خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حمید بهشتی: با پیشرفت تکنولوژی در دهه گذشته، صنعت دیجیتال جای خود را در عرصه چاپ باز کرده است به گونه‌ای که هر ناشری می‌تواند با سرمایه‌ای نه چندان کلان و در فضایی نه چندان بزرگ، کتاب‌های خود را به صورت دیجیتال چاپ و روانه بازار کتاب کند هرچند با گسترش این روند، این نگرانی نیز مطرح می‌شود که سرنوشت برخی صنایع وابسته به نشر مانند صحافی، چاپخانه‌داری و لیتوگرافی چه خواهد شد؟

فارغ از این موضوع مهم و قابل تأمل، استقبال ناشران از چاپ دیجیتالی در حالی رو به گسترش است که این نوع چاپ در مقایسه با روش‌های سنتی، هزینه بیشتری را برای چاپ هر صفحه، دربردارد! اما از آنجا که چاپ کتاب به روش سنتی با هزینه سنگین اولیه فرایند چاپ همراه است، ناشران سفارش تیراژ پایین از یک کتاب را به صرفه نمی‌بینند و معمولاً کتاب‌هایی که به روش سنتی چاپ می‌شود، حداقل تیراژ هزارتایی دارند. به همین دلیل چاپ دیجیتال کتاب در تیراژ پایین برای ناشران به صرفه‌تر است.

کاهش هزینه‌ها با چاپ دیجیتال کتاب در تیراژ پایین
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، که همواره آثار خود را در چاپخانه پدری‌اش به صورت سنتی چاپ می‌کند، روی آوردن ناشران به چاپ دیجیتال را اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: «هزینه‌های سنگین انبارداری، ضررهایی که از خواب طولانی مدت کتاب در انبار متوجه ناشر می‌شود و بسیاری از هزینه‌های دیگری که روش سنتی چاپ کتاب دربردارد، ناشران را به سمت استفاده از چاپ دیجیتال سوق می‌دهد. به این ترتیب ناشران با انتشار تعداد معدودی از کتاب با چاپ دیجیتال، ارزیابی صحیحی از ذائقه مشتریان در مورد کتاب کسب می‌کنند و سپس می‌توانند آن را با تیراژ بالاتر چاپ کنند. این موضوع علاوه بر اینکه از هدر رفت سرمایه ناشر جلوگیری می‌کند، ارزیابی صحیحی از بازار به دست او می‌دهد تا کتاب به اندازه تقاضای بازار عرضه شود. با ادامه روند کاهش تیراژ کتاب، ناشران بیشتری مجبور می‌شوند در این مسیر قدم بگذارند و اصلاً دور از ذهن نیست که در آینده‌ای نزدیک ما هم به ناچار به چاپ دیجیتال روی بیاوریم!»

هرچند «کاهش هزینه‌ها در تیراژ پایین» شاید عمده‌ترین دلیل رو آوردن به چاپ دیجیتال باشد اما تنها دلیل نیست؛ چرا که بسیاری از ناشران و به ویژه ناشران کمک آموزشی به دلیل «تسریع روند دریافت کتاب» به چاپ دیجیتال روی می‌آورند که حتی برخی شرکت‌های چاپ دیجیتال در این موضوع به رکوردهای شایان توجهی هم دست پیدا کرده‌اند.

تسریع زمان تحویل کتاب به ناشر در چاپ دیجیتال
شهرام غلامی، مدیر چاپ دیجیتال پیشگام در این باره می‌گوید: «موضوعی که امروز بیش از پیش در صنعت چاپ و نشر خودنمایی می‌کند، موضوع زمان است. در روش سنتی، برای چاپ هزار نسخه کتاب از زمان تحویل فایل کتاب به چاپخانه و گذراندن مراحل لیتوگرافی، زینک، چاپ، تا کردن، تحریر، صحافی، سلفون کشیدن و … به طور معمول پنج تا هفت روز زمان لازم است. در حالی که امروز در چاپ دیجیتال پیشگام می‌توانیم فرایند چاپ هزار و 500 جلد کتاب را از زمان دریافت فایل تا زمان تحویل کتاب‌ها، تنها در هشت ساعت انجام دهیم که این رکوردی در نوع خود بی‌نظیر است.»

این روند به دلایل مختلفی چون رساندن کتاب به نمایشگاه در زمانی محدود، تحویل سفارش کتاب مشتریان در اولین فرصت و دلایلی دیگر در بین ناشران عمومی و به خصوص ناشران آموزشی و کمک آموزشی رواج پیدا کرده اما نکته‌ای که در این میان نباید فراموش کرد، میزان «کیفیت» آثار ارائه شده است؛ چرا که بنا بر تصور رایج، کتاب‌های منتشر شده با چاپ دیجیتال، عموماً کتاب‌هایی بی‌کیفیت هستند.

کنترل کیفیت کتاب‌های چاپی در نشر دیجیتال 
محمود آموزگار رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان، با اشاره به کاهش هزینه ناشران در چاپ دیجیتال و تیراژ پایین می‌گوید: «کتاب‌های چاپ دیجیتال عموماً کیفیت مناسبی ندارند و در بهترین حالت می‌توانند در حد کتاب چاپی به روش سنتی باشند.»

