به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) پانزدهمین نشست تخصصی از سلسله نشست‌های دفتر مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها با عنوان «چالش‌های نگارش زبان فارسی در رسانه‌ها»  سه‌شنبه (11 خردادماه) با حضور فریدون صدیقی، سید فرید قاسمی، حمیدرضا مدقق و علیرضا حسینی پاکدهی در محل دفتر مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها برگزار شد.
 
نثر روزنامه‌نگارانه 180 سال پیشینه دارد
قاسمی در ادامه این نشست با بیان اینکه یک دوره 64 ساله قبل از انتشار مطبوعات فارسی‌زبان در ایران وجود دارد که در این موضوع قابل بررسی است، گفت: در بیش از 6 دهه انتشار مطبوعات، ملغمه زبانی در آن دیده می‌شود و مطبوعات سرشار از واژه‌های زبان‌های بیگانه است. نثر روزنامه‌نگارانه در کشور 180 سال پیشینه دارد و از سال 1213 آغاز می‌شود که هر دوره آن مختصات خاص خودش را دارد و ما در این دوره‌ها، بیشتر با اعمال سلیقه‌های فردی مواجه هستیم.
 
وی افزود: در دوره‌ای که روزنامه‌ها چاپ سنگی می‌شدند، خوشنویسان اعمال سلیقه می‌کردند و در دوره چاپ سربی نیز حروف‌چینان در زبان مطبوعات تاثیرگذار بودند. واژه‌های غلط مشهور در مطبوعات در این دوره باب شدند. پس از این نیز روزنامه‌نگاری یارانه‌ای پا به عرصه گذاشت و شبکه‌های اجتماعی شهروند خبرنگار را رقم زدند. در این دوره رسانه‌های شارژی موجب افزایش واژه‌های غلط در روزنامه‌نگاری شدند و آنقدر کشته زیاد است که گفتن نتوان کرد!
 
رسانه‌نگاران و رسانه‌آویزان عرصه روزنامه‌نگاری
این مورخ مطبوعات در ادامه سخنانش با بیان اینکه گفتار و نوشتار غیرحرفه‌ای بر وجه حرفه‌ای آن غلبه کرده یادآور شد: اکنون در رسانه‌ها دو نوع پدیدآور(رسانه‌نگار و رسانه‌آویز) داریم و متاسفانه امروزه رسانه‌آویزها تاثیر بیشتری در فضای رسانه دارند و تلاش‌های روزنامه‌نگاران را تحت تاثیر قرار داده‌اند.
 
قاسمی با اشاره به بررسی تطبیقی زبان 180 ساله روزنامه‌نویسی در ایران با نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ شده آن دوره افزود: این مقایسه تطبیقی ما را به این نکته می‌رساند در زمانی که کتاب‌های سنگی چاپ می‌شدند و بیشتر زبان دشواری داشتند، روزنامه‌ها برخلاف تصور به سمت ساده‌نویسی حرکت کرده بودند بنابراین روزنامه‌نگاران تلاش می‌کردند که زبان نگارش مطبوعات درست باشد.
 
تلاش‌های روزنامه‌نگاران برای درست‌نویسی مطبوعات
به گفته وی، با توجه به تحول زبانی در ادوار گوناگون می‌توان متوجه تلاش‌های روزنامه‌نگاران در دوره اول برای درست‌نویسی در مطبوعات شد. مترجمان واسطه دانش‌افزایی روزنامه‌نگاران در این دوره بودند و با ترجمه انواع خبر و گزارش روزنامه‌نگاری فرنگی را به رسانه‌نگاران ایرانی یاد می‌دادند.

این استاد مطبوعات ادامه داد: بعد از صدور فرمان موسوم به مشروطه نیز گشایشی در عرصه مطبوعات به وجود آمد و سیاستمداران، شاعران و واعظان توانستند نشریات متعددی را منتشر کنند. در این دوره به واسطه حضور این افراد نثرهای گوناگون روزنامه‌نگاری مانند نثر منبری و شاعرانه به وجود آمد. در نثری که توسط سیاستمداران نیز به وجود آمده بود برخی سبک منطقی داشتند و برخی دیگر نگارش هتاکانه در مطبوعات را رواج دادند که تاکنون نیز ادامه دارد.
 
