خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، مدیر واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری در سالگرد ارتحال بنیان‌گذار انقلاب اسلامی از نیاز به بازخوانی سیره و اندیشه ایشان می‌گوید. وی در گفت‌وگو با ایبنا از روایت درست و دقیق تاریخ، به کارگیری اسناد در تاریخ شفاهی و همراهی همه نهادها برای روایت بخش کار نشده تاریخ انقلاب و بنیانگذار آن سخن گفت.

با توجه به اینکه شما در حوزه تاریخ شفاهی انقلاب مشغول به فعالیت هستید بفرمایید خاطراتی که تا کنون درباره امام (ره) منتشر شده تا چه اندازه توانسته منعکس کننده ابعاد شخصیتی ایشان باشد؟

با وجود دفتر حفظ و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره)، مسئولیت پرداختن به تاریخ شفاهی یا حوزه خاطرات آن از سوی ما در حوزه هنری برداشته شده است. تلاش ما بر این است که پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی پژوهش و فعالیت کنیم. با این حال محدود شدن خاطرات و آثار امام به دفتر حفظ و نشر آثار امام باعث شده افرادی که در این حیطه تخصص و فعالیت دارند نتوانند فعالیتی را در این باره انجام دهند. برای مثال چند سال پیش محمدجواد مرادی‌نیا خاطرات آیت‌الله پسندیده برادر حضرت امام را تدوین و منتشر کرد که این امر با اعتراض این دفتر مواجه شد.

با وجود کتاب‌ها و آثاری که درباره امام خمینی(ره) تا کنون منتشر شده، هنوز نتوانستیم ایشان را به عامه مردم بشناسانیم. افرادی که در دوران امام زندگی کردند، شناخت سطحی از امام و انقلاب دارند. این در حالی است که برای شناخت عمیق ایشان باید رفتارهای شخصی و سیره امام در حوزه‌های مختلف به شکل خاطره منتشر می‌شد. اگرچه خاطراتی از افراد گوناگون درباره بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به چاپ رسیده، اما به نظر می‌رسد هنوز یک زندگینامه به شکل خاطرات تا کنون تدوین نشده که خوانش عمومی داشته باشد. جای چنین کتابی که به شکل خاطره گردآوری شود، خالی است. از این رو باید ابعاد شخصیتی و رفتاری امام (ره) و ویژگی‌های ایشان در کتاب‌های متعدد منتشر شود. برای تدوین چنین کتابی پای صحبت خاطرات افراد در رابطه با ایشان بنشینیم و این خاطرات بر اساس زمان انتخاب و منتشر کنیم.
 
نسل امروز نیاز به خواندن کتابی برای شناخت حضرت امام خمینی (ره) دارند. این کتاب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا جوانان را به سوی خود جذب کند؟

باید از نو پژوهش‌هایی درباره شخصیت و سیره امام صورت بگیرد. این پژوهش با مراجعه به ده‌ها هزار کتابی که درباره ایشان به شکل خاطره، اسنادی و تحلیلی منتشر شده، امکان‌پذیر است. خاطرات به چاپ رسیده، گردآوری و موضوع‌بندی کنیم تا نمایی از امام  با توجه به شخصیت و عملکرد ایشان تدوین شود و براساس این خاطرات هر فصل از زندگی امام انعکاس یابد. نباید تصور شود که با توجه به کتاب‌های متعددی که منتشر شده همه ابعاد و دوران مبارزه حضرت امام منعکس شده است، این گونه نیست. هنوز از دوران زندگی ایشان در نجف، نوفل لوشاتو، عزیمت‌شان به قم، اتفاقات دوره دولت موقت اطلاع چندانی نداریم در حالی که این دوران حاکی از نکات خواندنی سرشاری است که برای نسل جوان خواندن و آگاهی از آن جذاب است. اتفاقاتی که انتشار آن می‌تواند هم جوانان را از برخی ناگفته‌های انقلاب آگاه و هم برخی ابعاد و مسائل کمتر مطرح شده تاریخ را روایت کند. به نظرم دوره‌هایی که کمتر به آن توجه شده شامل نکات و رویدادهایی است که اطلاع از آن سودمند است و ما را با ابعاد دیگری از شخصیت بنیان‌گذار انقلاب اسلامی آشنا می‌کند.

