دکتر رضا منصوری، معاون پژوهشی پیشین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) درباره وضعیت نشر و تعریف کتاب‌‌های علمی برای مخاطب عام اظهار کرد: به‌‌نظر می‌‌رسد که تعریف مُدَونی از کتاب علمی که برای مخاطب عام تولید می‌شود در ایران وجود ندارد. برای این تعریف، باید گفتمان اجتماعی به‌ویژه بین اهل علم و علاقه‌مندان به ترجمه کتاب‌های علمی شکل بگیرد که هنوز این گفتمان ایجاد نشده است. دست یافتن به این تعریف، زمینه‌ساز پاسخ به این پرسش است که «آیا ترجمه و تالیف کتاب‌های علمی برای مخاطب عام در ایران یا کشور‌های پیشرفته تفاوت دارد؟» می‌شود.
   
علاقه بدون تفکر پیشینی در نشر کتاب‌های علمی
وی افزود: درباره کتاب‌های علمی برای مخاطب عام بحث‌های پراکنده‌ای در مجلات منتشر می‌شود؛ اما هیچ‌گاه بحث جدی درباره این موضوع شکل نگرفته است. عیان شدن علاقه‌مندی جمعی از اهل علم به ترجمه کتاب‌های علمی و کمتر تالیف، تنها نتیجه نشر این مباحث است. به‌نظر می‌رسد که این علاقه‌مندی بدون تفکر پیشینی، مبنی بر نیازسنجی در شرایط تاریخی و اجتماعی جریان دارد.
 
منصوری در ارائه تعریف مرسوم کتاب علمی برای مخاطب عام در دنیا ادامه داد: تبدیل و نشر کشفیات و مباحث علمی و تخصصی رایج در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی به زبان قابل فهم عامه مردم در قالب کتاب، به‌عنوان تعریف کتاب علمی برای مخاطب عام ارائه شده که با انگیزه‌های تالیف در ارتباط است. فعالان این حوزه پذیرفته‌اند که تولید این دسته از کتاب‌ها بسیار دشوار است.

توانا بودن 5 درصد از مولفان کتاب‌های علمی
این استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به نرخ پایین مولف توانا در عرصه کتاب‌های علمی برای مخاطب عام گفت: هر متخصص و صاحب‌نظر علمی برای تالیف این کتاب‌ها توانایی ندارد؛ کمتر از 10 یا پنج درصد با علاقه‌مندی و توانایی اکتسابی در تولید این دسته از کتاب‌ها فعال هستند.

منصوری درباره انگیزه‌های تالیف کتاب علمی به زبان عام اظهار کرد: انگیزه‌های تالیف کتاب علمی به زبان عام در اروپا به قرن 19 یا اواخر قرن 18 یعنی 200 سال پیش در اروپا با رشد علم به‌ویژه بعد از نیوتن و گالیله شکل‌ گرفت؛ به‌عبارت دیگر تفکر و روش‌‌های نوین علمی در این دوران ایجاد شد. بنابر تصور متخصصان، مردم نیز باید از این دانش بهره‌مند می‌شدند، در نتیجه با تشکیل دسته‌های مردمی این دانش به اشتراک گذاشته شد؛ بنابراین هدف اصلی در به اشتراک‌گذاری روش‌های نوین تفکر، فقط به انتقال دانش یا رفع کنجکاوی مردم استوار نبود.
 
وی در بیان تغییر انگیزه‌ دانشمندان غربی در تالیف کتاب‌های علمی برای مخاطب عام افزود: بعد از جنگ جهانی دوم، انگیزه دیگری با توجه به  هزینه‌بَر بودن دانش جدید ایجاد شد. مردم با پرداخت مالیات تامین‌کننده این هزینه‌ها هستند؛ بنابراین دانشمندان خود را موظف می‌دانند تا با متقاعد کردن مردم، دولت‌ها را برای تخصیص بودجه خرید تجهیزات علمی ترغیب کنند؛ بنابراین انگیزه در طول 200 سال دگرگون شد.
 
حس شخصی پایه اصلی تولید کتاب علمی
این عضو پایه‌گذار «انجمن فیزیک ایران» با اشاره به نبود هر دو انگیزه در ایران ادامه داد: هیچ‌ یک از انگیزه‌های تالیف کتاب در اروپا در ایران شکل نگرفته است؛ به‌عنوان مثال، پرداخت مالیات در کشوری مانند ایران با هدف هزینه برای علم مورد توجه نیست؛ بنابراین ابتدا باید انگیزه‌ها را اولویت‌بندی کنیم و به چرایی تالیف کتاب علمی برای مخاطب عام پاسخ دهیم؛ شاید به این نتیجه رسیدیم که نباید به این کار دست بزنیم؛ بنابراین به نظر می‌رسد که جریان تولید این دسته کتاب‌ها بر مدار علائق و حس شخصی یا تکرار روال جاری در جامعه غرب دنبال می‌شود.
 
