به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دومین جلسه شعر از سلسله نشست‌های ماهانه شهر کتاب پاسداران با موضوع «شاعران آزاد» عصر یکشنبه (24 بهمن‌ماه) برگزار شد.
 
در ابتدای این نشست، احمد پوری با تکیه بر شعر یانیس ریتسوس، پابلو نرودا، و ناظم حکمت درباره‌ «مفهوم آزادی در شعر بعد از جنگ جهانی دوم» گفت: در نشست امروز قصد داریم به سه تن از شاعران بعد از جنگ جهانی دوم بپردازیم و دلیلی برای پرداختن به این تاریخ مشخص داریم، زیرا یکی از بزرگ‌ترین فاجعه‌های بشری جنگ جهانی دوم است. در این جنگ نزدیک به 60 میلیون‌ نفر کشته و هزاران نفر معلول شدند، شهرهای زیادی ویران شد و در مجموع این حادثه را باید بزرگ‌ترین فاجعه دست‌ساز انسان دانست؛ جنگی که به اعتقاد من دعوای سرمایه‌داری بود.
 
وی ادامه داد: بعد از جنگ جهانی دوم قشرهای مختلف روشنفکری پدید آمد و این سه شاعر یعنی یانیس ریتسوس، پابلو نرودا، و ناظم حکمت نیز از دل همین جمع‌های روشنفکری بیرون آمدند و دیدگاه‌های مارکسیستی داشتند. این سه از آزادی جمعی بیشتر از آزادی فردی دفاع می‌کردند و هدفشان مبارزه در راه انسانیت بود. در چنین شرایطی این خطر احساس می‌شد که دچار شعارزدگی شوند اما آنها این خطر را دفع کردند و دچار این آفت ادبی نشدند.
 
این مترجم با اشاره به ترجمه آثار پابلو نرودا و ناظم حکمت در ایران گفت: عاشقانه‌های حکمت و نرودا را ترجمه و منتشر کردم تا نشان دهم که این شاعران همه جنبه‌های انسانی را در نظر گرفته‌اند و در یک حوزه خاص مانند جنگ متمرکز نشده‌اند. یکی از مسائلی که به این شاعران نسبت می‌دادند دیکتاتوری استالین بود و عده‌ای معتقد بودند که این شاعران تحت تاثیر این اتفاق هستند.
 
وی افزود: مردم این شاعران را استالینیستی می‌دانستند اما هر سه در شعرهایشان از این موضوع را رد کردند. حرف‌های این شاعران و دفاعیات‌ آنها در شعرهایشان نهفته است و ترجیح می‌دهم برای پرداختن به این شاعران، شعرهای آنها را بخوانم.


 شعر اروپا متاثر از دیدگاه لیبرالیستی و مارکسیستی به بیان آزادی پرداخت

فرامرز الهی دیگر سخنران این نشست با اشاره به مفهوم آزادی اظهار کرد: وقتی از آزادی صحبت می‌کنیم باید به طور مشخص بیان کنیم که مفهوم ما از آزادی چیست و از آزادی چه چیزی می‌خواهیم؟ برای درک بهتر این موضوع باید به عصر روشنگری در اروپا بپردازیم چراکه در این عصر انسان با شیوه‌های جدیدی برای بیان سخن آشنا می‌شود.
 
وی ادامه داد: انسان بعد از عصر روشنگری با عقلانیت جدیدی روبه‌رو است. در این شیوه و در دیدگاه لیبرالیستی، هستی و فرد بررسی می‌شود و در شیوه مارکسیستی اجتماع را در نظر می‌گیرند؛ شعر اروپا متاثر از این دو دیدگاه به بیان آزادی پرداخت.

الهی در توضیح دوره روشنفکری در اروپا گفت: بعد از جنگ جهانی اول و تقسیم بازار اتفاقات هولناکی در اروپا رخ می‌دهد. فاشیسم قدرت می‌گیرد و انسان اروپایی را به فکر وادار می‌کند. برای پرداخت به وضعیت آزادی در شعر به سه ضلع مثلث «پاریس، تهران، دمشق» اشاره می‌کنم که ضلع پاریس تهران از استانبول می‌گذرد.

وی ادامه داد: در واقع ما با شعرِ شاعران اروپایی از طریق ترک‌ها آشنا می‌شویم و شیوه‌های جدید نوشتاری را نیز از آنها می‌آموزیم. از جغرافیای ورود که فاصله بگیریم، برای یافتن زمان ورود آزادی به ایران باید بررسی کرد که آیا در گذشته ما آزادی‌های فردی و اجتماعی داشته‌ایم یا خیر؟ پاسخ روشن است ما در دوره‌های مختلف تاریخ، آزادی فردی و اجتماعی نداشته‌ایم که این حرف به دلایل مختلفی برمی‌گردد.
 
این مترجم با اشاره به دوره آزادی‌خواهی در میان روشنفکران ایرانی گفت: زمانی که عباس میرزا عده‌ای از دانش‌آموختگان مدارس ایران را برای آموزش‌های تکمیلی به اروپا فرستاد این افراد با دنیای جدیدی در اروپا مواجه شدند و دوست داشتند که دانسته‌های خود را به کشور بیاورند در واقع مراجعه ایرانی‌ها به اروپایی‌ها خواسته‌های جدیدی را برای آنها فراهم کرده بود و مطالباتی مانند قانون پدید آمد.
 
