به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست تخصصی «دریچه‌ای رو به آگاهی؛ نقش اصطلاح‌نامه‌ها در ذخیره و بازیابی اطلاعات» شنبه 7 آذرماه با سخنرانی دکتر کامران فانی، نویسنده، مترجم و نسخه‌پژوه، دکتر فریبرز خسروی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و کارشناسان علم اطلاعات و کتابداری در تالار همایش‌های موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.
 
کامران فانی در این نشست گفت: تا پیش از سرعنوان‌نویسی موضوعی فارسی که به همت خانم پوراندخت سلطانی و با حضور افرادی مانند خودشان که در مرکز خدمات کتابداری فعالیت می‌کردند،‌ چیزی جز نام کتاب‌ها و برخی اطلاعات کلی برای بازیابی وجود نداشت. از همان زمان ضرورت وجود چنین امکانی به خوبی درک و تلاش‌ها برای پاگیری آن شروع شد. این شاید بزرگترین دستاورد کتابداری نوین ایران در نسل اول آن باشد که حاصل آن گردآوری بیش از 100هزار عنوان بود.
 
وی ادامه داد: مشکل اصطلاح‌نامه‌ها برخلاف سرعنوان‌ها این است که بسیار متنوع و متعدد هستند که البته قابل درک و پذیرش است. اشکال دیگر در  یکدست نبودن مفاهیم و اطلاعات ارائه‌ شده توسط اصطلاح‌نامه‌نویسان است اما مشکل اصلی که امروزه گریبانگیر شده، کاسته شدن از کیفیت در برابر رشد کمیت‌ها است که هر دو بستر اصطلاح‌نامه‌نویسی و سرعنوان‌نویسی را شامل می‌شود.

فانی گفت: وقتی به منابع اطلاعاتی موضوع غلط یا ناقص داده شود، نتیجه درستی هم به‌دست نخواهد آمد. مراجعه‌کننده به اطلاعات شناسنامه‌دار باید بتواند به مطالب مورد نظر خود با سرعت و سهولت دسترسی پیدا کند. مساله سرعت تا اندازه زیادی حل شده، اما سهولت و درستی در یافته‌ها تبدیل به معضلی جدی شده است. در حوزه کودکان البته اوضاع بهتر است و همچنین در حوزه دانش‌های پایه و تجربی به ‌واسطه وضعیت مشخص و ملموس بودن حوزه مورد مطالعه، کارهای موفق‌تری انجام شده است، اما هر چه مفاهیم و موضوع‌ها انتزاعی‌تر می‌شود،‌ اوضاع هم چندان به‌سامان به‌نظر نمی‌رسد.
 
مشکل اصطلاح‌نامه‌های موجود در ایران چیست؟
فریبرز خسروی، به‌عنوان دیگر سخنران این نشست با طرح این پرسش که «مشکل اصطلاح‌نامه‌های موجود در ایران چیست؟» در ادامه اظهار کرد: جامعه فرهنگی ایران شبیه سایر اجزای آن،‌ دچار آسیب مدگرایی است که تدوین اصطلاح‌نامه‌ها هم از این آسیب دور نمانده است.
 
معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران افزود: سازمان‌ها بدون توجه به این‌که اصطلاح‌نامه‌ها باید برای آن‌ها کارآمدی و ضرورت داشته باشد،‌ بخشی از زمان، دارایی و توان نیروی انسانی خود را صرف تدوین اصطلاح‌نامه‌های ناموجه می‌کنند. اشکال دوم اصطلاح‌نامه‌های موجود، متوجه بحث توانایی زنده ماندن و طول عمر آن‌ها است.
 
عمر اغلب اصطلاح‌نامه‌ها در ایران دو ماه است
وی ادامه داد: بیشتر اصطلاح‌نامه‌ها اکنون در فاصله دو ماه به پایان دوران حیات خود می‌رسند. با توجه به این‌که زایش واژگان بسیار سریع صورت می‌گیرد، این اصطلاح‌‌نامه‌ها هم باید متناسب با این تولید به‌روزرسانی شوند، در غیر این‌صورت به قدر کفایت پاسخگو نخواهند بود. بحث جدی دیگر این است که برای تدوین اصطلاح‌نامه‌ها باید چندین گروه، هماهنگ و نزدیک به‌هم کار کنند. این گروه‌ها شامل متخصصان موضوع به همراه متخصصان زبان‌شناسی، کتابداری و اطلاع‌رسانی و نیز متخصصان رایانه و دیگران است و البته نکته پایانی در این بخش هم این است که نرم‌افزارها هم باید منطبق بر استانداردها تعیین و سازماندهی شوند.
 
استفاده از واژه «هستی‌نگاری» به جای «هستی‌شناسی»
خسروی در ادامه وضعیت ایران را در بحث سرعنوان‌های موضوعی، مطلوب ارزیابی و عنوان کرد: جایگاه جهانی ایران در این زمینه بالاتر از کشورهایی مانند فرانسه و آلمان است که فاقد سرعنوان‌های اختصاصی کشور و فرهنگ خود هستند. ایران در زمره پیشروان این حوزه است.
 
معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران گفت: امروز باید تمرکز بر کنار گذاشتن شیوه‌های دستی و کاغذی در اطلاع‌رسانی و روی آوردن به روش‌های دیجیتالی و هستی‌نگاری‌های متناسب با نیاز مخاطبان باشد که بسیار پیچیده‌تر و متفاوت از شیوه پیشین است. شایسته است به جای واژه «هستی‌شناسی» یا «آنتولوژی» از اصطلاح «هستی‌نگاری» استفاده شود تا تفاوت‌های آن با بحث‌های فلسفی و معرفت‌شناسانه در این حوزه مشخص شود. اصطلاح‌نامه‌ها در وضعیت کنونی‌شان دچار ثبات و ایستایی هستند و بر همین مبنا هم حوزه کار آن‌ها به حوزه هستی‌نگاری نزدیک می‌شود و هر چه باشد ناگزیریم که نیای هستی‌نگاری‌های آینده را با همین اصطلاح‌نامه‌های موجود بشناسیم.
 
اصطلاح‌نامه، گنجینه‌ای از واژه‌‌ها با نظم الفبایی است
بخش دیگر این نشست تخصصی به ارائه تجربیات عملی و تئوری چند تن از متخصصان و فعالان علم اطلاعات و کتابداری اختصاص داشت.

تقی رجبی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) دراین بخش در تعریف اصطلاح‌نامه، آن‌را گنجینه‌ای از واژه‌ها که علاوه بر نظم الفبايی متداول در فرهنگ واژگان، دارای نظامی شبکه‌ای و مفهومی بين واژه‌ها است، دانست و در ادامه نکاتی درباره مراحل اصلی ساخت اصطلاح‌نامه بیان کرد. وی همچنین درباره نرم‌افزار «تزاروس بیلدر» که بنا به سفارش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران طراحی و اجرا شده است، اطلاعاتی به حاضران ارائه کرده و کاربردهای این شیوه را در سازماندهی و بازیابی اطلاعات تشریح کرد.
 
فتانه ترکاشوند، نیز در ادامه درباره یافته‌های پایان‌نامه خود با عنوان «ارائه الگوی پیش‌نهادی برای تدوین اصطلاح‌نامه آرشیو ملی ایران» صحبت کرد.
 
موضوع سخنرانی فرحناز سلطانی درباره «وضعیت موجود و مطلوب اصطلاح‌نامه‌های مربوط به کودکان و نوجوانان» بود. وی در بخشی از سخنانش به ملزومات ساختاری اصطلاح‌نامه ‏کودکان و نوجوانان در ایران اشاره کرده و مسایلی مانند لزوم به‌کارگیری الگویی برای تدوین اصطلاح‌نامه تا رسیدن به مرحله بومی‌سازی متناسب با نیاز کودکان ایران، تقسیم‌بندی موضوعی علوم در اصطلاح‌نامه کودکان و نیز بخش‌بندی خرد تا کلان و ترسیم عمیق روابط و به کار بردن تصاویر در تدوین اصطلاح‌نامه‌های کودکان را مورد توجه قرار داد.
 
وی ضمن اشاره به پشتوانه‌های انتشاراتی اصطلاح‌نامه‌های کودکان و نوجوانان، توضیحاتی درباره امکان‌سنجی و مشکلات تدوین چنین اصطلاح‌نامه‌ها عرضه کرد. مهم‌ترین مطلب در پیشنهادهای این پژوهش، تأکید بر تشکیل کارگروهی با تخصص اصطلاح‌نامه‌نویسی، کتابداران و مهندسان نرم‌افزاری با شرح وظایف مشخص بود.
 
منصوره کشاورز افشار، آخرین سخنران این بخش نیز رویکرد پژوهش خود را بر حوزه «دانش موزه‌داری و اصطلاح‌نامه مواد موزه‌ای» متمرکز کرد. وی براساس این پژوهش با توجه به شاخه‌های اصلی تقسیم‌بندی مواد و مستندهای موزه‌ای از جمله مواد نوشتاری چاپی و خطی، منابع نقشه‌ای، مواد نمایشی تصویری و ویدیویی، منابع شنیداری و الکترونیکی و چند رسانه‌ای‌ها، اشیای سه‌بعدی، بقایای موجودات و در نهایت سایت‌ها و مکان‌ها،‌ به شیوه‌های گوناگون نمایش این شاخه‌ها و زیرشاخه‌هایشان در اصطلاح‌نامه‌ها پرداخت و در انتها پیشنهادهایی را برای هرچه مطلوب‌تر و دست‌یافتنی‌تر شدن این نمایش و جست‌و‌جوها ارائه کرد.