خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- مجموعه «مطالعات ایرانی - اسلامی» از جمله مجموعه‌های در حال انتشار در واحد انتشارات پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان است. از این مجموعه تا به امروز سه عنوان کتاب با موضوع فلسفه اسلامی منتشر شده است. دکتر حمید عطایی‌نظری، عضو هیات علمی این پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و شایسته تقدیر دوازدهمین جشنواره نقد در حوزه فلسفه، کلام و عرفان، دبیر مجموعه «مطالعات ایرانی - اسلامی» است. وی اعتقاد دارد، در احیای آثار اسلامی و فلسفی، بیش از کمیّت، کیفیّت و دقت، تصحیح آنها باید مدّنظر قرار گیرد، همچنین کم توجهی به احیای تراث اسلامی و فلسفی صرفاً با افزایش آمار نشر این آثار جبران نمی‌شود، آنچه در این بین مهم است تصحیح دقیق و انتشار صحیح میراث اسلامی ـ فلسفی ماست.

آقای نظری مجموعه مطالعات ایرانی- اسلامی، چنان‌که از نام آن برمی‌آید، درصدد پیوند تمدن ایران و اسلام است. در این میان احیای تراث اسلامی که رساله‌های فلسفی نیز جزیی از آن‌هاست، تا چه میزان انگیزه انتشار این مجموعه است؟

در واقع هدف اصلی از انتشار «مجموعه مطالعات ایرانی ـ اسلامی» فراهم آوردن زمینه‌ای مناسب برای انتشار آثار برتر پژوهشگران برجسته در راستای احیای میراث ارجمند اسلامی و ایرانی است. در این مجموعه، مطالعات و تحقیقاتی که به نوعی در ارتباط با تراث علمی تمدن اسلامی در حوزه‌‌های مختلفی همچون فلسفه، کلام، تاریخ و حدیث باشد، منتشر می‌شود. این آثار ممکن است در هر یک از قالب‌های تألیف، ترجمه یا تصحیح ارائه شود. 

با توجه به این‌که موسسات انگشت‌شماری در کشور به احیای تراث اسلامی همت گمارده‌اند، آیا انتشار این مجموعه می‌تواند راهگشایی برای رفع موانع موجود بر سر راه تصحیح و انتشار این آثار باشد؟

البته موانع شایان توجه چندگانه و چندگونه‌ای بر سر راه تصحیح و انتشار آثار تراثی اسلامی وجود دارد که برای رفع آنها عزم و همتی جمعی باید صورت گیرد و طبعاً با انتشار یک یا چند مجموعه محدود نمی‌توان توقع برطرف شدن آنها را داشت؛ با این وصف، ما نیز به سهم خود می‌کوشیم در حد توان در این امر مشارکت کنیم و مقدمات انتشار آثار ارزشمند در حوزه پژوهش‌های اسلام‌شناسانه را فراهم آوریم. بسیاری از محققان و دانشوران پژوهش‌های شایسته‌ای در زمینه بازشناسی میراث اسلامی و ایرانی انجام داده‌اند که در پی فرصت و زمینه مناسب برای انتشار آنها هستند؛ مجموعه «مطالعات ایرانی ـ اسلامی» به آهنگ تسهیل و تمهید نشر آثار این محققان بنیان نهاده شده است.

در حقیقت، گام بلند اصلی برای تسهیل و تسریع در نشر پژوهش‌های ایرانی و اسلامی را باید ناشران بزرگ دولتی و دانشگاهی که امکانات لازم برای انجام این امور را در اختیار دارند، بردارند. در این راستا، برنامه‌ها و فعالیت‌های ستایش برانگیز ناشران بزرگ بین‌المللی همچون انتشارات «بریل» که در سال‌های اخیر مجموعه‌های بسیار متعدد و متنوعی برای نشر حرفه‌ای آثار تحقیقی و تصحیحی اسلامی و ایرانی تأسیس و منتشر کرده‌اند، می‌تواند الگوی مناسبی برای ناشران بزرگ ایرانی باشد. 

