خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- پردیس عامری، دانشجوی دکترای مطالعات زنان، پژوهشگر زنان و جنسیت: «تیغ و سنت» کتابی است که به قلم رایحه مظفریان، پژوهشگر و فعال حوزه زنان و حقوق کودک نگاشته شده و به بررسی مبسوط ابعاد اجتماعی و فرهنگی مسئله ختنه زنان به مثابه نوعی خشونت جدی فیزیکی و روانی علیه آنها با محوریت پژوهشی که نویسنده درباره زنان 15 تا 49 ساله جزیره قشم انجام داده است، می‌پردازد. این کتاب که توسط انتشارات تخت جمشید(شیراز) در سال 1394 منتشر شده است، ویراست جدیدش به تازگی توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان چاپ شده است.
کتاب «تیغ و سنت» از نخستین و معدود کتاب‌های پژوهش محور با محتوایی قابل توجه و تامل در این حوزه است. این کتاب هم زمان و هم راستای شکل گیری کمپینی با نام «گام به گام تا توقف ناقص سازی جنسی زنان» شکل گرفته است و به نظر می‌رسد که انتشار نتایج پژوهش‌های نویسنده در قالب کتاب مذکور و شکل‌گیری این کمپین، دو اتفاق مهم در منع خشونت‌هایی علیه زنان هستند، که شاید تا همین چندسال اخیر، به صورت گسترده انعکاس اجتماعی و رسانه‌ای نیافته بودند.
«تیغ و سنت» در شرح پدیده خشونت آمیزی که به آسیب‌رسانی به اندام جنسی زنان منجر می‌شود، از سه اصطلاح متفاوت یاری گرفته است: ناقص‌سازی جنسی زنان، مثله کردن اندام جنسی زنان و ختنه زنان. این کتاب طی ۸ سال فعالیت و پژوهش‌های مداوم و مستمر نویسنده در محل مورد تحقیق، جزیره قشم، جمع‌آوری شده است. از موارد مهم و قابل توجه در پدید آمدن این اثر، حضور فعال پژوهشگر در منطقه هم زمان با گردآوری و تحلیل داده‌های مدنظرش، اقدام به فعالیت‌هایی چون راه اندازی «کمپین» توقف این شیوه از خشونت علیه زنان و برگزاری دوره‌های جدی توانمندسازی و مهارت آموزی زنان آن منطقه است. تمام این موارد در کنار هم توانسته‌اند به کتاب، تصویری قابل لمس‌تر بدهند و منجر به درک عمیق‌تر خواننده از رنج زنان تحت این نوع خشونت در منطقه محل تحقیق شوند.
بر اساس نتایج پژوهش‌های ذکر شده در کتاب، جزیره قشم بالاترین آمار ختنه زنان در ایران را دارد، حدود ۸۳ درصد قربانی که البته بیشترشان اهل تسنن هستند. همچنین ۶۲ درصد از پرسش شوندگان در این جزیره نیز علاقه‌مند به ختنه دخترانشان دیده شده‌اند. این یافته‌ها زنگ خطری برای افزایش این نوع خشونت در صورت اقدام نکردن برای تغییرات فرهنگی و یا وضع قانون‌های بازدارنده موثر و قابل اجرا است.
نویسنده در رویکرد تحلیلی خود، به مسائل فقهی و قانونی حاکم در کشور نیز توجه کرده است و بر این موضوع تاکید دارد که درباره خشونت ناقص‌سازی جنسی زنان، در قرآن هیچ آیه‌ای مبنی بر توصیه چنین اقدامی وجود ندارد و در سیره پیامبر مسلمانان هم هیچ گونه سند قطعی و معتبری که این عمل را برای زنان توصیه کرده باشد، دیده نمی‌شود.
کتاب در هفت فصل تدوین شده است. فصل نخست به مقدمه‌ای درباره این مسئله پرداخته شده و در فصل دوم به صورت گسترده‌تری مفاهیم مرتبط با این نوع خشونت، مطرح می‌شوند که شامل تعاریف عوارض فیزیولوژیک این اقدام آسیب زا نیز هستند. فصل سوم کتاب مروری بر فرایند فعالیت‌های سازمان‌های جهانی برای توقف این اقدام در جهان و خصوصاً کشورهایی که پراکندگی بیشتری در آنها از نظر انجام مثله سازی جنسی دیده می‌شود، دارد. در پایان این فصل گزارش‌های مکتوبی از مصاحبه نویسنده با افرادی که در معرض این خشونت بوده‌اند دیده می‌شود که به شرح تجارب زیسته خود پرداخته‌اند.
فصل‌های چهارم و پنجم به روش شناسی تحقیق، نظریات مرتبط و رویکرد تحلیلی تحقیق اختصاص دارند و مدل مفهومی ارائه شده در کتاب، بر اساس سه مولفه مهم و اثرگذار «عوامل فرهنگی، عوامل اجتماعی و عوامل جمعیت شناختی» ترسیم شده است. در فصل هفتم و پایانی و در سطور آخر می‌بینیم که نویسنده به این نکته تاکید می‌کند که با وجود تمام مطالعات و تحقیقات صورت گرفته، هنوز به طور دقیق منشأ تاریخی شکل‌گیری این نوع خشونت به مثابه نوعی سنت در جهان شناخته نشده است.
در نگاه کلی، کتاب «تیغ و سنت» را می‌توان کتابی با دغدغه‌های انسانی و حقوق بشری دید. «تیغ و سنت»، اگرچه به موارد شایع خشونت درهمه جوامع و فرهنگ‌ها علیه زنان نمی‌پردازد، اما این نوع نگرش و تحقیقات دغدغه‌مند که اقلیت‌های مورد ستم را مدنظر قرار می‌دهند، می‌توانند منجر به رواج هرچه بیشتر حس نوع دوستی، جلب توجه اذهان عمومی به حقوق همگانی و همچنین تشویق پژوهشگران این حوزه برای انجام مطالعات وسیع و کاربردی‌تر شوند، چراکه هم در باور نویسنده و هم در شعار «کمپین گام به گام تا توقف ناقص سازی جنسی زنان» که هم راستای کتاب تیغ و سنت شکل گرفته است: «حتی یک قربانی خشونت هم زیاد است». هر نوع خشونتی و حتی درباره گروه‌های اقلیت.
در پایان لازم به ذکر است که این کتاب پایان کار نویسنده نبوده، بلکه پژوهش‌های وی در این حوزه ادامه دارند و در سایت کمپین بتدریج منتشر می‌شوند.
یکشنبه ۶ فروردین ۱۳۹۶ - ۱۰:۰۰
نظر شما