خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- علی نامجو: کیوان ساکت آهنگساز و نوازنده کشورمان، امروز 55ساله شد. او تا امروز 9عنوان کتاب آموزشی موسیقی را روانه بازار کرده است و به زودی سه عنوان دیگر را منتشر می‌کند. «گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران» نام کتابی است که در روزهای جاری منتشر می‌شود تا راه طولانی آموزش ردیف موسیقی دستگاه ایرانی را کوتاه کند. به همین بهانه با او گفت‌و‌گویی انجام دادیم که شرح آن در ادامه آمده است.

هدف شما از  تالیف کتاب «گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران» چه بود ؟

این کتاب بخشی از کتاب «ردیف جامع کاربردی در موسیقی ایرانی» به قلم من است، با این تفاوت که شیرین‌ترین و  پرکاربردترین بخش‌های ردیف موسیقی ایرانی را در برگرفته است. با مرور تاریخ موسیقی دستگاهی ایران، در خواهیم یافت که میرزا حسینقلی، عبدالله خان، استاد صبا، مرتضی خان نی‌داود و جواد معروفی هر کدام برای خودشان ردیف‌های متمایز و متفاوتی دارند. من با توجه به نیازهای جامعه امروز تصمیم به جمع‌آوری و طبقه‌بندی نوینی در ردیف موسیقی ایرانی گرفتم. ردیف‌های موسیقی ایرانی گنجینه گرانبهای معنوی موسیقی ما هستند که از ارزشمندی و اعتبار بالایی برخوردارند و جایگاه ویژه‌ای در میراث معنوی ایرانیان دارند. با این توضیح و با توجه به دگرگونی‌هایی که در جامعه امروز و در میان نسل جوان ایجاد شده است، لازم دیدم که با نگاهی امروزی‌تر به مساله ردیف در موسیقی ایرانی بپردازم.

یک موزیسین، چه زمانی می‌تواند  گردآوری و طبقه‌بندی ردیف‌های موسیقی ایرانی را شروع  کند؟

وقتی یک هنرمند به پختگی کافی می‌رسد و به اصطلاح درجه اجتهاد در زمینه موسیقی را پیدا می‌کند، تصویر جدیدی از این هنر را درمی‌یابد که با توجه به نیازهای زمانه، زیبایی‌شناسی و مهارت‌ها و تکنیک‌هایی که آموخته در مسیر ارایه آنها برمی‌آید. اگر قرار است در آموزش نوازندگی تار و سه‌تار و طی مراحل مختلف دوره آموزشی می‌خواهیم شاگرد زودتر پیشرفت کند و در اصطلاح از روند تعلیم زده نشود باید ردیف (میراث گرانبهای موسیقی ایرانی) را به شکل امروزی‌تر در اختیار او قرار دهیم. البته اهمیت حفظ جان‌مایه‌ها و شاکله‌های اصلی این میراث ارزشمند بر هیچ‌کس پوشیده نیست. نباید از سنت قدما و روش آنها دور شویم اما باید درک و دریافت مردم امروز را هم در نظر بگیریم. استاد جلیل شهناز، استاد حسن کسایی، استاد احمد عبادی، استاد فرهنگ شریف و بسیاری از مشاهیر موسیقی معاصر ایران ردیف‌هایی را مورد استفاده قرار می‌دادندکه با هم تفاوت‌هایی داشت اما نکته مهم و قابل تامل درباره این ردیف‌ها، قابل درک بودن برای عموم مردم و مورد توجه بودن برای متخصصان موسیقی بود.

 تالیف چنین کتاب پرمایه‌ای چه قدر زمان برد؟ حتما منابع زیادی برای مراجعه وجود داشت.

حدود 15 سال زمان برای نوشتن این کتاب صرف کردم. من در طول 15 سال به تهیه ردیفی جدید با گوشه چشمی به تمام ردیف‌های قدیمی و با الهام از نواخته‌های استادان و بهره‌گیری از جمله‌بندی و تکنیک‌سازی اقدام کردم. این ردیف، تصویر جدیدی بر پایه زیبایی‌شناسی امروزی بود که با کمک استاد حسین آهی به سرانجام رسید. استاد آهی وزن عروضی اشعار (همه گوشه‌ها را تقریبا به شعر آوردیم تا درک و دریافتش برای هنرجو راحت‌تر باشد) و ویرایش نهایی متن فارسی را در این اثر انجام دادند.

