مهدی فرقانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ارزیابی خود از وضعیت نقد کتاب در کشور عنوان کرد: به طور کلی نقد منابع و کتاب‌های علمی در کشور ما سنت دیرپایی ندارد، بدین معنی که از سال‌های دور تا به امروز شاهد نقد کتاب‌های علمی به ویژه در عرصه آکادمیک نبوده‌ایم در حالی که نقد کتاب‌های علمی از نقد آثاری مانند رمان و داستان بسیار مهم‌تر است.
 
رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: کتاب‌های علمی منابع درسی دانشجویان ماست و باید کیفیت و محتوای لازم را داشته باشد بنابراین نبود نقد این کتاب‌ها در درازمدت می‌تواند برای فضای علمی کشور آسیب‌رسان باشد.
 
پرهیز از نقد کتاب و تعارفارت ایرانی‌ها

وی در ادامه با اشاره به منابع تقویت حوزه نقد کتاب عنوان کرد: در فضای علمی کشور میان منتقدان و مولفان رودربایستی‌ و تعارفات بسیاری وجود دارد که موجب شده این عرصه آسیب ببیند. بسیاری از ما چون دلمان می‌خواهد شخصیت محبوبی باشیم و چیزی نگوییم که به کسی بر بخورد از نقد پرهیز می‌کنیم. متاسفانه این روحیه که در جامعه ایرانی وجود دارد به عرصه علم هم رسوخ کرده است.
 
فرقانی یادآور شد: به همین دلیل است که در حوزه نقد کتاب‌های علمی کار خاصی را مشاهده نمی‌کنیم در حالی که طی دو دهه اخیر جنبش کتابسازی در عرصه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی با استفاده از امکانات فضای مجازی شکل گرفته است به گونه‌ای که افراد با استفاده از امکانات بریدن، چسباندن و جا زدن ترجمه‌های ناقص به عنوان کارهای تالیفی، سعی در تولید کتاب‌های بسیاری به نام خود دارند. اینگونه است که ما شاهد تولید کتاب‌های متعددی در عرصه دانشگاهی هستیم در حالی که ارزش لازم برای تبدیل شدن به منابع درسی و مرجع را ندارد.
 
این استاد علوم ارتباطات اجتماعی گفت: از سوی دیگر بسیاری از استادان ما که به این شیوه کتاب‌هایی را تالیف کردند در فضای نبود ارزیابی‌های علمی آثار کتابسازی را به دانشجویان خود تحمیل می‌کنند و آنها هم مجبور می‌شوند این کتاب‌ها را تهیه و مطالعه کنند و حتی از آن امتحان هم بدهند. بنابراین می‌بینیم که به رغم نداشتن ارزش‌های لازم برای برخی کتابسازی‌ها به چندین چاپ‌ می‌رسند و پرفروش می‌شوند.
 
تشکل‌های دانشگاهی درباره نقد منابع علمی نظر بدهند

به گفته وی، این شرایط در حوزه کتاب‌های علوم ارتباطات اجتماعی نیز وجود دارد به گونه‌ای که اگر آمار کتاب‌های این حوزه در دو دهه اخیر را مشاهده کنیم می‌توانیم شاهد افزایش کمی بسیار بالای آثار کتابسازی باشیم. در حالی که در این میان، آثار بسیار کم تالیفی اصیل وجود دارد که ارزش‌های لازم را برای تبدیل شدن به کتاب‌های مرجع و منبع داشته باشد.
 
فرقانی تاکید کرد: همانگونه که گفتم باید در فضایی به دور از تعارفات و روابط دوستانه آثار علمی نقد شود بدون اینکه منتقد مورد غضب قرار گیرد. انجمن‌ها و تشکل‌های دانشگاهی و تخصصی می‌‌توانند درباره نقد منابع علمی وارد میدان شوند، بدین معنی که به جای اینکه یک اثر توسط یک فرد مورد نقادی قرار بگیرد، این تشکل‌ها و انجمن‌ها کار نقادی را پیگیری کنند، اینگونه هم منتقد آسیب‌ناپذیرتر می‌شود و هم رویارویی شخصی مولفان و منتقدان به حداقل می‌رسد.
 