اما شهرام غلامی، مدیر چاپ دیجیتال پیشگام در این باره نظر دیگری دارد. او کیفیت کتاب را امر نسبی می‌داند، به دلیل اینکه معتقد است هیچ استاندارد مشخصی برای آن وجود ندارد. او می‌گوید: «اتفاقاً پیشرفت تکنولوژی در این عرصه به بهبود کیفیت کتاب‌های چاپ دیجیتال منجر شده است. در روش سنتی معمولاً فایل ورودی با خروجی چاپخانه‌های به صورت کامل مطابقت ندارد، به خصوص در بحث رنگ‌ها و جلد کتاب. اما چاپ دیجیتال با اعلام کد رنگ مورد نظر و حتی امکان اصلاح درجه رنگ در نسخه‌های بعدی، به ارتقاء کیفیت کتاب کمک می‌کند. به همین دلیل بسیاری از کتاب‌هایی که ما چاپ می‌کنیم به سختی با کتاب‌های چاپ سنتی قابل تشخیص است.»

اما تفاوت کیفیت در چاپ دیجیتال نسبت به چاپ سنتی زمانی برای ما مشخص می‌شود که شهرام غلامی به چاپ کتاب‌های تمام گلاسه اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این نوع کتاب‌ها که وزن بیشتری دارند، اگر ته دوخت نداشته باشند، ممکن است به مرور زمان صفحات از کتاب جدا شوند و از آنجا که در چاپ دیجیتال برخلاف چاپ سنتی، امکان ته دوخت کردن کتاب‌ها وجود ندارد، سعی می‌کنیم تا با استفاده از چسب‌های قوی و «لب چسب» این موضوع را جبران کنیم.

مزیت انعطاف‌پذیری در چاپ دیجیتال کتاب
مدیر چاپ دیجیتال پیشگام «انعطاف پذیری» را ویژگی دیگر چاپ کتاب به صورت دیجیتال عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر یک کتاب 64 صفحه‌ای داشته باشیم و بخواهیم با روش سنتی آن را چاپ کنیم، و اگر سطح قابل چاپ را 60 × 45 در نظر بگیریم و در هر یک از زینک‌ها هشت صفحه جا بگیرد، ما احتیاج به هشت زینک هشت صفحه‌ای داریم که حداقل در هزار نسخه باید چاپ شود تا به صرفه باشد و تا زمانی که زینک آخر و صفحه آخر چاپ نشود، کتاب کامل نخواهد بود.

اما در چاپ دیجیتال از یک فرم 64 صفحه‌ای می‌توان به تعداد و قطع دلخواه، کتاب کامل، چاپ کرد، آن هم به شکلی که می‌توان هر نسخه آن را متفاوت با نسخه قبلی چاپ کرد.»

رقابت قیمت چاپ دیجیتال و افست در بازار کتاب
رقابت چاپ افست و دیجیتال در شرایط امروز بازار نشر به قدری جدی شده که چاپ دیجیتال حتی توانسته در برخی قطع‌ها و در تیراژهایی خاص با کتاب‌های چاپ افست برابری کند. شهرام غلامی می‌گوید: «امروز می‌توانیم ادعا کنیم که ما در چاپ دیجیتال قطع A4 و در تیراژ هزار نسخه، می‌توانیم با چاپ افست برابری کنیم؛ همچنین قطع وزیری با تیراژ 750 و قطع رقعی با تیراژ 700 نسخه را نیز می‌توانیم با قیمت چاپ افست به مشتری تحویل بدهیم.»

این موضوع مسلماً خبر خوشی برای چاپخانه‌ها نیست. فریبرز رضایی، مدیر چاپخانه پروانه نیز درباره ظهور چاپ دیجیتال می‌گوید: «واقعیت این است که با وجود رقابت شدید چاپ افست و دیجیتال، هردو به‌نوعی مکمل یکدیگر هستند و شرایط امروز بازار نشر با کاهش تیراژ کتاب، ایجاب می‌کند که ناشران به سمت چاپ دیجیتال بروند و این موضوع تنها به دلیل کاهش تیراژ کتاب است. با اینکه وجود یک رقیب جدی در این بازار کساد نشر خوشایند چاپخانه‌ها نیست، اما نمی‌توان از واقعیت روز نشر فرار کرد. به همین دلیل وقتی مشتری به ما مراجعه می‌کند، هم قیمت چاپ افست و هم قیمت چاپ دیجیتال را به او می‌دهیم تا ناشران در این آشفته بازار بیش از متضرر نشوند.»

لزوم توجه به مقتضیات روز صنعت نشر کشور
آنچه مشخص است، ویژگی‌های خاص چاپ دیجیتالی مثل «انعطاف‌پذیری»، «سرعت عمل» و «کاهش هزینه در تیراژ کم»، در اقبال عمومی برای استفاده از چاپ دیجیتال تأثیر بسیاری داشته اما برای بروز و ظهور تمام ظرفیت‌ها و قابلیت‌های چاپ دیجیتال، باید آن را به عنوان یک واقعیت باور کنیم تا دست‌گیر نشر امروز ما باشد. چرا که مقاومت در برابر این تجدد، آن را از بین نخواهد برد و تنها  ظهور آن را به تأخیر می‌اندازد.

در این مسیر آموزش و همچنین اطلاع‌رسانی مناسب به همه فعالان عرصه چاپ و نشر و افرادی که به‌تازگی به این عرصه ورود پیدا می‌کنند باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوان در این مسیر بر اساس مقتضیات روز صنعت نشر کشور گام برداشت.