خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- جهانگیر خسروشاهی از نویسندگان حوزه دفاع مقدس است. وی دو دوره عضویت در شورای بررسی کارگاه قصه و رمان حوزه هنری، عضویت در پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، داور جشنواره انتخاب کتاب دفاع مقدس در سال‌های ۱۳۷۷، ۱۳۷۹، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۳ و نیز داوری انتخاب کتاب دفاع مقدس دفتر ادبیات داستانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۳ را در کارنامه خود دارد. با خسروشاهی درباره مساله کتابسازی در حوزه آثار دفاع مقدس گفت‌وگو کرده‌ایم.

آقای خسروشاهی، شما چه تعریفی از کتابسازی دارید؟

کتابسازی به معنای جعل یک اثر است درباره موضوعی که نویسنده اطلاعات چندانی درباره آن ندارد. در واقع نویسنده فقط توان فراچنگ موضوع را داشته است که این نوعی کلاهبرداری محسوب می‌شود؛ هم از محتوای آثار نویسندگان و هم از مخاطب. من به مخاطب هم اشاره می‌کنم زیرا در سرقت ادبی و کتابسازی از وقت و هزینه مخاطب نیز سوء استفاده می‌شود. مخاطب پس از مطالعه آثار این‌چنینی شاید احساس خسارت کند. به این دلیل که ممکن است برخی مخاطبان به آثار اصیل دسترسی نداشته باشند و گمان کنند آنچه خوانده‌اند، کامل بوده است.

کتابسازی در حوزه دفاع مقدس را چطور تعریف می‌کنید؟

در حوزه دفاع مقدس این کار قبیح‌تر است چون این حوزه مربوط به گوهر دفاع در برابر دشمنان است که از آن به عنوان عملی قدسی یاد شده است. کتابسازی در حوزه دفاع مقدس یعنی دست‌اندازی به بن‌مایه‌های چنین فرهنگی و صاحبان آثار کتابسازی شده، جاعلان فرهنگ‌اند.

در نحوه تولید آثار چطور؟ آیا تفاوتی میان کتابسازی در حوزه دفاع مقدس و دیگر حوزه‌ها وجود دارد؟

نهاد‌های مربوطه در حوزه تاریخ جنگ، مانع از جعل اسناد می‌شوند و آن‌ها را رصد می‌کنند اما در سوی دیگر این نظارت، فضای گسترده رسانه‌های مجازی وجود داد که فضا را برای سارقان ادبی حوزه دفاع مقدس باز می‌گذارد. به عنوان مثال، برای عملیاتی چون «والفجر 8» اطلاعات بسیاری در فضای مجازی وجود دارد که با دو تا سه ساعت زمان گذاشتن می‌توان آن‌ها را گردآوری کرد. بسیاری از کتابسازان به این دلیل که آشنایی سطحی با مباحث دفاع مقدس دارند، دست به گزینش‌های سلیقه‌ای در اطلاعات گردآوری شده می‌زنند و البته افراد باهوشی هم هستند که در این زمینه مشورت‌های لازم را می‌گیرند اما حاصل کار آن‌ها اصلا قابل قیاس با آثار پژوهشی و ادبی اصیل نیست.

ناشران چه سهمی در کتابسازی آثار حوزه دفاع مقدس دارند؟

بله. نوع دیگری از سوء استفاده‌گر‌ها که به کتابسازی دامن می‌زنند، ناشران‌اند. برخی از آن‌ها پروژه‌هایی را به مناسبت‌های گوناگون در نوبت انتشار قرار می‌دهند. این کتاب‌ها بدون انجام پژوهش علمی، از سوی شوراهایی که صلاحیت ندارند، تایید و ناگهان شمار زیادی کتاب با محوریت موضوعی خاص به حوزه دفاع مقدس افزوده می‌شوند. کتاب‌هایی یک شکل و یک قواره که معمولا در ابتدای آن زندگینامه مختصری از یک شهید یا یک موضوع آورده شده و سپس به صورت داستان‌واره به آن موضوع پرداخته شده است. بعد‌ها این آثار با دسترسی‌هایی که فقط برخی ناشران می‌توانند داشته باشند، به آسانی فروخته هم می‌شوند.

نباید تعارف داشت. درست است که در اردو‌های زیارتی راهیان نور کتاب‌های بسیار خوبی عرضه می‌شوند اما قبول کنیم که در لابه‌لای همین آثار کتاب‌های جعلی یا همان کتابسازی‌شده هم به فروش می‌رسند. این دقیقا تقلب است. متاسفانه نوشتن در حوزه دفاع مقدس برای عده‌ای ممر درآمد و معیشت شده است. نویسنده‌ای که با کتابسازی اثری را روانه بازار نشر می‌کند، آداب و ادب اولیه ورود به دفاع مقدس را که همان یگانه بودن گوهر نویسنده با جوهر دفاع مقدس است نمی‌داند. اگر عرق‌ریزان روح و ذوق نویسنده اتفاق نیفتد، ادبیات واقعی دفاع مقدس به وجود نمی‌آید.