وی افزود: این دیدگاه‌های جدید به سرعت به ادبیات نیز راه پیدا کرد و از اواخر قرن هفدهم شاهد گسترش رمان هستیم و رفته‌رفته رمان‌نویسی کل اروپا را فرا می‌گیرد. ایرانیان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به نوشتن رمان و داستان به این شیوه می‌پردازند. قبل از مشروطه ما آزادی را نسبت به دیگری می‌سنجیدیم یعنی آزادی برای ما مفهوم جامعی نداشت، اما بعد از اعزام دانشجویان به خارج از کشور و بازگشت آنها به ایران جامعه متوجه می‌شود که یک استبدادی وجود دارد که می‌تواند علیه آن اعتراض کند.
 
«افسانه» و «بوف‌ کور» نمادی از ورود آزادی به ادبیات ایران هستند
این محقق حوزه فلسفه و شعر با اشاره به تحول شعر و داستان در ایران عنوان کرد: دو کتاب «افسانه» و «بوف‌ کور» نمادی از ورود آزادی به ادبیات ایران هستند. نیما در کتاب «افسانه» گامی روبه‌جلو در شعر برمی‌دارد و هدایت نیز دریچه‌های جدیدی از ادبیات را به روی داستان باز می‌کند. در واقع ادبیات ما در این دوره زمانی استخوان می‌ترکاند و دورنمای جدیدی ایجاد می‌شود.
 
وی ادامه داد: در این دوره ترجمه رونق می‌گیرد، جنبش‌های مختلفی راه می‌افتد و قدم‌هایی برای آزادی برداشته می‌شود. در دوره پهلوی دوم جریانات شعری به دو دسته تقسیم می‌شوند که بخش ملی‌گراها به نمایندگی اخوان شروع به فعالیت می‌کنند. رفته‌رفته کسانی مانند شاملو پدید آمدند و مفهومی به نام انسان و آزادی در اجتماع مهم می‌شود.
 
الهی با اشاره به ضلع سوم مثلث آزادی اظهار کرد: اگر ضلع سوم را به نمایندگی از کشورهای عربی، دمشق در نظر بگیریم؛ در این دوره شاعران عرب مانند محمود درویش درگیر ملی‌گرایی می‌شوند و با توجه به اینکه این جغرافیا (کشورهای عربی) تحت استعمار فرانسوی‌ها بوده است، تبادل آزادی به شکل مشخصی انجام نمی‌شود و سنت‌ها اجازه نمی‌دهند که شاهد درخواست آزادی در این جغرافیا باشیم. در واقع در این جغرافیا مفهوم آزادی استعمارستیزی است و حالت دیگری ندارد.
 
وی ادامه داد: به نظرم وقتی از ادبیات مدرن و تاثیرش بر ادبیات ایران صحبت می‌کنیم باید بدانیم که این دوره در مشروطه و همزمان با برخی تحولات در اروپا شکل گرفته است یعنی ما تحت تاثیر کشورهای اروپایی قرار گرفته‌ایم. به نظرم آزادی در ایران به چند دوره خاص محدود می‌شود و باید ساعت‌ها در مورد هر دوره صحبت کنیم که برای این بررسی باید پارامترهای مشخصی مطرح شود.

ایرانی‌ها در مشروطه با مقوله‌ای به نام آزادی آشنا می‌شوند
سینا کمال‌آبادی که آخرین سخنران این نشست بود با اشاره به مفهوم آزادی گفت: برای بیان مفهوم آزادی در ایران باید بررسی کرد که آزادی در تاریخ کشور ما چه جایگاهی داشته است؛ بنابراین باید دوره‌های مختلف حکومتی را بررسی کرد. به نظر من آزادی اجتماعی و فردی در ایران وجود نداشته است چراکه کسی به دنبال آن نبوده است؛ البته کسانی بودند که جسته‌گریخته برای آزادی تلاش کردند اما موفق نشدند.
 
وی ادامه داد: ایرانی‌ها در دوره مشروطه با مقوله‌ای به نام آزادی آشنا می‌شوند و رفته رفته یاد می‌گیرند که باید برای آزادی فردی و اجتماعی جنگید؛ در واقع قبل از این دوره، کلمه آزادی برای ما معنای مشخصی نداشته است.
 
این مترجم حوزه ادبیات با اشاره به مفهوم آزادی در کشورهای عربی اظهار کرد: کشورهای عربی همچنان خودشان را امت واحد عربی می‌دانند که تحت تاثیر اسلام و سنت‌های آن هستند؛ این سنت‌ها به آنها می‌گوید که چگونه رفتار کنند و چارچوب مشخصی را برای آنها تعیین می‌کند؛ بنابراین با چنین دیدگاهی مفهوم روشن و مشخصی برای کلمه آزادی در بین این ملل وجود ندارد.
 
در پایان این جلسه شاعران و مترجمان حاضر در نشست شعرهایی با موضوع آزادی را برای افراد حاضر در نشست خواندند.