسب نیست اما فرهنگ موضوعی کار را برای شما راحت می‌کند.
 
وی با بیان اینکه فرهنگ موضوعی امکان دستیابی به مترادفات را به‌وجود می‌آورد گفت: ما اکنون در این باره فرهنگ به‌روز و مناسبی نداریم و این فرهنگ که حاصل تلاش ده‌ساله من است تلاشی در این راه بوده است. سعی کردم جدیدترین واژه‌ها و اصطلاحات را در فرهنگ بگنجانم و از این منظر این اثر جزء منابع روزآمد است. به طور مثال واژه‌های پهباد و راستی‌آزمایی که از جدیدترین واژه‌های امروزی است در این فرهنگ به کار رفته است.
 
 بخش پایانی این نشست به پرسش و پاسخ اختصاص داشت.