به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «اسلام و سیاست در پاکستان» با سخنرانی دکتر محمودرضا اسفندیار، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، دکتر محسن معصومی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و محمد احمدی‌منش، مولف کتاب چهارشنبه 28 مهرماه در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.
 
ارائه اطلاعات ضروری به صورت فشرده به مخاطب

اسفندیار کتاب «اسلام و سیاست در پاکستان» را از آثار بسیار خوب انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام برشمرد و گفت: این کتاب یکی از آثار بسیار خوبی بود که مطالعه کردم و به پژوهشکده تاریخ اسلام نیز بایت انتشار چنین کتابی تبریک عرض می‌کنم برخلاف سایر موسسات و سازمان‌ها که با بودجه‌های هنگفت آثاری چاپ می‌کنند که از خواندن آنها مطلب جدیدی یاد نمی‌گیریم، اما این پژوهشکده توانسته کتاب‌هایی را ارائه کند که انصافا درخور و آموزنده‌ بودند.
 
وی علاقه خود را به مطالعات شبه‌قاره اعلام کرد و افزود: کتاب، اثری پراطلاعات است که به خواننده نکات مفیدی از هند و پاکستان ارائه می‌کند. با این حال درباره عنوان کتاب باید بگویم وقتی روی جلد «اسلام و سیاست در پاکستان» آمده، خواننده انتظار دارد با اثری مواجه شود که در گفتمان سیاسی تالیف شده است.
 
این منتقد ادامه داد: هنگام مطالعه کتاب متوجه می‌شوید که با اثری در حوزه دانش سیاسی سروکار دارید اما کتاب در حوزه تاریخ است اگرچه این عیب نیست اما بهتر بود نام کتاب «نگاهی تاریخ به مناسبات اسلام و سیاست در پاکستان» باشد. بنابراین بهتر است عنوان اثر با توقعی که از آن انتظار می‌رود، قدری تناسب داشته باشد.
 
اسفندیار اظهار کرد: کتاب ساختار محکم و خوبی دارد اگرچه مقدمه آن تا اندازه‌ای مفصل است و شاید این تفصیل لازم بوده تا مولف ظهور یک کشور را توضیح دهد. اما با این حال فکر می‌کنم مولف می‌توانست برخی مباحث را به اختصار بیان کند زیرا امروزه مردم چندان حوصله خواندن مطالب طولانی را ندارند. بنابراین باید تلاش شود اطلاعات ضروری را به صورت فشرده به مخاطب ارائه کرد.
 
وی افزود: به گمانم در ساختار کتاب جای یک یا دو فصل برای مثال «اسلام در سیاست خارجی پاکستان» خالی است و کتاب جامعی که حرف آخر را درباره پاکستان می‌زند بهتر بود که از این بحث نیز بهره می‌گرفت.
 
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر گفت: فکر می‌کنم اگر به دنبال متخصص تاریخ و سیاست پاکستان در ایران باشیم، غیر از دیپلمات‌ها که اطلاعات آنها آکادمیک نیست و تجربی و حاصل مراجعات میدانی است، نتوانیم محققی پیدا کنیم که بتواند در این زمینه اطلاعات مدونی ارائه کند. بنابراین مولف کتاب تنها محققی است که در این حوزه در دسترس است و مخاطب ایرانی را با اطلاعات مدونی از پاکستان امروز مرتبط می‌کند، به همین دلیل انتظار می‌رود که در کتابش فصلی نهایی با عنوان «چشم‌انداز آینده» نیز گنجانده باشد. اگرچه در سخن آخر مولف به برخی از نکات و خطوط اشاره کرده است.
 
کتاب غنیمتی برای مطالعات شبه‌قاره است

در ادامه نشست دکتر معصومی درباره نبود منابع کافی درباره مطالعات شبه‌قاره در ایران گفت: مولف قلم خوبی دارد و متن کتاب نیز فارسی جاافتاده‌ای است که مخاطب را به ادامه مطالعه داستان، تشکیل یک کشور و کشاکش‌های آن ترغیب می‌کند. از آنجا که ما مرجع به روز و جامعی از تحولات شبه‌قاره نداریم، کتاب «اسلام و سیاست در پاکستان» غنیمتی است که بخشی از خلاء ما را در این زمینه جبران می‌کند.
 
