همچنین در این نشست دکتر عبدالرحیم گواهی، رئیس گروه مطالعات آینده‌نگری فرهنگستان علوم، دکتر محسن بهرامی، دکتر سعید خزائی، دکتر رضا مکنون، دکتر رویا طباطبایی یزدی، دکتر غلامعلی منتظر، دکتر الیهان و بایزید مردوخی از اعضای شورای گروه مطالعات آینده‌نگری فرهنگستان علوم به سخنرانی پرداختند.
باید به روز جهانی آینده نگاه جدی داشت
در ابتدای این آیین، دکتر گواهی، رئیس گروه مطالعات آینده‌نگری فرهنگستان علوم با اشاره به لزوم ایجاد دبیرخانه‌ای دائمی برای توجه به آینده‌نگری و آینده‌پژوهی در محل فرهنگستان علوم گفت: با توجه به کمبود زمان، تصمیم گرفتیم تا مراسم تجلیل از پژوهشگران و مقالات و کتاب‌های برتر و نیز معرفی کتاب آینده‌پژوهی، در 10 اسفند سال آینده برگزار شود.
وی افزود: باید به روز جهانی آینده مانند روز مهندسی نگاه جدی داشت تا مشوقی برای آینده‌نگری در میان تمام اقشار جامعه باشد و برای رسیدن به این مهم، از تمامی قوا، نهادها و انجمن‌ها برای حضور در این نشست دعوت کردیم.
گوهی ادامه داد: از تمامی حاضران در این جلسه دعوت می‌کنم تا با افزایش همکاری، ارتباط خود را با انجمن مطالعات آینده‌نگری افزایش دهند و فعالیت‌ها و مطالب خود را برای ما ارسال کنند.
به آینده‌نگری علمی نیاز داریم
دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، سخنران بعدی این نشست بود که در ادامه سخنان دکتر گواهی و درباره روز جهانی آینده گفت: درباره فلسفه و آینده‌نگری باید بگویم که ما به آینده‌نگری علمی نیاز داریم. این آینده‌نگری علمی مقدمات و شرایطی دارد و می‌توان گفت نویسندگان و شاعران در این زمینه کارهایی کرده‌اند.
وی اظهار کرد: آدمیان همیشه آینده‌نگر بوده‌اند، چراکه تنها موجودی که آینده و زمان را درک می‌کند انسان است. آینده‌نگری قدیم با آینده‌نگری کنونی متفاوت است. تا حدود 100 سال پیش آینده‌نگری برای کنترل، نظارت، بشارت و انزار نبود اما در زمان حال، آینده‌نگری به منظور تغییر رخ می‌دهد.
رئیس فرهنگستان علوم ادامه داد: زمان خطی که می‌شناسیم، از نقطه‌ای شروع می‌شود و تا بازه مشخص یا بی‌نهایت پیش می‌رود. آینده پیش روی ما قرار دارد؛ ما دو آینده‌نگری می‌توانیم داشته باشیم. در گذشته علم آینده‌نگری وجود نداشت و تنها آینده‌نگران وجود داشتند. در آن دوران پیش‌بینی، پیشگویی، فال وجود داشت اما طرح آینده متعلق به زمان حال است.
آینده‌نگر نیستیم
وی افزود: از حدود 60 سال پیش آینده‌نگری، علم آینده‌نگری با ترجمه یک کتاب در این زمینه وارد ایران شد و در رشته‌هایی از جمله علوم اجتماعی و علوم رفتاری به تدریج رشد کرد. علمی را می‌آموزیم که از جان ما جداست؛ می‌آموزیم، بلدیم، تعریف می‌کنیم اما آینده‌نگر نیستیم.
داوری اردکانی درباره آینده‌نگری تصریح کرد: باید آینده‌نگر باشیم و با زمان پیوند داشته باشیم. ما کمتر آینده‌بین هستیم. 60 سال پیش پیش یکی از همکاران انگلیسی ما در دانشگاه تهران، کتابی درباره ایران نوشت که با پیش بینی اوضاع آینده ایران، به مقوله خشکسالی ایران پرداخته بود، اما این کتاب هیچگاه در ایران منتشر نشد؛ چراکه ما از تذکر و اینکه داریم به کدام سو می‌رویم گریزان هستیم.