 «گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران» چه زمانی وارد بازار نشر خواهد شد؟

با توجه به اینکه کتاب در مراحل پایانی چاپ است، به نظر می‌رسد تا چند هفته دیگر در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. قرار بود این کتاب برای بیست و نهمین دوره نمایشگاه کتاب واقع در شهر آفتاب آماده شود که متاسفانه این اتفاق نیفتاد. این کتاب به‌طور شخصی و توسط برادرم به چاپ خواهد رسید. مکثی که در انتشار کتاب اتفاق افتاد به این دلیل بود که آقای حسین آهی مشغول تنظیم اوزان اشعار بودند و همین مساله روند کار را طولانی کرد.

 آیا مطالب این کتاب، پیش از چاپ مورد آزمون و خطا هم قرار گرفته است؟

بله. خوشحالم که این کتاب در عمل جواب داده و می‌تواند مورد استفاده علاقه‌مندان به موسیقی قرار بگیرد هرچند ممکن است تعبیر اشتباهی از این جمله من شود اما با توجه به کتاب‌های موجود در زمینه موسیقی ایرانی، به نظر می‌رسد باید به این کتاب نگاه جدی‌ شود. در سه سال پایانی تالیف این کتاب، از طریق وسایل ارتباط جمعی با شاگردان پرتلاشم در سراسر ایران در ارتباط بودم و این کتاب را به عنوان یک نسخه آموزشی در اختیارشان قرار دادم. خوشبختانه موفقیت عملی و کاربردی این کتاب صد در صد بوده است و همه آنها توانسته‌اند در طول سه سال تمام ردیف‌های موسیقی ایرانی را به شاگردانشان آموزش دهند.

با این توضیح، «گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران» را باید  نقطه‌عطفی در حوزه نشر موسیقی نامید؟

به هر صورت ارایه تصویری جدید از موسیقی ایرانی کار بسیار دشواری است و نیاز به شهامت و جسارتی دارد که همه اهالی موسیقی از آن برخوردار نیستند. آنچنان که هرکسی نمی‌تواند روی صحنه برود و برای تعداد زیادی از تماشاگران بنوازد. اگر به تاریخ موسیقی ایران در صدسال اخیر مراجعه کنیم، تعداد گوشه‌های فراوان یک دستگاه که مورد استفاده نوازندگان و خوانندگان نامدار قرار گرفته است بیش از 6 یا 7 یا 8 نیست. در طول این مدت منشا الهام من برای تالیف این کتاب رامشگران و خنیاگرانی بودند که ردیف موسیقی ایرانی براساس کارهای آنها تنظیم شده است. اما امروزه بخش زیادی از این گوشه‌ها دیگر کاربردی ندارند و در هیچ اثر موسیقایی بر اساس آنها اجرا نمی‌شود. پیش از این، روند آموزشی برای هنرجویان عادی که علاقه‌مند به مرور و نواختن ردیف موسیقی ایرانی بودند حدود 8 سال به طول می‌انجامید. 4 سال برای آموزش ردیف‌ها و 4 سال برای مرور آنچه پیش از آن خوانده‌اند. اما با تالیف «گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران» این دوره زمانی، به سه سال تقلیل پیدا کرده است چون اولا بر مبنای شعر تنظیم شده و می‌تواند درک و دریافت را برای هنرجو کاربردی‌تر و راحت‌تر کند و ثانیا با پرهیز از تکرارهای بی‌مورد، زمان بیشتری را در اختیار هنرجویان قرار می‌دهد. 
 
از نظر شما، تفاوت اجرای موسیقی روی صحنه با تالیف کتابی در حوزه موسیقی چیست؟

شاید تالیف در زمینه موسیقی ایرانی و به ویژه ارایه گزیده ردیف‌های کاربردی این موسیقی نسبت به یک اجرای یک و نیم ساعته کار سخت‌تری باشد چون اجرای یک رپرتوار مشخص در یک اجرای مشخص، زمان محدودی را به خود اختصاص می‌دهد و شاید مردم تا یک هفته پس از اجرا، قطعات نواخته شده را از یاد ببرند اما وضعیت برای یک کتاب آموزشی به این سادگی‌ها نیست. اولا تالیف یک کتاب کاربردی و جامع نیاز به صرف سال‌ها زمان دارد و از سوی دیگر به عنوان یک سند تا سال‌ها پس از انتشار باقی خواهند ماند و درباره نویسنده آن کتاب قضاوت خواهد شد. بنابراین باید نهایت دقت و تفکر را در تالیف چنین کتاب‌هایی به کارگرفت. این کتاب با حوصله و دقت بالایی طراحی و نگاشته شده است. چون جان‌مایه اصلی موسیقی ایرانی یعنی ردیف را مورد توجه قرار داده است. هدف من ارایه‌ای شیرین و دلچسب از بن‌مایه موسیقی ایرانی بوده است که بتواند در جان علاقه‌مندان بنشیند و آن‌ها را به وجد آورد.