یکی از نقاط ضعف مراکز و پژوهشکده‌هایی که در زمینه تحقیقات اسلامی و خاصّه فلسفه اسلامی فعالیت می‌کنند، کم‌توجهی به احیای تراث اسلامی و فلسفی است. اگر پاسخ شما به این دیدگاه مثبت است، راه برون‌رفت را در چه مسائلی ارزیابی می‌کنید؟ و اگر پاسخ منفی است، مصداقی از فعالیت‌های احیا و انتشار نسخ خطی در پژوهشکده‌ها بفرمایید؟

در چند دهه پیشین در ایران مراکزی همچون «موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران»، «مرکز پژوهشی میراث مکتوب»، «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» و «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» و نیز چندین ناشر نام‌آور دیگر فعالیت‌های بسیار خوبی در زمینه احیای میراث فلسفی اسلامی انجام داده‌اند که البته شوربختانه تمامی این مراکز در چند سال گذشته دچار نوعی رکود و تنزل در نشر این‌گونه آثار بوده‌اند اما به گمان من، کم‌توجهی به احیای تراث اسلامی و فلسفی صرفاً با افزایش آمار نشر این آثار جبران نمی‌شود، آنچه در این بین مهم است تصحیح دقیق و انتشار صحیح میراث اسلامی ـ فلسفی ماست.

امروزه بسیاری از آثاری که با هدف احیای تراث فلسفی منتشر می‌شود فاقد ویژگی‌های لازم برای یک ویراست عالمانه از اثری فلسفی است. در نتیجه، نشر آنها عملاً نه تنها در راستای احیای آموزه‌ها و میراث فلسفی تمدن اسلامی سودمند نمی‌افتد، بلکه در واقع، ضرری بر پیکره این میراث ارج‌آور وارد می‌سازد. منتشر نکردن یک اثر کهن فلسفی به مراتب بهتر از چاپ غیرعالمانه و نامحققانه آن است. وقتی اثری به طبع نرسیده باشد محققان برای استفاده از آن به نسخ خطی رجوع می‌کنند، ولی اگر کتابی منتشر شده باشد بیشتر پژوهشگران به آن اثر چاپ شده رجوع می‌کنند که ممکن است ویراست دقیقی از اثر نباشد و در نتیجه، گمراه کننده آنها در تحقیقات‌شان باشد. بنابراین در احیای آثار اسلامی و فلسفی، بیش از کمیت، کیفیت و دقت، تصحیح آنها باید مدّ نظر و وجهه همت قرار گیرد.
 
درباره آثار در دست انتشار در مجموعه مطالعات ایرانی ـ اسلامی توضیحاتی بفرمایید؟
 
تاکنون سه اثر در قالب «مجموعه مطالعات ایرانی ـ اسلامی» منتشر شده است: نخست، جلد اول کتاب «از گنجینه‌های نسخ خطی» تألیف دکتر حسن انصاری، پس از آن، ترجمه کتاب «فیلسوف یهودی بغداد (ابن کَمّونه و آثار او)» نوشته خانم زابینه اشمیتکه و رضا پورجوادی، و به تازگی هم کتاب «المُتَبَقِّي مِن کُتُب مَفقُودة» که به کوشش دکتر حسن انصاری تدوین و گردآوری شده است. 

ویراست جدیدی از «بصائر الدرجات» به تصحیح محمدکاظم محمودی، تصحیح تازه‌ای از «تسلیک النفس» علامه حلّی به کوشش حسین صادقی، «صحیفه‌پژوهی» که مجموعه مقالات تحقیقی سید محمدحسین حکیم درباره صحیفه شریفه سجادیه است، و «روزنامه عاشور»ا که اثری ترجمه ـ تألیف‌گونه از جویا جهانبخش است.

برای انتشار متون در مجموعه مطالعات ایرانی ـ اسلامی آیا تألیف یا تصحیح آثار به نویسندگان و مصححان پیشنهاد می‌شود یا این‌که محققان خود به شما (پژوهشکده) مراجعه می‌کنند؟

در واقع هر دو صورت یادشده امکان‌پذیر است. سفارش تألیف یا تصحیح برخی آثار برای نشر در مجموعه مطالعات ایرانی ـ اسلامی از سوی پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان (وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم) صورت گرفته و برخی دیگر نیز به پیشنهاد خود محققان برای نشر در این مجموعه در نظر گرفته می‌شود. گروه فلسفه و کلام پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان آثار محققانه و فاخر در حوزه مطالعات تمدن ایرانی ـ اسلامی را که درخواست نشر در این مجموعه داشته باشند، صمیمانه پذیرا است.

در این باره بیشتر بخوانید:
  بهرامیان: شناسایی و احیای تراث اسلامی سخت‌ترین کار روزگار ماست/ دوره «زریاب‌خویی‌»ها و «دانش‌پژوه‌»ها به سر آمده است

  حجت‌الاسلام طباطبایی یزدی: تصحیح هر متنی دانش ویژه خود را می‌طلبد/ شتاب‌زدگی آفت مهم تصحیح متون است
  مختاری: تصحیح رساله‌ها‌ی خطی را به عنوان موضوع پایان‌نامه بپذیریم/ تصحیح متن از تالیف و ترجمه سخت‌تر است