رئیس فرهنگستان علوم گفت: برای توجه به مقوله آینده‌نگری لازم است که قدری از آرامش دور شویم. علوم انسانی با نگاهی به گذشته و آینده، به‌صورت سربسته به چه باید کردها نظارت می‌کند و در این مبحث از اهمیت بالایی برخوردار است. کار آینده‌نگری را باید با نگرشی جامع ادامه داد. علم و فناوری در هر جامعه‌ای جایگاه خاص خود را دارد و آن را باید در جایگاه خود قرار داد تا بتوان برای رسیدن به توسعه پایدار گام برداشت.
باید از گذشته عبرت گرفت
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری نیز در این آیین اظهار کرد: آینده و گذشته مفاهیم انتزاعی هستند، اما ما هیچکدام را درک نکردیم. باید از گذشته عبرت گرفت و درباره آن بحث و پژوهش انجام داد.
وی افزود: بزرگترین مشکل کشور بحث فرهنگی است. باید بدانیم برداشت ما از علم، پژوهش، فناوری و فرهنگ چیست. ما فرهنگ 10 6 هزار و 105 ساله نفتی داریم که در تمام بخش‌های جامعه وارد شده است. متأسفانه نفت ما را معتاد کرده، ما دولتی داریم که بیش از 80 درصد بودجه‌اش را بودجه جاری تشکیل داده است.
ستاری گفت: در حوزه پژوهش کاری انجام نمی‌شود و در هر سازمان یا نهاد میانگین بودجه تخصیص داده شده به پژوهش بین یک تا سه درصد است. این فرهنگ نفتی همه جا از رده‌های مدیران عالی تا همه اقشار جامعه وجود دارد. در آموزش و پرورش 99.5 درصد بودجه را بودجه جاری تشکیل می‌دهد و با همان نیم درصد نیز ناچار است، تعهد آموزشی و پژوهش‌های آینده‌نگاری را اجرا کند.
تجهیزات داریم، اما نیروی متخصص نداریم
معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری با اشاره جایگاه پژوهش در ایران اظهار کرد: با هدف جذب نیروی کار، تاکنون 4 میلیون و 500 نفر دانشجو پذیرفته‌ایم و قرار بود با این مدارک شغل‌های دولتی ایجاد شود اما به دلیل نبود آینده‌نگری با مشکل افزایش جمعیت بیکار روبه‌رو شدیم.
وی ادامه داد: در ابتدا پژوهشکده‌ها با اهداف مقدسی تاسیس شد، اما الان کجاییم و چگونه به اینجا رسیدیم؟ ما در معاونت علمی در این موارد بحث می‌کنیم. در پژوهشکده‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سراسر کشور تجهیزات داریم، اما نیروی متخصص نداریم.
ستاری گفت: یکی از بزرگترین مشکلات ما در بحث پژوهش این است که مشتری این پژوهش‌ها چه کسانی هستند؟ متأسفانه برخی از افراد مخالف زمان گذاشتن برای پژوهش هستند. اینکه ما با چه مکانیزمی باید بحث کنیم مهم است. ما در حوزه دفاعی موفق بودیم زیرا از دید تجاری به این مباحث نگاه می‌کنیم.
معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری افزود: باید فرهنگ غالب را که فرهنگ نفتی است بگیریم و با جنبه‌های دیگری پیشرفت کنیم. ما باید بدانیم که چرا کشور ما با این همه منابع زیر زمینی و بودجه جاری در مقایسه با کشورهای دیگر پیشرفت نکرده است.
