خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- موسسه خانه کتاب 9 عنوان ماهنامه را با عنوان «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا»، «کتاب ماه فلسفه»، «کتاب ماه دین»، «کتاب ماه ادبیات»، «کتاب ماه کلیات»، «کتاب ماه علوم اجتماعی»، «کتاب ماه علوم و فنون»، «کتاب ماه هنر» و «کتاب ماه کودک و نوجوان» در طول 16 سال منتشر می‌کرد.

9 ماهنامه‌ای که در حوزه کتاب فعالیت می‌کرد و بعضی از صفحات آن به نقد نیز نیم نگاهی داشت اما ضرورت پرداختن به نقد در سال 93 با تاکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر جلوگیری از کتابسازی، بیش از پیش احساس شد و از آنجا که هیچ نهاد، سازمان فرهنگی و یا دانشگاهی به طور جدی فعالیت در عرصه نقد کتاب را عهده‌دار نمی‌شد، مسئولان موسسه خانه کتاب در سال 93 بر آن شدند که با توجه به افزایش عناوین کتاب‌های بی‌مایه و تکراری و نبود نگاه نقادانه جدی به این آثار در این عرصه پرخطر گام بنهد و سکاندار حوزه نقد شود.

بر همین اساس تصمیم گرفته شد تا هر فصل تولیدات ناشران در حوز‌های مختلف در 13 فصلنامه «نقد کتاب علوم محض و کاربردی»، «نقد کتاب فقه و حقوق»، «نقد کتاب قرآن و حدیث»، «نقد کتاب کلام، فلسفه و عرفان»، «نقد کتاب کودک و جوان»، «نقد کتاب میراث»، «نقد کتاب هنر»، «نقد کتاب اخلاق، علوم تربیتی و روان‌شناسی»، «نقد کتاب ایران و اسلام»، «نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات»، «نقد کتاب تاریخ»، «نقد کتاب ادبیات» و «نقد کتاب علوم اجتماعی» مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
 
شاید در ابتدا نسبت به این اقدام موسسه خانه کتاب نگاه مثبتی وجود نداشت و برخی تصور می‌کردند در این آشفته بازار کتابسازی 13 فصلنامه چه نقشی می‌توانند داشته باشند؟ اما هنگامی که دغدغه رواج کتابسازی را در برخی گفتارهای مسئولان رصد کنیم، متوجه ارزش انتشار این فصلنامه‌ها می‌شویم.

برخی از سخنان دکتر سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد اسلامی و مجید غلامی‌جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب در گفتارهای زیر نشان‌دهنده این مساله است: «صالحی در جشنواره نقد کتاب سال 94 گفت: فرهنگ مکتوب ما درگیر آسیب سرقت و بی‌استنادی است. به‌راحتی نام‌ها جابه‌جا می‌شوند و دلالی اجتماعی ـ دلالی علمی به قیمت تاراج سرمایه‌های علمی و فرهنگی ـ در حوزه دانش و فرهنگ نیز رواج یافته است.»

مدیر عامل خانه کتاب در اختتامیه دوازدهمین دوره جایزه نقد کتاب گفت: «تولید کتاب در سال به رقمی حدود 72 هزار عنوان کتاب می‌رسد اما در مقابل این رقم شمار کمتری منتقد و جلسه نقد برگزار می‌شود. طی دو سال اخیر دکتر سیدعباس صالحی اراده‌ای جدی برای توسعه فضای نقد داشت و به ویژه نقدهای شفاهی در تهران و شهرستان‌ها برگزار شده است.

با ساز و کار جدید خانه کتاب و سرای اهل قلم حدود 300 تا 400 جلسه نقد کتاب در سال برگزار می‌شود که البته در کل کشور رقم قابل توجه و در عین حال کمی است. مجموعه مجلات نقد کتاب ما در خانه کتاب 13 جلد است و 80 درصد محتوای این مطالب نقد کتاب است. آن هم اختصاص به آثار منتشر شده در فصل جاری دارد. این فصلنامه‌ها امکانی را فراهم می‌کنند تا از لحاظ کمی و کیفی از نقد کتاب مطلع باشیم.»

وی در بخش دیگری از سخنانش به اشاعه فرهنگ نقد اشاره کرده و می‌گوید: «تعداد مقاله‌ها نسبت به آثار منتشر شده پایین است. با توجه به رقم انتشار کتاب یعنی همان 72 هزار کتاب، تنها 630 عنوان کتاب مورد نقد و بررسی و ارزیابی همه‌سویه قرار می‌گیرد. در سال حدود هزار نقد شفاهی وجود دارد که البته باز هم نشان از خلاء در حوزه نقد دارد.

منتقدان ما کم‌اند و این خلاء اساسی در مجله‌ها و صدا و سیمای ما هم دیده می‌شود. حتی نقد کتاب در وبسایت‌های ما هم اندک است. این در حالی است که ما ثبت 500 نشریه را در سال داریم. رسانه‌هایی مانند صدا و سیما و مطبوعات کشور می‌توانند تأثیر بیشتری بر مخاطبان خود داشته باشند که در حوزه نقد کتاب اثر و نشان کمتری از آن‌ها دیده می‌شود.»