اگر کانال‌های تلویزیونی و حتی سینما را نگاه کنید، می‌بینید که فیلم‌های بسیاری درباره انقلاب ساخته می‌شود که حضرت امام در حاشیه داستان قرار دارد و فیلمنامه بیشتر درباره قهرمان مبارز آن است. با توجه به حضور نسل‌های جدید پس از رحلت ایشان نیاز است که بازگشت به امام داشته باشیم. به عبارتی جامعه نیازمند است که امام را در قالب خاطرات بازخوانی کنند، تاکید بر خاطره به این دلیل است که مردم کمتر سراغ کتاب‌های اسنادی و تحلیلی می‌روند. البته این تنها خاص کشور ما نیست در کشورهای مختلف، مخاطبان از قالب رمان و خاطره بیشتر استقبال می‌کنند به همین دلیل است که سرگذشت قهرمانان و رهبران شاخص دنیا در این قالب به چاپ می‌رسد و معمولا به دلیل نوع روایت جذاب و ساده از آن بیشتر استقبال می‌شود. خاطره بهترین شیوه برای روایت تاریخ است زیرا بسیاری از مسائل دشوار و پیچیده را در این قالب می‌توان بیان کرد تا مخاطب برای مطالعه آن پیش‌قدم شود.
 
اشاره کردم به نیاز جامعه و شناختن بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، در این رابطه باید نقل کنم که در جلسات مختلف از مقام معظم رهبری شنیدم که فرمودند: «ما نباید در شناخت امام (ره) به جامعه غفلت کنیم و باید ایشان را هرچه بهتر به جامعه بشناسانیم.» ضمن اینکه شناخت انقلاب اسلامی بدون شناختن امام (ره) امکان‌پذیر نیست. امروز جامعه ما نیازمند شناخت بنیان‌گذار انقلاب اسلامی است.
 
در برخی کتاب‌هایی که درباره تاریخ انقلاب منتشر می‌شود گزینش‌هایی درباره بعضی افراد در برهه‌هایی از تاریخ دیده می‌شود. نظر شما که سال‌هاست در حوزه تاریخ شفاهی فعالیت می‌کنید، چیست؟

به نظرم گزینش اطلاعات و حذف برخی افراد در جریان روایت تاریخ انقلاب بیشتر از سوی سایت‌های خبری یا نشریات صورت می‌گیرد، نه کتاب‌هایی که با تلاش مورخان و محققان که دغدغه انعکاس تاریخ یک کشور را به مردم آن دارند. البته گزینشی عمل کردن در بیان تاریخ از سوی این پایگاه‌های خبری، خبرگزاری‌ها و نشریات به این دلیل است که این ابزار به گروه یا جناح خاصی تعلق دارند اما در تاریخ شفاهی این‌گونه نیست، زیرا اساسا در روایت تاریخ حق نداریم گزینشی برخورد و برخی اشخاص را حذف کنیم، بلکه باید تاریخ را به درستی و بدون گزینش به چاپ برسانیم تا مردم درباره آن قضاوت کنند زیرا انتشار تاریخ گزینشی باعث به وجود آمدن انحرافاتی در جامعه می‌شود و مردم را  به آن تاریخ بی‌اعتماد و بدبین می‌کند. بیان درست روایت‌ها باعث می‌شود تا تاریخ از مجاری درست آن بیان شود و مردم با مطالعه آن به اشخاصی که در طول تاریخ یک کشور ایفای نقش کردند، نگاه درستی داشته باشند. امروز تاریخ شفاهی و خاطره یکی از حوزه‌های پرمخاطب تاریخ است که از این نظر می‌توان تاریخ یک کشور را به مردم آن شناساند و ضمن حفظ ارزش‌های درونی شده یک کشور، آن را به نسل بعد منتقل کرد. این کار نیز به بیان حرفه‌ای بی‌غرض آن از سوی محققان و مورخان نیاز دارد.
 
