نیل‌ساز در این نشست با بیان این نکته که کتاب «خاورشناسان و ابن عباس» با یک مساله مهم یعنی وثاقت متون کهن تفسیری ارتباط دارد، در معرفی کوتاهی از کتابش گفت: کتاب در 6 فصل ساماندهی شده است. فصل نخست با عنوان «مطالعات اسلامی در غرب» درباره پیشینه قرآن‌پژوهی و حدیث‌پژوهی در غرب است.
وی افزود: فصل دوم به موضوع «بررسی و نقد رویکرد شکاکانه جان ونزبرو» اختصاص دارد. «خاورشناسان و مساله وثاقت و تاریخ‌گذاری متون کهن تفسیری»، «عبدالله ابن عباس»، «بررسی و تحلیل انتقادی تفسیر منسوب به ابن عباس» و «بررسی و تحلیل انتقادی اللغات فی القرآن و مسائل نافع بن ازرق» دیگر فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهند.
نویسنده کتاب «خاورشناسان و ابن عباس» با اشاره به این‌که درباره مسائل تاریخی، سخن گفتن به ضرس قاطع ممکن نیست، اظهار کرد: باید ببینیم آموزه‌های تفسیری ابن عباس که در منابع کهن آمده با آنچه که از اهل بیت (ع) از جمله حضرت علی (ع) به‌جا مانده، چه اندازه تطابق دارد و چقدر می‌تواند در داوری میان روایات متعارض منسوب به ابن عباس به‌کار آید.
این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: هرگز ادعا نکردیم که این آثاری که در کتاب بررسی شدند، به‌طور حتم منسوب به ابن عباس هستند و یا این‌که چه ارتباطی با ابن عباس دارند، بلکه ما براساس یک سلسله شواهد تاریخی می‌توانیم کفه ترازو را به یک‌سو سنگین‌تر کنیم.
نیل‌ساز با بیان این نکته که بخش مهمی از علم مطرح کردن پرسش‌های خوب است، افزود: اطلاع از آثار دیگران در حوزه برون‌دینی این حسن را داشته باشد که ما برخی موارد را که مسلم فرض کرده و پذیرفته‌ایم یا بین ما مشهور بوده، دوباره با یک نگاه دقیق‌تر ارزیابی کنیم. ارزیابی به معنای رد پذیرفته خودمان نیست، بلکه به این معناست که با جستجوی دقیق در منابع خودمان دوباره آن مشهور را ارزیابی کنیم.
وی گفت: درباره تمایزات، نگاه تاریخی و مساله وثاقت این‌که چه ابزاری در اختیار داریم که بتوانیم آن‌ها را داوری کنیم، به اعتقاد من درباره همه آثار کهن ما صدق می‌کند؛ از متون تفسیری تا متون تاریخی و حدیثی.
این اثر پژوهش و تحقیقی در طرح نظریه‌ها و نقد علمی آن‌هاست
مجید معارف، استاد دانشگاه تهران نیز در این نشست با بیان این مساله که نقد به معنای معرفی وجوه مثبت و احیانا کاستی‌هاست، نقاط مثبت این کتاب را برشمرد و گفت: نخستین نقطه قوت، انتخاب موضوعی جدید در حوزه قرآن‌پژوهی خاورشناسان است. این اثر پژوهش و تحقیقی در طرح نظریه‌ها و نقد علمی آن‌هاست. روحیه علمی مولف از نظر عدم برخورد جانبدارانه با دیدگاه‌های خاورشناسان، سومین نقطه قوت کتاب است.
وی افزود: استفاده از منابع معتبر فارسی، عربی و انگلیسی، نثر پژوهشی مجمل و روان و اجتناب از نقل‌قول‌های بلند مستقیم و جمع‌بندی مناسب، استفاده مناسب از جداول، نمودارها، فهرست‌ها و ضمیمه‌ها، دفاع علمی از اصالت قرآن به‌عنوان سندی متعلق به قرن نخست هجری، دفاع علمی از ساحت علمی تربیت‌یافتگان مکتب اسلام از جمله ابن عباس، نقد دیدگاه‌های خاورشناسان شکاک به‌وسیله برخی خاورشناسان معتدل و تقویت جنبه‌های برون‌دینی اثر، ساده و روان‌نویسی نظریات قرآن‌پژوهان غربی علی‌رغم سنگینی و وارداتی بودن آن‌ها، از دیگر نقاط مثبت و قابل‌توجه در این اثر پژوهشی است.
نویسنده کتاب «پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه» در ادامه گفت: وجود مباحث مقدماتی لازم در حد ضرورت برای آشنایی خوانندگان، اعتبار ناشر (انتشارات علمی و فرهنگی)، نقد هوشمندانه دیدگاه‌های خاورشناسان از طریق یافتن موارد نغز نسبت به قاعده‌سازی‌ها و تعمیم‌بافی‌های تا اندازه‌ای مصنوعی، انتقال روش‌شناسی خاورشناسان در مورد اعتبار و تاریخ‌گذاری متون روایی برای ایرانیان و داشتن مقدمه خوب و از آن بهتر نتیجه‌گیری مناسب در پایان کتاب که ویترینی شفاف برای نشان دادن دستاوردهای تحقیق است، نکات مثبت دیگری در ارتباط با این کتاب هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.
این استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: شایسته است که این اثر با ترجمه به زبان انگلیسی در سطح بین‌المللی ارائه شود. باید برای ارائه آثار فاخر و ارزشمندمان در سطح بین‌المللی برنامه‌هایی داشته باشیم که کمک نهادهایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از پژوهش و پژوهشگران می‌تواند در این زمینه بسیار کارساز و موثر باشد.
ابهام در عنوان کتاب!
معارف در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «خاورشناسان و ابن عباس» با برشمردن برخی از مواردی که در کتاب نیاز به بازنگری و تقویت دارند، گفت: نخستین مورد مربوط به تحلیل نام کتاب است که کمی ابهام دارد. نکته دیگر به این موضوع برمی‌گردد که در این اثر فصلی کامل به معرفی ابن عباس اختصاص داده شده اما خاورشناسان در قالب یک فصل یا بخشی از یک فصل معرفی نشده‌اند.
وی افزود: دو گونه تصویر از ابن عباس در این کتاب ارائه شده که تصویر شیعی به‌عنوان یکی از پیروان وفادار امیرالمومنین (ع) از تصویر سنی ابن عباس به‌عنوان کارگزاری از کارگزاران خلافت بسیار پررنگ‌تر است. در ابتدای فصل پنجم که ورود مجدد به حوزه خاورشناسی است، سرفصلی با عنوان «ابن عباس از نگاه خاورشناسان» وجود دارد که دو صفحه از کتاب را به‌خود اختصاص داده که ضروری به‌نظر نمی‌رسد.
این نویسنده و مدرس دانشگاه ادامه داد: در مقدمه کتاب که خیلی خوب از خاورشناسی بحث به میان آمده، اشاره نشده کاری که در نقد دیدگاه‌های خاورشناسان انجام گرفته، مبتنی بر پیشینه است یا یک کار صد در صد ابتکاری. در مقدمه همچنین ردپایی از پیشینه‌نگاری دیده نمی‌شود. لزوم تجدیدنظر و تقویت برخی مطالب محتوایی کتاب، تامل بیشتر در موارد اینچنینی و لزوم برخی اصلاحات در اسامی کتاب‌ها و مولفان از دیگر مواردی است که می‌تواند این اثر را کامل‌تر کند.
نظر شما