اما 13 فصلنامه نقد کتاب چه حوزه‌هایی را رصد می‌کنند؟ نگاهی به میدان بُرد این نشریه‌ها می‌تواند ما را با مسئولیت هر کدام از آنها آشنا کند. این فصلنامه‌های نقد کتاب در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در دسترس مخاطبان قرار دارد.

♦ معرفی فصلنامه‌ها

• فصلنامه نقد کتاب تاریخ



فصلنامه نقد کتاب تاریخ با هدف معرفی و نقد کتاب‌ها، بررسی و تحلیل آثار منتشر شده در حوزه تاریخ به منظور گسترش نگاه نقادانه در میان استادان و دانشجویان، نقد و بررسی و تحلیل آثار مورخان، بررسی وضعیت نشر ایران در حوزه تاریخ، نقد ویرایش آثار منتشر شده، نقدشناسی (اصول نقد، روش‌های نقد، اخلاق نقد، روش‌شناسی معرفی ناقدان برجسته و...) و نقدپژوهی (تاریخ نقد، جریان‌شناسی نقد، معرفی کتاب‌های نقد در حوزه تخصصی و...) منتشر می‌شود. این فصلنامه دارای سایتی است که هر شماره منتشر شده را در آن منعکس می‌کند.

• فصلنامه نقد کتاب کلام، فلسفه و عرفان



فصلنامه نقد کتاب کلام، فلسفه و عرفان مقالاتی را در نقد حوزه‌های کلام (کلام اسلامی، کلام تطبیقی، کلام ادیان ابراهیمی و...)، فلسفه (اعم از اسلامی، غرب، فلسفه‌های مضاف، و...)، منطق (قدیم و جدید)، عرفان (اسلامی، تطبیقی و...) منتشر می‌کند. با مراجعه به سایت این فصلنامه می‌توان به مطالب منتشر شده آن دسترسی پیدا کرد.

• فصلنامه نقد کتاب ادبیات



فصلنامه نقد کتاب ادبیات به انعکاس نقد و تحلیل شعر، داستان و آثار منتشر شده در حوزه ادبیات می‌پردازد. در سایت این فصلنامه می‌توان مقالات آن را مشاهده کرد. تلاش این فصلنامه بر این است که چاپ نقدها نهایتا به اصلاح اوضاع نشر کتاب و کتابخوانی در کشور منجر شود.

• فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی



فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی با هدف معرفی، نقد، بررسی و اطلاع‌رسانی، انعکاس نقادانه وضعیت تولید، توزیع و مصرف کتاب در حوزه علوم اجتماعی قصد دارد تازه‌های درخور بازار این حوزه را مورد واکاوی نقادانه قراردهد تا از این رهگذر به ارتقای کمی و کیفی کتاب ایران کمک کند. همچنین این فصلنامه در سایت خود به بازتاب مقاله‌های منتشر شده، پرداخته است.

• فصلنامه نقد کتاب علوم محض و کاربردی



فصلنامه نقد کتاب علوم محض و کاربردی به نقد و بررسی کتاب‌های مرتبط با علوم پزشکی، علمی (نجوم و انرژی)، دانشنامه‌نویسی، فرهنگ‌نویسی پرداخته و در سایتی که متعلق به این فصلنامه است، می‌توان به مقاله‌های آن دسترسی پیدا کرد.

• فصلنامه نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات



فصلنامه نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات با هدف نقد و بررسی کتاب‌های تازه منتشر شده در حوزه‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی، ارتباطات و روزنامه‌نگاری، منابع مرجع (نظیر دانشنامه‌ها، کتابشناسی‌ها و فهرست‌ها، فرهنگ‌ها و...)، و حوزه‌های بین رشته‌ای مرتبط با حوزه اطلاع‌رسانی و ارتباطات (مانند پژوهش، مدیریت دانش، سواد اطلاعاتی، جامعه اطلاعاتی، مالکیت فکری، اقتصاد دانش، اقتصاد نشر و رسانه، علم سنجی و وب‏‌سنجی، هستی‌شناسی‌ها، سرقت علمی، بازیابی ماشینی اطلاعات، سایبرنتیک، آزادی دسترسی به اطلاعات، شبکه‌های اطلاعاتی و...) راه‌اندازی شده است. در سایت این فصلنامه مقاله‌های شماره‌های منتشر شده، موجود است.

• فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان



فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان به نقد و بررسی کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان اختصاص دارد و در سایت خود نیز مطالب منتشر شده را انعکاس داده است. در این مجال همه شاعران، قصه‌نویسان، مترجمان، ناشران، ویراستاران، روزنامه‌نگاران، محققان، کتابداران، دانشجویان و مدرسان و... می‌توانند نوشته‌های کاربردی و مفید خود برای فصلنامه ارسال کنند.

• فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق



فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق با هدف بهره‏‌گیری از دیدگاه ‌های استادان و صاحب‏نظران به نقد آثار این حوزه‌ها پرداخته و با تبیین نقاط قوت و ضعف آثار منتشر شده راهی به انجام پژوهش‌‏های علمی گشوده است. همچنین مطالب منتشر شده تا شماره 2 در سایت آن قابل دسترسی است.