قاسمی، 64 سال نخست روزنامه‌نگاری در ایران را به سه دوره تقسیم کرد و گفت: در این سه دوره تفاوت زبان نگارشی در مطبوعات را به وضوح می‌توان دید اما نکته قابل ذکر این است که پس از انقلاب مشروطه نثر قابل فهمی در مطبوعات به وجود آمد که موجب افزایش مطالعه روزنامه در ایران شد. پس از این دوره با استقرار استبداد صغیر در ایران و مهاجرت روزنامه‌نگاران تحولات بسیاری رقم خورد و بازگشت روزنامه‌نگاران به کشور سرآغاز حرفه‌ای‌گری در مطبوعات شد. در این دوره تعداد خانم‌های روزنامه‌نگار افزایش پیدا کرد.
 
این مورخ مطبوعات با بیان اینکه پس از سرآغاز حرفه‌ای‌گری در ایران تا تاسیس ایستگاه رادیویی سه دهه تحول زبانی را در مطبوعات شاهد هستیم، افزود: در این دوره مجله‌نگاری بیش از روزنامه‌نگاری ظهور یافت و مجلات تخصصی در حوزه‌هایی چون کتاب، موسیقی و ... به وجود آمد. تاسیس نخستین مرکز آموزش روزنامه‌نگاری در این دوره رقم خورد. با این وجود پس از تاسیس رادیو هنوز روزنامه‌نگارانی وجود نداشتند که بتوانند تفاوت زبان رسانه‌های شنیداری با نوشتاری را تشخیص دهند اما به تدریج با ظهور تلویزیون تغییراتی به وجود آمد.
 
ظهور زبان هتاکانه و عریان‌نویسی پس از 28 مرداد
قاسمی در ادامه سخنانش با اشاره به تحقیقات به وجود آمده پس از دهه 20 عنوان کرد: پس از کودتای 28 مرداد ادبیات جدیدی وارد مطبوعات شد و زبان هتاکانه و عریان‌نویسی در این دوره ظهور پیدا کرد. 

به گفته این پژوهشگر، زبان نگارشی مطبوعات در 38 سال اخیر نیز تغییرات مختلفی داشته است با وجود این بیشترین تاثیر طی این دوره 180 ساله، تبدیل روزنامه‌های تولیدکننده به مصرف‌کننده و افزایش تولید متمرکز توسط خبرگزاری‌ها بوده است به گونه‌ای که براساس یک تحقیق منتشر شده طی روزهای اخیر، 83 درصد مطالب مجله‌های امروز ایران غیرتولیدی است و هر روز رفتار ما در روزنامه‌نگاری به تغییر عادت تغذیه ما به غذاهای زودپخت نزدیک می‌شود.
 
وی در بخش پایانی سخنانش یکی دیگر از آسیب‌های موجود در روزنامه‌نگاری ایران را چندشغله بودن خبرنگاران توصیف کرد و گفت: با توجه به مشکلات مالی امروزی، روزنامه‌نگاران ما بیشتر مسافرکشان رسانه‌ای هستند و هرکدام چندین شغل دارند. باید بخشی از یارانه‌های اختصاص یافته به مطبوعات به سمت تقویت زیرساخت‌ها بروند و انباشتی از ذخیره دانایی به وجود بیاید تا روزنامه‌نگاران بتوانند اطلاعاتشان را با مراجعه به یک سایت مرجع کنترل کنند.

مخاطب حداقلی که مطبوعات نمی‌خواند
صدیقی در این نشست ضمن اشاره به تجربیات 45 ساله خود در عرصه روزنامه‌نگاری گفت: مهمترین چالش کنونی مطبوعات و رسانه‌های مکتوب مخاطب حداقلی است چرا که امروزه مخاطبان به صورت تفننی و گذری رسانه‌های مکتوب را می‌خوانند و می‌بینند و اغلب به دنبال جستجوی موضوعاتی هستند که در اهداف این رسانه‌ها جایی ندارد. امروز روزنامه‌ها با شمارگان 900 هزارتایی منتشر می‌شوند که تنها 500 هزار نسخه آن خواننده دارند و با وجود چهار و نیم میلیون دانشجو این رقم غم‌انگیز و تاسف‌بار است.
 
وی چالش‌های زبان فارسی در رسانه‌ها را به ادوار مختلفی تقسیم‌بندی کرد و افزود: در نخستین دوره یعنی همزمان با انقلاب اسلامی تمامی مسایل و شیوه‌های نشر پیام تحت تاثیر انقلاب قرار گرفت و همه چیز تابعی از تغییرات محتوایی بر جامعه بود و کمتر شیوه‌ها، تکنیک‌ها و قواعد بازی توسط روزنامه‌نگاران دیده می‌شد. بنابراین در این دوره بیشتر انشایی‌نویسی در مطبوعات وجود داشت. از سوی دیگر در این دوره اگرچه تحلیل‌نویسی وجود داشت اما اکثر موارد کمتر به تحلیل نزدیک می‌شد.
 
