به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسى كتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» چهارشنبه (سوم شهریورماه) با حضور دكتر سیدصادق سجادى، مؤلف و مترجم اثر و مديرگروه تاريخ و عضو شوراى عالى علمى مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى (مركز پژوهش‌هاى ايرانى و اسلامى)، علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخ و احمد خامه‌یار، پژوهشگر تاریخ تمدن اسلامی در سرای اهل قلم مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.
 
کتابی که معیار و مبنا در شیوه‌نامه‌های پژوهشی است

احمد خامه‌یار در این نشست، اظهار کرد: شاید چنین به‌اشتباه تصور شود که این غربی‌ها بودند که در حوزه حکومت سلسله‌ها و فرمانروایی‌ها گام برداشته‌اند اما تمدن اسلامی پُر از متون و میراث مکتوبی است که درباره سلسله‌های حکومتی نوشته‌ شده‌ است.
 
وی درباره کارکرد این کتاب گفت: جزء شیوه‌نامه‌های پژوهشی است که وقتی هر پادشاهی را نام می‌بریم، باید داخل پرانتز، تاریخ حاکمیت آن پادشاه را نیز ذکر کنیم. از این منظر، کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» اثری است که باید ابزار کار هر پژوهشگری قرار بگیرد و حتی به عنوان یک کتاب معیار برای یکدست‌سازی اختلافاتی که در تواریخ در منابع مختلف وجود دارد، محسوب شود.
 
این پژوهشگر تاریخ تمدن اسلامی با بیان این‌که کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» معیار و مبنا در شیوه‌نامه‌های پژوهشی است، تأکید کرد: این کتاب با توجه به استناد به بیشترین منابع و تحقیقات صورت گرفته می‌تواند به عنوان یک فرهنگ‌نامه تخصصی در حوزه تاریخ اسلام مورد استفاده قرار بگیرد.
 
خامه‌یار عنوان کرد: اما ناگفته نماند که هنوز این اثر کامل نیست و سلسله‌های مختلفی هنوز هستند که به‌دلیل کمبود منابع در این اثر به آنها اشاره نشده است. امیدواریم دکتر سجادی در سایر مجلدهای این اثر به بیان و تکمیل آنها نیز بپردازد.
 
تاریخ و بُعد وسیعی از تحقیقات اجتماعی و سیاسی

در این مراسم، دكتر سیدصادق سجادى، مؤلف و مترجم اثر توضیح داد: دولت‌های اسلامی در یک قلمرو بسیار وسیع با اقوام، زبان‌ها، فرهنگ‌ها و پیشینه‌های متنوعی از سواحل اقیانوسی اطلس تا ترکستان چین در حدود دوره‌ای کمتر از یک و نیم قرن پدید آمدند و تاریخی در تمدن اسلام به‌همت این اقدام پدید آمد که فی‌نفسه یکی از شگفتی‌های تاریخ جهان است.
 
وی عنوان کرد: آن‌چه که مهم به نظر می‌رسد این است که محققان جدید که علاقه بسیار زیاد در جزئیات دارند ـ که درست هم همین است ـ محتاج به ابزاری برای تحقیق هستند. امروزه تحقیقات تاریخ بُعد وسیعی حتی از تحقیقات اجتماعی و سیاسی را دربرمی‌گیرند. تحقیقات تاریخی چنان وارد جزئیات شده‌اند که حتی درباره یک حادثه کوچک صدها متخصص می‌تواند وجود داشته باشد. بنابراین این دعوی که کسی یا کسانی تاریخ اسلام بنویسند، امروزه یک دعوی گزافی است.
 
مديرگروه تاريخ و عضو شوراى عالى علمى مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى افزود: آنچه که می‌توان انجام داد و به عنوان ابزاری برای تحقیقات تاریخ اسلامی به شمار می‌آید، کارهای متفاوتی است؛ تحقیقات باستان‌شناسانه، تحقیق در درون متن، بررسی‌های جامعه‌شناسی و فرهنگی از جمله این ابزارها هستند.
 