• فصلنامه نقد کتاب قرآن و حدیث



فصلنامه نقد کتاب قرآن و حدیث به نقد و بررسی وضعیت کتاب‌های تالیفی و ترجمه شده در حوزه علوم قرآن و حدیث می‌پردازد و در سایت آن مقاله‌های این فصلنامه قابل دسترسی است.

• فصلنامه نقد کتاب هنر


فصلنامه نقد کتاب هنر به نقد و بررسی کتاب‌های منتشر شده در حوزه خط، تئاتر، گرافیک، سینما، چاپ و... اهتمام دارد. در سایت آن آخرین مقاله‌های منتشر شده در دسترس علاقه‌مندان به این حوزه قرار گرفته است.

• فصلنامه نقد کتاب میراث



فصلنامه نقد کتاب میراث یکی از نشریه‌هایی است که جای خالی آن بسیار احساس می‌شد و پس از انتشار به نقد و ارزیابی کتاب‌های تازه انتشار یافته در حوزه‌های اسناد و نسخه‌های خطی و چاپ سنگی و سربی را عهده‌دار است. نقد و تحلیل این آثار برای دست‌یابی به کمال مطلوب در عرصه پژوهش درباره مجموعه آثار است. این فصلنامه با تکیه بر میراث گرانمایه ایرانی ـ اسلامی با نگاهی نوین به پژوهش‌های این عرصه چشم‌انداز تازه‌ای در نقد آثار را در نظر دارد. از این مجموعه بر اساس اطلاعات ثبت شده در سایت آن تا کنون در 5 شماره آخرین آثار منتشر شده را زیر ذره‌بین نقد قرار داده است.

• فصلنامه نقد کتاب اخلاق، علوم علوم تربیتی و روان‌شناسی



فصلنامه نقد کتاب اخلاق، علوم علوم تربیتی و روان‌شناسی با هدف نقد و بررسی کتاب‌هایی در حوزه‌های اخلاق، علوم تربیتی و روانشناسی می‌پردازد و با مراجعه به سایت آن می‌توان به مقاله‌های منتشر شده دسترسی پیدا کرد.

• فصلنامه نقد کتاب ایران و اسلام



فصلنامه نقد کتاب ایران و اسلام به نقد و بررسی کتاب‌های منتشر شده در حوزه ایران و اسلام به زبان‌های غیرفارسی (انگلیسی، ترکی، فرانسوی، آلمانی، عربی و...) اختصاص دارد و در سایت آن مقاله‌های آن قابل دریافت است.

اگرچه فصلنامه‌های خانه کتاب نوپا هستند و هنوز آن‌طور که باید شناخته شده نیست و همچنین با توجه به اینکه رتبه علمی - پژوهشی نیز ندارند اما کسب 13 مقاله برتر در جشنواره نقد کتاب حاکی از تاثیرگذاری آنهاست. با این حال باید کوشید با توجه به آماری که از سوی مدیرعامل خانه کتاب پس از مشخص شدن نامزدهای برتر کتاب سال جمهوری اسلامی مطرح شد اهمیت دادن به نقد و گرایش به سوی تخصصی کردن آن بیش از پیش اهمیت پیدا کند.

غلامی‌جلیسه در یادداشتی که با ارائه آمار و ارقام همراه است، می‌نویسد: «کتاب سال جمهوری اسلامی، شاخص تعیین کتاب‌های برتر و معرف استانداردهای کتاب‌های خوب برای اهل قلم است و از طریق این شاخص نویسندگان حوزه‌های مختلف می‌توانند معیاری درست برای آغاز و یا ادامه نگارش‌‌های خود داشته باشند. با بررسی کتاب‌های راه‌یافته به مرحله دوم داوری کتاب سال طی ده سال گذشته، تعداد کتاب‌های برتر، در بهترین حالت، 2.7 درصد از تولیدات چاپ اول هر سال را تشکیل می‌دهد.

در بررسی کلی، آمار نشان می‌دهد که از مجموعه 334903 عنوان کتاب چاپ اولی که طی یازده سال (1383-1393) منتشر شده‌اند، 3435 عنوان، یعنی 1 درصد کتاب‌های چاپ اول را می‌توان کتاب به مثابه محمل دانش معرفی کرد که تحت عنوان کتاب‌های برتر از آن‌ها نام می‌بریم. اگر این مقایسه با تمام کتاب‌های یک سال، یعنی مجموع کتاب‌های چاپ اول و مجدد، صورت بگیرد نسبت کتاب‌های برتر آنقدر کوچک است که در حکم صفر یا هیچ است.»

این اخطار و اعلام خطری که با مستندات آماری همراه است توجه به نقد را گوشزد می‌کند، نقدی که متاسفانه از سوی دانشگاه جدی گرفته نمی‌شود در حالی که اگر نقد کتاب مورد توجه این نهاد قرار گیرد می‌توان امیدوار بود که تولیدات حوزه نشر روزهای پویاتری را پیش رو داشته باشد تا مولفان شایسته‌ای پا به عرصه قلم بگذارند.