این روزنامه‌نگار پیشسوت با بیان اینکه در دوره جنگ نیز کم‌کم نسل جدید روزنامه‌نگاری وارد این حرفه شدند، عنوان کرد: در این دوره روزنامه‌نگاری به تدریج به زبان رسانه نزدیک‌تر شد. در دوره سوم که برابر با سال 1376 بود، ادبیات داستانی پا به میدان گذاشت و نسلی برای رقابت و تولید محتوا به شیوه‌های تازه و تکمیلی در کنار شیوه‌های سنتی ظهور پیدا کرد، در این دوره انتشار فصلنامه‌ها، مجلات و ... موجب ریزش مخاطبان کتاب شد.
 
صدیقی در بخش پایانی سخنانش با اشاره به دوره چهارم که 6 ساله اخیر را در برمی‌گیرد، عنوان کرد: در این دوره نیز با توجه به توسعه فضای مجازی رویکرد جدیدی از رسانه‌های مکتوب شکل گرفت که قابل بررسی است.
 
تفاوت آموزش نگارش زبان فارسی با واقعیت موجود رسانه‌ها
مدقق در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه در کتاب‌های دوره ابتدایی رسم‌الخط یکسانی وجود ندارد، افزود: نظام آموزشی ما در دامن‌زدن به این موضوع نقش زیادی دارد. از سوی دیگر باید در استخدام و آموزش روزنامه‌نگاران به این موضوع توجه کرد که حتماً آن‌ها ذوق ادبی داشته و علاقه به مطالعه داشته باشند.
 
وی با تاکید بر اینکه ما کتاب روشی برای آموزش نگارش زبان ادبیات فارسی در رسانه‌ها نداریم، گفت: آموزش نگارش زبان فارسی با واقعیت موجود رسانه‌ها تفاوت دارد بنابراین لازم است تا کتاب روشمند در این حوزه تالیف شود که در آن معادل‌سازی‌ها واژه‌ها به صورت روزآمد وجود داشته باشد و برای رسانه‌‌های کاربردی نیز قابل استفاده باشد. فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با همکاری روزنامه‌نگاران پیشکسوت باید این کتاب روش‌مند را با تاکید بر نظریه مسئولیت اجتماعی مطبوعات تدوین کنند.
 
وی در پایان سخنانش گفت: امروزه به سوی رسانه‌های همپوشان رفته‌ایم و روزنامه‌نگاران ما باید توانایی خبرنگاری در رسانه‌های شنیداری، تصویری و مکتوب را همزمان با هم داشته باشند.
 
رسانه‌ها بر اساس اهداف سیاسی حرکت می‌کنند تا اهداف مطبوعاتی!
پاکدهی نیز در بخش پایانی این نشست با تاکید بر اینکه شیوه نگارشی یکسانی در کتاب‌های درسی وجود ندارد، گفت: اگرچه تمام کتاب‌های درسی ما از یک ساختمان بیرون می‌آید اما همچنان شاهد شیوه‌های نگارشی متفاوت و غلط حتی در یک صفحه کتاب هستیم.
 
این فعال رسانه افزود: روزنامه‌نگاری تقلیدی ما را با مشکلات بسیاری مواجه کرد و سال‌ها پس از انتشار مطبوعات هنوز از نشانه‌های ویرایشی استفاده نمی‌شد چون ما عادت کردیم پدیده‌های وارداتی را ناقص استفاده کنیم و آن را با فرهنگ و آداب خود متناسب نسازیم.
 
وی با بیان اینکه آشفتگی در عرصه فرهنگ و نگارش ما وجود دارد عنوان کرد: پدیده سیاست‌زدگی نیز در همه عرصه‌های تاریخی ما وجود دارد و رسانه‌های ما بیشتر بر اساس اهداف سیاسی حرکت می‌کنند تا اهداف مطبوعاتی خود. علاوه بر این تجاری شدن و تجارت فرهنگی آسیب دیگر ماست و صدا و سیما امروز یک شرکت رسانه‌ای است.
 
پاکدهی در بخش پایانی سخنانش گردن ننهادن به تخصص را یکی دیگر از مشکلات این حوزه دانست و گفت: امروزه در رسانه‌ها هر فردی متناسب با علایق خودش زبان فارسی را با بهانه خلاقیت به کار می‌برد در حالی که نباید اینگونه باشد.