منصوری درباره توانایی مولف کتاب علمی برای مخاطب عام گفت: توانایی برای تالیف کتاب علمی برای مخاطب عام به معنای صحبت با مردم نا‌آشنا با اصطلاحات تخصصی متداول بین اهالی علم است. زبان علم با زبان گفت‌و‌گو با مردم بسیار متفاوت است؛ به تعبیر دقیق‌تر، جراح متخصص در جایگاه مخاطب مباحث کیهان‌شناسی نیز به‌عنوان مردم تعریف می‌‌شود؛ بنابراین این افراد بی‌سواد محسوب نمی‌شوند بلکه افراد علاقه‌مند به فراگیری دانش‌های مختلف هستند. به‌طور تقریبی همه مردم به انضمام سیاست‌مداران در زمینه مدیریت به‌عنوان یک علم مدرن، عوام هستند.
 
نقد کتاب‌های علمی شکل نگرفته است
نویسنده کتاب «ایران را چه‌ کنم؟» درباره دلایل شکل‌گیری جریان نقد کتاب‌ علمی برای مخاطب عام در وضعیت نبود تعریف این دسته از منابع  افزود: به‌نظر می‌رسد که نقد کتاب علاوه بر علمی و شاخه‌های دیگر به‌طور جدی شکل نگرفته، به‌عبارت دیگر جریان نقد به معنای تفکر انتقادی در گام‌های ابتدایی قرار دارد. باید توجه داشت که برخی نسبت به محتوای کتاب‌ها انتقاد دارند، اما نقد، مقوله پیچیده‌‌ای است. نقد، زمانی شکل‌ می‌گیرد که منتقد به موضوع کتاب، اشراف کامل داشته باشد؛ با این وجود به‌نظر می‌رسد که باید جایگاه نقد تقویت شود.
 
پراشکال بودن بیش از 90 درصد ترجمه‌ کتاب‌های علمی
منصوری با اشاره به نقد ترجمه کتاب‌های علمی در شرایط نبود جریان تالیف و ترجمه اظهار کرد: نقد ترجمه کتاب‌های علمی برای مخاطب عام دارای دو وجه است. آیا اصل کتاب نقد می‌شود؟ به‌عبارت دیگر آیا مخاطبِ همزبان نویسنده درک درخوری از محتوا دارد؟ بنابراین تعریف مخاطب عام، شامل هموطن نویسنده و مخاطب دیگر کشور‌هاست؛ منتقد همچنین باید به توانایی علمی مترجم در برگردان اصطلاحات علمی توجه داشته باشد؛ با اطمینان باید گفت که بیش از 90 درصد از ترجمه‌‌ کتاب‌های علمی بسیار پُراشکال است.
 
وی با تقسیم‌بندی مترجمان کتاب‌های علمی افزود: مترجمان کتاب‌های علمی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. افراد مسلط به زبان مبداء بدون آشنایی به موضوع کتاب و مترجمان مسلط به زبان و درک موضوع و نا‌آشنا با زبان فارسی مدرن، در این تقسیم‌بندی جا می‌‌گیرند. نتیجه ترجمه دسته دوم، تولید کتاب‌‌هایی با برگردان‌های اشتباه از اصطلاحات علمی است که اتصال ذهنی در مخاطب ایجاد نمی‌کند.
 
این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف درباره وضعیت تالیف کتاب‌های علمی ادامه داد: تالیف کتاب‌های علمی برای مخاطب عام در ایران کمتر دیده شده است؛ به‌عبارت دیگر جسارتِ زیر سایه توانایی ایجاد نشده و جسارت البته با علاقه همراه است.
 
مکتوبات، مایه رشد فکری است
منصوری درباره وضعیت جامعه بدون احساس نیاز به تولید کتاب علمی گفت: وقتی کتاب‌های علمی ترجمه نمی‌شوند و مکتوبات از نظر کٌمی اندک باشد به معنای کُند شدن رشد فکری مردم یک جامعه است. نباید فراموش کنیم که رشد فکری از طریق مکتوبات اتفاق می‌افتد. اگر مکتوبات هرچند با اشتباهات‌ منتشر شود در نهایت جامعه برای رفع آن تلاش می‌کند.   
 
وی در تشریح راهکار‌های تقویت نشر کتاب‌های علمی برای مخاطب عام افزود: نباید مانع انتشار این دسته از کتاب‌ها شد و برای تربیت مترجمان زُبده و رشد زبان، باید انرژی مادی و معنوی صرف کنیم. چنین اتفاقی در اوایل انقلاب در نهاد‌هایی مانند مرکز نشر دانشگاهی رخ داد که به‌ مرور تضعیف شد؛ در حال حاضر اندک فعالیت‌هایی در نتیجه تلاش‌های سال‌های نخست انقلاب جریان دارد.