نهاد‌های متولی چه کاری  در رفع این آسیب می‌توانند انجام دهند؟

بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در این زمینه مشغول است و می‌کوشد آثار خوبی را به جامعه عرضه کند اما معتقدم که نهاد‌هایی این‌چنینی می‌توانند بسیار فعال‌تر عمل کنند و آثاری که فقط کتابسازی هستند را از ردیف انتشار حذف کنند؛ نه فقط به خاطر خدا و دفاع مقدس، بلکه به خاطر خودِ نویسندگان. باور کنید نویسنده‌ای که یک اثر بد و کتابسازی شده از او منتشر شده باشد، دیگر نمی‌تواند جایگاه واقعی خود را در جامعه به‌دست آورد. از سویی دیگر، کتاب ارزشمند حوزه دفاع مقدس، مایه افتخار و آثار جعلی، باعث سرافکندگی‌ است.

متاسفانه نویسندگانی که دستشان از همه‌جا کوتاه است، به نویسندگی در حوزه دفاع مقدس روی می‌آورند و مداخل حوزه دفاع مقدس را هدف قرار می‌دهند. آن‌ها با گرته‌برداری پراکنده از آثار اصیل دیگر نویسندگان کتاب خود را می‌نویسند حتی برخی تغییر کوچکی هم در نوشتار نمی‌دهند. لازم نیست هر نویسنده ده‌ها کتاب نوشته باشد می‌تواند چون «حبیب احمد‌زاده» آثار معدود، اما شاخص و ارزنده بنویسد. نهاد‌های متولی باید قدر چنین نویسندگانی را بدانند.

شما در خلال صحبت‌هایتان به انتشار آثاری کم حجم با طرح جلد یکسان اشاره کردید که در قالب کتابسازی می‌گنجند. اما برای مثال، آثاری که انتشارات روایت فتح منتشر کرده است چنین ویژگی‌ای ندارند.

اشاره خوبی بود. بله آثار انتشارات روایت فتح در چنین قالبی قرار نمی‌گیرند. مجموعه‌های این انتشارت و معدودی دیگر از ناشران این حوزه، توسط افرادی خوش‌ذوق و خوش‌فکر خلق می‌شوند. تفاوت این آثار با کتاب‌های یاد شده این است که دبیر مجموعه‌های نگارشی، فردی باسواد و کار بلد است و متن کتاب‌ها توسط کارشناسانی کار بلد ارزیابی و تصحیح می‌شوند. به این ترتیب آثاری به معنای واقعی پرمخاطب و جریان‌ساز خلق می‌شود. سیر پژوهشی در تولید این آثار به دقت رعایت می‌شود و آن اتفاق مهم ادبی رخ می‌دهد. مقصود من مجموعه‌هایی بود که هدفشان ارتقای سطح مخاطبان نیست؛ افزودن بر موجودی گاوصندوق ناشر است!

آیا جشنواره‌های ادبی حوزه دفاع مقدس می‌توانند در حکم یک ممیز برای شناخته شدن آثار کتابسازی شده عمل کنند؟

من پیش از این در مجموعه گفت‌وگوهایی که ایبنا درباره آسیب‌شناسی جشنواره‌های ادبی حوزه دفاع مقدس تهیه کرده بود، مفصل در این باره صحبت کردم. هنوز هم معتقدم جشنواره‌های ادبی می‌توانند هدایتگر باشند اما متاسفانه از نبود یک اتاق فکر رنج می‌برند. البته این را هم بدانیم که جشنواره‌ها هر قدر هم که آثار خوب را به جامعه معرفی کنند، کتابسازان باز هم به کار خود ادامه خواهند داد چون متاسفانه به فروش می‌رسند. باید اقدام‌هایی انجام داد تا مانع از نشر کتاب‌های ضعیف شد. البته باز هم به نظر من کتاب ضعیف قابل احترام است. باید مانع از انتشار کتاب‌هایی شد که فقط بدل کار دیگر نویسندگان است.

راهکار عبور از این مساله را در چه می‌دانید؟

این به مجاری تایید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازمی‌گردد. مجاری با صلابت و قدرتمندی که بتوانند با اطلاعات علمی و اقتدار پژوهشی از نشر این آثار جلوگیری کنند. باید بنیه‌های علمی مراکزی چون بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و دیگر سازمان‌ها و نهاد‌های نظامی که در عرصه نشر کتاب مشغول‌اند، با کمک معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقویت شود. همچنین لازم است نویسنده‌ای که اقدام به کتابسازی کرده است، از طریق جلسه‌های نقد، به جامعه شناسانده شود تا موضوع دفاع مقدس را محملی برای این سوء استفاده قرار ندهد.

* در این باره بیشتر بخوانید:

نصرت‌الله محمود‌زاده: ورود حرفه‌ای به ساحت ادبیات دفاع مقدس در ساختار اداری نمی‌گنجد/ اغلب سفارشی‌نویسی‌ها به کتابسازی می‌انجامد

مجید مختاری: کتابسازی به دروغ‌پردازی در حوزه دفاع مقدس دامن می‌زند/ برخی از تاریخ شفاهی‌ها مصداق کتابسازی است

کورش علیانی: مقابله با کتابسازی‌های حوزه دفاع مقدس راهی جز مسیر حقوقی ندارد