وی اضافه کرد: با چنین راهکاری دیگر آثار نقد شده توسط اعتبار فردی اشخاص نقد نمی‌شود بلکه از آنجا که توسط یک انجمن علمی نقد شده اعتبار علمی‌اش هم بالاتر می‌رود. بنابراین نقدها عمیق‌تر می‌شوند و منتقدان نیز آسیب کمتری می‌بینند.
 
اگر نقد عالمانه نباشد به رکود فضای علمی می‌انجامد

این استاد علوم ارتباطات در بخش دیگری از سخنانش درباره فصلنامه‌های تخصصی نقد کتاب در حوزه تخصصی خود هم عنوان کرد: کتاب ماه علوم اجتماعی در این حوزه وجود داشت که گاهی به نقد کتاب می‌پرداخت البته در بسیاری از موارد تنها به معرفی یا ترکیبی از معرفی و نقد آثار منحصر می‌شد تا نقد کامل و جامع یک اثر. بنابراین اگرچه چنین فصلنامه‌هایی موجود است اما نیازمند فعالیت‌های بیشتری در این حوزه هستیم.
 
به گفته فرقانی، انتشار فصلنامه‌های تخصصی نقد کتاب می‌تواند موجب نهادسازی در حوزه نقد شود و از این طریق اعتبار علمی کتاب‌های نقد شده را افزایش دهد و مانع تخریب شخصیت منتقدان شود.
 
وی در همین باره اضافه کرد: تنها باید توجه داشت که نقدها نیز عالمانه باشد چون نقد دو لایه دارد؛ اگر در لایه نخست نقد خوبی صورت بگیرد می‌تواند از سوءاستفاده و بهره‌برداری ناصواب عده‌ای جلوگیری کند و ارزش واقعی آثار را آشکار کند، اما اگر نقد غیرکارشناسی و غیرتخصصی باشد می‌تواند موجب دلسردی مولفان آن و در نهایت رکود فضای علمی شود.
 
افزایش امتیاز نقد کتاب و ارتقای جایگاه استادان

این استاد علوم ارتباطات همچنین با بیان اینکه باید به تدریج سنت علمی و فرهنگی نقد کتاب به وجود بیاید گفت: باید به گونه‌ای عمل کنیم که افراد علمی ما وارد محیط‌های پویای نقد شوند و از طرفی بکوشیم که از تعارفات و روابط دوستانه در این حوزه فاصله بگیریم. اگر همانگونه که گفتم با نهادسازی در حوزه نقد پیش برویم، می‌توانیم سنت نقد را در کشور تقویت کنیم چرا که اکنون سنت نقد وجود ندارد و وقتی کسی اثری را نقد می‌کند بیشتر مورد سرزنش و هجمه قرار می‌گیرد تا نویسنده‌ای که احیاناً در کار خود صحت، صداقت و امانتداری را رعایت نکرده است.
 
وی تاکید کرد: از سوی دیگر باید در نظر داشته باشیم که عرصه نقد، میدان عقده‌گشایی و تسویه‌حساب‌های شخصی نشود، در این راه هم باید بانیان فرهنگ و اندیشه و پیشتازان علم بکوشند تا مانع از بده بستان‌ها و معامله در عرصه علمی شوند.
 
رئیس دانشکده علوم ارتباطات همچنین افزایش امتیاز نقد کتاب را در ارتقای جایگاه استادان پیشنهاد کرد و گفت: اکنون در ارتقای جایگاه استادان مقالاتی که به نقد کتاب‌های علمی می‌پردازند امتیاز بسیار کمی دارند اگر این امتیاز افزایش پیدا کند می‌تواند منجر به تشویق استادان برای نگارش مقالات علمی نقد کتاب و نیز ترغیب فصلنامه‌های علمی و پژوهشی در این حوزه برای چاپ آن شوند.