به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، روابط دیپلماتیک و اصول و مقررات آن، ریشه در تاریخ روابط بین‌الملل دارد. در این میان،‌ اسلام در توسعه کیفی و کمی این مهم،‌ دارای نقش به‌سزایی است. رسول اکرم (ص) اقدامات بی‌مانندی را در این باره انجام داده‌اند. تدوین و ارسال نامه‌ها و اعزام سفیران به نزد سران کشورهای دیگر و به ویژه امپراتوری‌های بزرگ آن زمان، در نوع خود بی‌نظیر است. سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) در زمینه دیپلماسی، چگونگی اعزام و پذیرش سفیران، مزایا و مصونیت‌ها و... می‌تواند در تبیین حقوق دیپلماتیک، الهام‌بخش باشد.

ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی یکی از حوادث مهم تاریخی به‌شمار می‌آید؛ چراکه رسالت خویش را جهانی معرفی کرد و هدایت بشریت به‌سوی حق را عهده‌دار شد. از این رو در نظم حقوقی اسلام روابط دیپلماسی از مهم‌ترین آموزه‌های دینی و الهی به‌شمار می‌رود.

دیپلماسی در حکومت نبوی تجلی خاصی دارد. منظور از دیپلماسی پیامبر (ص) که آخرین سفیر الهی است فعالیت‌ها و اقداماتی است که ایشان در جایگاه رئیس حکومت اسلامی و نیز سفیران برگزیده با هدف تحقق خط‌مشی‌های کلی دولت اسلامی در عرصه روابط بین‌الملل انجام داده است. در حقیقت اهداف عالی و خطوط کلی سیاست اسلام و منافع امت اسلامی، دیپلماسی پیامبر(ص) را جهت می‌بخشید.

اسلام در روابط بین‌الملل اصول و مقرراتی گسترده دارد. از این رو فقیهان اسلامی در آثار فقهی خویش در ابوابی چون «کتاب الجهاد» و یا در کتبی با عنوان «سِیَر» به بیان این اصول پرداخته‌اند. بخشی از این آثار که در سده‌های آغازین نگاشته شده، عبارت است از: کتاب الخراج نوشته قاضی ابویوسف (113-182 هـ.ق). بسیاری از نویسندگان او را نخستین فقهی می‌دانند که به تدوین فقه سیاسی پرداخت.

کتاب المجموع نوشته زید بن علی (شهادت 122 هـ.ق) دومین کتاب فقهی سیاسی است که بخشی از آن به حقوق بین‌الملل اختصاص دارد. این کتاب با عنوان المسند للامام زید تجدید چاپ شده است. کتاب‌های السیر الکبیر و السیر الصغیر نوشته محمد بن حسن شیبانی (131-189 هـ.ق) نیز مسائل جهاد و مقررات بین‌الملل را به‌صورت منظم و مشروح بررسی می‌کند.

کتاب الخلاف و المبسوط نوشته شیخ طوسی (متوفی 460 هـ.ق) از فقهای بزرگ شیعه نیز دیگر کتابی است که در این زمینه نوشته شده است، با تالیف این دو کتاب فقه شیعه متحول شد. شیخ طوسی در کتاب الخلاف تحت عناوینی چون «کتاب السیر» و «کتب الجزیه» و در کتاب المبسوط،‌ با عناوینی چون «کتاب الجهاد و سیره‌الامام» و... به بیان مسائل عمومی روابط بین‌الملل و فقه سیاسی پرداخته است.

به گفته مولف این اثر، با وجود این متاسفانه آثاری مستقل و مبسوط که به حقوق دیپلماتیک اسلام پرداخته باشد،‌ بسیار اندک است. به نظر می‌رسد کهن‌ترین اثر در این باره کتاب رسل الملوک و من یصلح للرساله و السفاره نوشته ابن الفراء باشد که در اواخر قرن سوم هجری نگاشته شده است.

در سال‌های اخیر برخی اندیشمندان عرب گام‌هایی در این مسیر برداشته و پژوهش‌های گران‌سنگی با موضوع دیپلماسی اسلامی پیش نهاده‌اند؛ مثل القانون الدبلوماسی الاسلامی، نوشته احمد ابوالوفاء؛ السفارات فی‌الاسلام نوشته محمد التابعی؛ «الدبلوماسه الاسلامیه» نوشته عبدالرحمن محمد عبدالرحمن؛ النُّظُم الدبلوماسیه فی الاسلام نوشته صلاح‌الدین المنجمد.

آثاری دیگر نیز به‌طور غیرمستقیم به این موضوع پرداخته است؛ مانند اصول العلاقات الدولیه فی فقه الامام محمد بن الحسن الشیبانی نوشته عثمان جمعه؛ الاصول العامه للعلاقات الدولیه فی الاسلام وقت السّلم اثر دکتر احمد عبدالونیس شتا و سلسله العلاقات الدولیه فی الاسلام نوشته محمود مصطفی نادیه و دیگران.

متاسفانه در زبان فارسی آثار مرتبط با حقوق دیپلماتیک اندک است و در این میان جای خالی آثاری که به‌طور جامع به این موضوع از نگاه اسلام پرداخته باشند، بسیار احساس می‌شود.

کتاب «اسلام و حقوق دیپلماتیک» بر آن است تا ضمن بیان نقش اسلام در توسعه دیپلماسی و حقوق دیپلماتیک، برخی اصول و مقررات آن را با تکیه بر سیره نبوی استخراج و تدوین کند، به امید آنکه برای کارگزاران سیاست خارجی مفید و راه‌گشا باشد.

این کتاب مشتمل بر دو بخش است: بخش اول که با عنوان کلیات سامان یافته است، دو فصل را دربرمی‌گیرد. در فصل اول نویسنده به بیان مبانی اعم از تعاریف و منابع و اصول حاکم بر روابط دیپلماتیک پرداخته و در فصل دوم تاریخچه و شرایط روابط دیپلماتیک آورده شده است.

«دستگاه دیپلماسی» عنوان بخش دوم کتاب است. در فصل اول این بخش به ارکان دستگاه دیپلماسی پرداخته شده است. در این فصل توضیحاتی درباره کارگزاران سیاست خارجی، نماینده دیپلمایک [سفیر]، تعهدات و وظایف نمایندگان دیپلماتیک، مأموریت و نمایندگی دیپلماتیک آورده شده است. در فصل دوم که پایان‌بخش کتاب است درباره مصونیت و مزایای دیپلماتیک سخن گفته شده و پس از پایان تعاریف به بررسی انواع مصونیت و مبانی پذیرش آن پرداخته شده است.

کتاب «اسلام و حقوق دیپلماتیک» نوشته محمدحسین پورامینی با شمارگان هزار نسخه در 236 صفحه به بهای 7 هزار تومان از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی و دانشگاه علوم اسلامی رضوی منتشر شده است.