مهدی قربانی، پژوهشگر نسخه‌های خطی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت نسخ خطی موجود در استان خراسان عنوان کرد: یکی از کارهایی که من در انتشارات قاف انجام می‌دهم، یافتن نسخه‌های خطی ارزشمند و احیای این نسخ است. اگر آثار قابلیت چاپ داشته باشد آن را منتشر می‌کنیم اما اگر نسخه تکی باشد آن را اسکن کرده و یک نسخه افست از آن تهیه می‌کنیم.

مدیر انتشارات قاف مشهد الرضا(ع) ادامه داد: در این مرکز نشر 20 نسخه خطی را به تعداد محدود منتشر کرده‌ام که در کتابخانه ملی هم برخی از آن‌ها فهرست‌نویسی شده و هر کدام دارای ارزش‌ تاریخی است.

وی با بیان اینکه به صورت کلی نسخه‌های خطی فراوانی در استان خراسان وجود دارد، افزود: ما وقتی به دنبال این نسخه‌ها هستیم بعضاً افرادی را می‌بینیم که این آثار را در دست دارند اما قدر آن را نمی‌دانند. این نیاز به یک فرهنگ‌سازی دارد و رسانه‌های جمعی مانند صدا و سیما باید در این باره بیشتر اطلاع‌رسانی کنند و مستندهایی درباره احیای آثار نسخ خطی و اهمیت آنها بسازند چون این حوزه محروم و مظلوم است و بازخورد هم ندارد.

قربانی تاکید کرد: چه کسی باید هزینه اطلاع‌رسانی را بدهد و در این زمینه سرمایه‌گذاری کند؟ اگر مردم آگاه باشند بسیاری از مشکلات حل می‌شوند. برخی از افراد جامعه فکر می‌کنند اگر نسخه خطی داشته باشند از هر برگه آن طلا می‌بارد، در صورتی که این گونه نیست و وقتی برای آنها توضیح می‌دهید که این آثار تاریخ مملکت است و ارزش ریالی آن هم گرهی از زندگی فرد باز نمی‌کند، قانع می‌شوند. برخی از این آثار متعلق به 300 سال پیش است و آن قدر قیمتی نیست اما ارزش اطلاعاتی دارد.

این ناشر در همین باره توضیح داد: چندی پیش من با فردی روبه‌رو شدم که نسخه خطی نگهداری می‌کرد. این کتاب برگه‌های الوان داشت اما متاسفانه آن را در جایی نامناسب نگهداری کرده بود که کپک و نم‌زدگی داشت و به همین دلیل این نسخه خطی در حال از بین رفتن بود. بنابراین من بعد از دریافت این کتاب نزدیک به یک هفته تلاش کردم تا کپک‌های این نسخه را پاک کنم بدون اینکه به متن آن صدمه‌ای بخورد.

وی همچنین گفت: علاوه بر این نسخه خطی دیگری بود که ورثه آن را به سه قسمت تقسیم کرده و هر کدام چندین برگه را با خودشان برده بودند. این به چه دردی می‌خورد و چطور می‌شود آن را نگهداری کرد؟ برخی از کسانی که این نسخه‌ها را نگهداری می‌کنند حتی نمی‌توانند آن را بخوانند. اگر بخواهیم تاریخ این مملکت را زنده نگه داریم باید در این باره بکوشیم. این مساله تنها محدود به استان خراسان نیست و در استان‌های دیگر هم وضعیت بدین شکل است.

مدیر انتشارات قاف مشهد الرضا(ع) با اشاره به اینکه اکنون در استان‌هایی مانند اصفهان چندین هزار نسخه خطی دست مردم است و این مساله نیاز به ساماندهی دارد، یادآور شد: این کتاب‌ها می‌توانند اطلاعات تاریخی خوبی به ما بدهند که گاهی این اطلاعات در آثار دیگر نیست. به طور مثال در کتاب دیوان رشیدی که 50 سال تاریخ طبس در دوره قاجاریه را به رشته تحریر درآورده است، لغاتی وجود دارد که در کتاب‌های دیگر نمی‌توانید ببینید و این مساله از نظر زبانی اطلاعات بسیار ارزشمندی در اختیار مخاطبان می‌گذارد.

وی افزود: علاوه بر این، درباره مباحث اقلیمی نیز مطالب زیادی گفته شده است. همچنین درباره بیماری‌ها به اطلاعات خوبی دست می‌یابیم به طور مثال ما با بیماری‌هایی در این دوره آشنا می‌شویم که امروز وجود ندارد و حتی متوجه پیشرفت پزشکی می‌شویم به طور مثال در گذشته افراد از سکسکه می‌مردند اما امروز این گونه نیست.

این ناشر اضافه کرد: این‌‌ها فرهنگ و احیای تاریخ است. چه کسی باید در این زمینه دلسوزی کند؟ تنها تلاش یک یا چند نفر پاسخ نمی‌دهد، اکنون ناشران یا افرادی که در کشور چنین کاری می‌کنند بسیار کم است چون در این کار درآمدی نیست و توجه به نسخه‌های خطی تنها عشق به این کار است.

وی کتابخانه ملی ایران را متولی سامان‌دهی نسخ خطی دانست و گفت: برخی از افراد جامعه کتابخانه ملی را نمی‌شناسند. بسیاری از افرادی که در روستا‌ها هستند حتی کتابخانه شهر خود را هم نمی‌شناسند چه برسد به کتابخانه ملی! باید از طریق رسانه‌ها اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی شود و وزارت ارشاد و کتابخانه ملی باید در این باره تلاش بیشتری کنند.

به گفته این پژوهشگر نسخه‌های خطی، ما اکنون چندین مرکز پژوهشی مانند میراث مکتوب داریم که فعالیت‌هایشان متمرکز نیست. فعالیت‌های همه این مراکز باید ذیل کتابخانه ملی ایران متمرکز شود. اگر فعالیت‌ها هم‌افزایی شوند و تکه‌تکه کار نکنیم کتابخانه ملی ایران در این زمینه بیشتر تقویت می‌شود.

قربانی در بخش دیگری از سخنانش گفت: درباره دسترسی به نسخه‌های خطی هم وضعیت خوبی نداریم. اکنون کتابخانه میبدی در مشهد کتاب‌های خطی انتشارات ما را خریداری و فهرست‌نویسی می‌کند اما چند نفر از این فهرست اطلاع دارند؟ کتابخانه‌های مرجع بسیاری از نسخ را دسترس‌پذیر نکردند بنابراین این کتابخانه‌ها باید با همکاری وزارت ارشاد این کتاب‌ها را دسترس‌پذیر کنند.

وی همچنین گفت: باید از ناشران فعال در این حوزه حمایت شود. ساماندهی و چاپ یک نسخه خطی هزینه‌های بسیاری دارد. به عنوان مثال ساماندهی یک نسخه خطی برای من 800 هزار تومان هزینه دربرداشته است در حالی که این هزینه‌ها باید جبران شود تا من هم دلگرمی برای ادامه کار داشته باشم.

قربانی در پایان سخنانش گفت: علاوه بر این، باید اسناد تاریخی هم ساماندهی شود. اکنون 500 یا 600 سند درباره طبس در دوره قاجار موجود است، این اسناد می‌تواند در آینده برای باز شدن نقطه‌های کور گره‌گشا باشد. اسناد و کتاب‌های خطی با هم توأمان است و باید ساماندهی آن‌ها با دقت و سرعت صورت گیرد.