متر و معیار شما برای معرفی ردیف‌های پرکاربرد موسیقی ایرانی، چه بوده است؟

وقتی به نوازندگی استادانی چون مرحوم لطفی نگاه می‌کنیم، بسیاری از ردیف‌های نوشته شده در کتاب‌های جامع غیرکاربردی است. در سال‌های اخیر، حتی یک نوازنده قدیم و جدید از آنها استفاده نکرده است. نمی‌گویم دو بار، حتی یک‌بار این گوشه‌ها را ننواخته‌اند. بنابراین چه لزومی دارد که هنرجو سال‌ها وقت خود را صرف یادگیری بخش‌هایی از ردیف کند که در آینده کاری او هیچ تاثیری ندارد. خوب است برای این موضوع مثالی بیاورم؛ فرض کنید به یک کودک کلاس اول ابتدایی بگویند به جای به‌کارگیری واژه سخن باید بگوید سَخوَن و پس از آن سُخُن. در نهایت پس از بکارگیری این دو واژه اجازه پیدا می‌کنید که واژه سخن را به‌کار ببرید. آموختن دو واژه پیشین به کلاس اول ابتدایی چه لزومی دارد؟ این بخش از زبان و آن بخش از ردیف موسیقی در پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد و در علم کاربردی نیست. این کتاب به زودی در سه هزار نسخه برای علاقه‌مندان به موسیقی ردیفی منتشر خواهد شد.

 تا امروز کدام‌یک از کتاب‌های شما تجدید چاپ شده است؟ ظاهرا کسی با نام ب.م کتاب‌های شما را بدون مجوز در شهر تبریز منتشر می‌کرد.

بله، ب. م که الان در زندان است کتاب‌های من و آقای پایور را در تبریز بدون مجوز در تیراژ‌های چندهزارتایی به چاپ می‌رساند و می‌فروخت. عده‌ای از ناشران او را دستگیر کردند و به زندان انداختند. چنین اتفاق‌هایی سبب شده است که من نتوانم آمار دقیقی از کتاب‌هایی که تا امروز به قلم من نگاشته و به فروش رسیده ارایه کنم، اما مثلا«بیایید تار و سه‌تار بنوازیم» تا امروز، چندین بار تجدید چاپ شده است.

با نگاه به کارنامه فعالیت کیوان ساکت، اجراهای مختلف و متفاوت، تالیف کتاب‌های مختلف و تشکیل ارکستر‌های بزرگ ویژه موسیقی ایرانی را می‌بینیم. با این توضیح چگونه همه این کارها را یک‌تنه انجام دادید؟

وقتی عشق در وجود انسان جوانه می‌زند، کوه غم کنار می‌رود. دستی که می‌تواند با این قدرت کوه را چون پرکاهی بردارد و به کناری بزند نیرویش را جز از عشق دریافت نکرده است. این نیرو خواب و خور را از سر انسان بیرون می‌کند و او را در مسیر عشق به حرکت درمی‌آورد. عاشق، در این مسیر، کارهایی که شاید برای دیگران خیلی سخت باشد با جان و دل انجام می‌دهد و «اول قدم این است که مجنون باشی...».

در‌حالی‌که بسیاری از استادان موسیقی ایرانی، توجه چندانی به تالیف در این حوزه ندارند، چرا کیوان ساکت تا این اندازه به نوشتن کتاب اهمیت می‌دهد؟

من فهمیدم که اگر بخواهیم موسیقی خوب و نسلی با فرهنگ موسیقایی خوب داشته باشیم، باید در زمینه آموزش بیش از پیش فعالیت کنیم و برای موفقیت در این مسیر راهی جز تالیف کتاب‌های ارزشمند موسیقایی نداریم. من کتاب‌های زیادی در این راه نگاشته‌ام. چه درباره مفاهیم اساسی موسیقی که گزیده ردیف کاربردی موسیقی ملی ایران در این دسته قرار می‌گیرد و چه کتاب‌هایی برای پیشبرد مهارت نوازندگی. بیایید تار و سه‌تار بنوازیم از جمله کتاب‌های گروه دوم است.