اسناد چه نقشی در بیان درست تاریخ دارند در تاریخ شفاهی تا چه اندازه اسناد به کار گرفته می‌شوند؟

اسناد در بیان تاریخ شفاهی نیز به کار گرفته می‌شوند و به نوعی یک ردپا هستند که وقوع یک رویداد یا اتفاق را به ما نشان می‌دهند. برخی اسناد باعث شده در تاریخ شفاهی حوزه هنری سراغ برخی افرادی برویم و نقش آنها را در یک رویداد تاریخی جویا شویم. ضمن اینکه اسناد به دست آمده ما را در چگونگی طراحی پرسش‌ها از افراد و به دست آوردن اطلاعات کمک می‌کند. با دستیابی به برخی اسناد می‌توان سراغ افرادی رفت که در برخی حوادث کمتر دیده شدند و برخی زوایای تاریخ انقلاب با سخنان آنها روشن می‌شود. داشتن اطلاعات اسنادی درباره بعضی جریان‌ها و اتفاقات که سال‌ها پیش روی داده کمک می‌کند تا محقق حوزه تاریخ شفاهی با تسلط بیشتری یک پرونده را بگشاید و به بیرون کشیدن اطلاعات و به نوعی روایت تاریخ آن همت بگمارد. در این رابطه سال‌ها پیش روحانی‌ای به نام حاج علی باقری، پیشنهادی به مجموعه ما داد که با توجه به مطالعاتی که روی اسناد ساواک در رابطه با جریان 15 خرداد از نگاه ساواک کرده، می‌خواهد بر پایه این اطلاعات و با توجه به تحقیقات و پرونده‌هایی که موجود است، با تک‌تک افرادی که در این رویداد فعال بودند، مصاحبه کرده و اطلاعات بگیرد. چون ما نمی‌توانیم تاریخ را براساس گزارش‌های ساواک تعریف کنیم.

افرادی که بازجویی می‌شدند، گاه بنا بر مصلحت دروغ می‌گفتند و واقعه را طوری تعریف می‌کردند که خود را انقلابی نشان ندهند و این که اصلا دنبال جریان مبارزه نبودند، بازجوها را به اشتباه می‌انداختند تا افراد جدیدی دستگیر نشوند. بنابراین منابع و گزارش‌های ساواک تا اندازه‌ای ما را جلو می‌برد اما ممکن است به اشتباه نیز بکشاند. پس این پروژه در مرکز تعریف شد و چون این کار بزرگ باید به صورت تصویری می‌بود، آقای زم، مدیر وقت بودجه و امکانات به آن اختصاص داد و بخش تلویزیونی حوزه هم فیلمبرداری‌ آن را آغاز کرد و مصاحبه با افراد به صورت مستند فیلمبرداری و حدود 500 ساعت مصاحبه تصویری انجام شد و تقریبا با چهارصد نفر مصاحبه صورت گرفت که به‌نظرم در نوع خود بی‌نظیر بود. این خاطرات همان‌ موقع در قالب مجموعه کتاب‌های «خاطرات 15 خرداد» به چاپ رسید و سعی شد که خاطرات با محوریت افراد، طبقات و شهرها باشد. حال آنکه اگر اسنادی در کار نبود، ما نمی‌توانستیم سراغ افراد مطلع در موضوع پانزده خرداد 1342 برویم و کتاب‌هایی نیز در این زمینه منتشر نمی‌شد.
 
اگر درباره امام خمینی(ره) فعالیتی در دست دارید لطفا در این باره کمی توضیح دهید.

ما در حال حاضر روی خاطرات «نوفل لوشاتو» کار می‌کنیم و در این پروژه سراغ افرادی رفتیم که در این شهر در زمان سکونت امام، حضور داشتند و می‌توانند درباره این زمان سخن بگویند و بخشی از تاریخ انقلاب و تبعید بنیان‌گذار انقلاب اسلامی را بازگو کنند. در تلاش هستیم تا پایان سال یک مجلد از این خاطرات را منتشر کنیم. دوست دارم مسئولان موسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره) که متولی تبیین اندیشه و سیره ایشان هستند، جلساتی بگذارند و به این مساله ورود پیدا کنند و موسسه‌هایی که در این حوزه تلاش می‌کنند مورد حمایت قرار دهند تا درباره تاریخ شفاهی امام آثار جدید و کمتر دیده شده، با یک همکاری هماهنگ شده، گردآوری و منتشر شود. همان‌طور که قبلا اشاره کردم امروز جامعه ما بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد تا به اندیشه امام خمینی (ره) برگردد. وظیفه ما این است که این اندیشه را به زیبایی بازخوانی کنیم و در اختیار نسل جوان کشور قرار دهیم. اگرچه امام (ره) سال‌هاست رحلت کردند، اما اندیشه و راهشان همچنان زنده است و باید تدوام پیدا کند و این تداوم نیازمند هم‌فکری همه نهادها و مراکز مسئول است.