وی افزود: اگر محقق، پژوهشگر و دیگر افراد بخواهند بدانند در پاکستان از بدو شکل‌گیری چه اتفاقاتی روی داده و چرا مسلمانان پاکستان در شرایط خوبی قرار ندارند اما مسلمانان در هند از وضعیت بهتری برخوردار هستند باید این کتاب را مطالعه کنند.
 
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به هم‌ریختگی منابع عنوان کرد: درباره منابع کتاب باید گفت که پاکستان کشور بی‌هویتی است و این بی‌هویتی در رفتار مردم آن دیده می‌شود. بنابراین درهم ریختگی در منابع مطالعاتی این کشور وجود دارد، به طوری که محققانی که درباره پاکستان پژوهش کردند، گرفتار سردرگمی منابع هستند. با مطالعه کتاب توقع داشتم که مولف از منابع بنویسد و تکلیف خود را با این منایع مشخص کند.
 
معصومی اظهار کرد: جمعیت پاکستان مسلمان است اما در این میان مسلمان چپ و راست وجود دارد که این تقسیم‌بندی باعث تفاوت بسیاری در نوع اسلام آنها شده است از طرفی منابعی که از سوی گروه‌های مختلف اسلام در پاکستان تالیف شده، از نظر روش‌شناسی از یک ناهمگونی برخوردار است که استفاده از آنها مهارت خاصی می‌خواهد.
 
وی درباره نقش پانویس در کتاب بیان کرد: از آنجا که خواننده با بسیاری از اسامی آشنا نیست، بهتر بود از پاورقی استفاده می‌شد. آوردن پاورقی هم بر ارزش کتاب می‌افزاید و هم تکلیف خواننده را مشخص می کند.
 
روایت مختصری از درگیری تجدد و سنت در پاکستان

احمدی‌منش در پایان نشست گفت: هدف اصلی کتاب تقابل فضای سنتی پاکستان در برابر تجدد یا مدرنیسمی است که به وجود آمد و تمام کشورهای در حال توسعه در یکی دو قرن اخیر با آن درگیر بودند. تلاش بر این بوده که کتاب روایت مختصری از درگیری تجدد و سنت در سطح ساختاری و گفتمانی باشد.
 
وی افزود: نکته قابل توجه این است که تمام کشورهای غیراروپایی در گذشته با درگیری تجدد و سنت روبه‌رو بودند و تقریبا اکثر جوامع غیرمسلمان به راهکاری برای آن دست یافتند و به شرایطی رسیدند که ساختارهای کهن خود را با وضعیت جدید تطبیق دهند و در این میان به نتیجه‌ای رسیدند و آن چالش‌ها و درگیری‌ها را تا حدی مهار کردند.
 
این مولف با طرح پرسشی درباره ایستایی جوامع اسلامی در مرز سنت و تجدد عنوان کرد: در جوامع اسلامی تقابل سنت و تجدد به گونه‌ای حاد بوده و هنوز هم حاد است. طبیعتا این پرسش پیش می‌آید که چرا جوامع اسلامی در این وضعیت هستند؟
 
احمدی‌منش بیان کرد: درباره شکل‌گیری پاکستان باید گفت از لحاظ فکری، اندیشه‌ای و سیاسی سه نفر؛ سید احمدخان هندی، اقبال لاهوری و محمدعلی جناح نقش قابل توجهی ایفا کردند.
 
وی افزود: جناح از منظر سیاسی مطرح است اما جنبه‌های اندیشه‌ای قابل تاملی نیز دارد اما دو نفر دیگر، سید احمدخان هندی، اقبال لاهوری جنبه‌های فکری پاکستان را پایه‌گذاری کردند تا زمانی که این کشور به وجود آمد.