تردید درباره دوران حکومت یک فرمانروا در سلسله‌هاى تاریخی

وی توضیح داد: در کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» سنوات حکومت بسیاری از فرمانروایی سلسله‌هایی که به این قلمروها حکومت کردند در کتب مهم تاریخی ما اعم از زبان فارسی، عربی و اخیراً هم ترکی، ناقص است. امروز هم ما با شک و تردید به دوران حکومت یک فرمانروا در سلسله حکومت‌ها نگاه می‌کنیم. اما بر حسب کتیبه‌هایی که بر دیوارها و سنگ‌های قبور و سکه‌ها کشف کرده‌ایم، می‌توان تا حدودی به قطعیت رسید. بنابراین، مراجعه‌ صِرف به کتب معمول تاریخی برای مورخ کارساز نیست.
 
سجادی عنوان کرد: کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» را بیش از 30 سال پیش ترجمه کردم و در سال 1363 جلد نخست و در سال 1370 جلد دوم آن چاپ شد. اما کتاب به سرعت، چون نمونه‌ای نداشت نایاب شد. در سال‌هایی که این کتاب ترجمه شده و در بازار بود تحقیقات مربوط به سلسله‌های اسلامی را ادامه دادم. هر آن‌چه در این زمینه به دست آوردم در دایرة‌المعارف‌ها به‌ویژه دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی به چاپ رسیده‌اند.
 
مؤلف و مترجم کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» افزود: از هفت سال پیش سنوات حکومت فرمانروایانی که در تحریر گذشته، محل تردید بود، با تحقیقات دوباره استخراج کردم. سپس قریب به 40 خاندان حاکمی که در کتاب اصلی، نیامده بود، تحقیق کردم و تعداد سلسله‌ها را به 247 سلسله رساندم. علاوه بر آن، اطلاعاتی که در باب بسیاری از این خاندان‌ها آمده بود و افق به مقصود نبود، گردآوری و در کتاب حاضر ارائه کردم. بنابراین این اثر می‌تواند به عنوان یکی از منابع مهم برای هر تحقیق تاریخی در زمینه تاریخ اسلام تلقی شود.
 
طاقت‌فرسا بودن تحقیق در حکومت‌های تاریخ اسلام

علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخ در این مراسم اظهار کرد: تحقیق در عرصه سلسله حکومت‌های تاریخ اسلام کار بسیار طاقت‌فرسایی است که یک از خودگذشتگی نیز می‌خواهد. رسیدن به یک تاریخ و مهم‌تر از آن، احراز انساب آنها ـ با توجه به قلت منابع ـ کار بسیار دشواری است. همچنین ملاحظه تحقیقات دانشمندان زیاد و اطلاع بر آنها، کار بسیار دشواری است.
 
وی ادامه داد: به گمان من، کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» یک دوره مختصر تاریخ جهان اسلام است. مخاطبان این کتاب می‌توانند به طور اجمالی با تمام خصوصیات دوره‌های حکومتی آشنا شوند؛ و این هنری است که به‌نظر من در غربی‌ها موجود است تا شرقی‌ها. بنابراین این کتاب از این منظر، بی‌نظیر است.
 
این پژوهشگر تاریخ با بیان این‌که کتاب «دولت‌ها و سلسله‌هاى حاكم بر قلمرو اسلام» نمونه‌ای برای انجام تحقیق دانشجویان و حتی استادان دانشگاه‌ها، محسوب می‌شود، افزود: دکتر سجادی در این کتاب در زمینه سلسله‌های حاکم بر قلمرو اسلام حق مطلب را ادا کردند. امیدوارم وی با توجه به این‌که کار را به‌صورت جدی ـ هم از منظر نظری و هم از نظر تحقیقاتی ـ دنبال می‌‌کند، تحقیقات خود را ادامه دهد.