تفاهم‌نامه معاونت علمی و فناوری و رئیس فرهنگستان علوم
در این آیین، تفاهم‌نامه‌ای بین معاونت علمی و فناوری و رئیس فرهنگستان علوم امضا و پیام مدیر پروژه هزاره سازمان ملل درباره روز جهانی آینده از سوی دکتر گلن (وبینار) قرائت شد. دکتر گلن در پیامی ویدیویی درباره انسان و آینده صحبت کرد و در ادامه برنامه اعضای گروه مطالعات آینده‌نگری فرهنگستان علوم در قالب یک میزگرد به سخنرانی در مبحث آینده‌پژوهی پرداختند.
دکتر محسن بهرامی در این میزگرد با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی برای کارهای آینده گفت: هدف همیشه تغییر است. باید توجه داشت که حتی با وجود برنامه‌ریزی هم نمی‌توان تغییرات ناگهانی را ایجاد کرد. هدف تنها برای رسیدن نیست، بلکه برای هدایت است و در هر لحظه باید بدانیم به کدام سمت می‌رویم.
وی افزود: نوع اقتدار و دانش ما تغییر یافته است و در نتیجه انتظارات ما نیز باید متفاوت باشد. در این مرحله نیازمند نظم و سازماندهی هستیم و این سازماندهی ارتباط نیز نیازمند بازنگری است. ما باید بدانیم که قرار بر رقابت نیست، بلکه همکاری در راستای رسیدن به اهداف است.
ضرورت مشارکت مردم در آینده‌پژوهی
دکتر سعید خزائی نیز در ادامه با اشاره به اینکه آینده‌پژوهی در حال شکل‌گیری است عنوان کرد: تمامی مردم باید در ترسیم نمای بهتری از آینده مشارکت کنند. ما نیازمند این هستیم که در مباحث آینده‌پژوهی گام‌های بلندی را برداریم.
دکتر رضا مکنون نیز بحث را این‌گونه ادامه داد: باید با نگاهی به گذشته اقداماتی که تاکنون صورت گرفته را بازنگری کرد و نظام تدبیر را در کشور ایجاد کرد.
دکتر رویا طباطبایی یزدی نیز در سخنانی کوتاه به مبحث آینده‌پژوهی در اقتصاد پرداخت و گفت: این مبحث در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. باید به این نکته توجه کرد که دو عامل اصلی توسعه، بهره‌وری و آموزش است.
امروز ایران در واقع آینده انقلاب 36 سال قبل است
دکتر غلامعلی منتظر، در ادامه مباحث مطرح شده در این میزگرد اظهار کرد: امروز ایران، در واقع آینده انقلاب 36 سال قبل است. اگر تنها شاخص‌های کمی را بررسی کنیم، تغییرات زیادی را مشاهده خواهیم کرد، اما در واقع مشکلات جدی زیادی داریم. مشکلاتی از قبیل دریاچه ارومیه یا ورود ریزگردها در خوزستان مسائلی است که دانشگاه به عنوان هسته تدبیر باید در حل آن سهیم می‌شد؛ اما دانشگاه عملا به نهادی تبدیل شده که بود و نبود آن تفاوتی ندارد.
وی ادامه داد: وظیفه ما تربیت در کشور است، دانشگاه باید خود را حلقه‌ای از زنجیره تربیت منابع انسانی بداند. دانشگاه‌ها از مسیر خود منحرف شده‌اند و به جای تولید علم در حال حاضر تنها به تولید مقاله می‌پردازند و این به این دلیل است که نگاه جامع نداریم.
منتظر افزود: در برخی از رشته ها از دیپلم تا دکتری به اشباع کامل رسیده‌ایم، اما همچنان به تربیت نیروی انسانی مشغول هستیم و در نتیجه در چند سال آینده با نیروی کاری مواجه خواهیم شد که جایگاه خود را در جامعه نمی‌یابند.
گسترش دید آینده‌نگرانه در میان مردم
دکتر الاهیان، قائم مقام فرهنگستان علوم پزشکی نیز درباره تاثیر آینده‌پژوهی در حوزه فرهنگ عنوان کرد: باید آینده مطلوب را در حوزه سلامت وارد کنیم و این با مشارکت مردم و فرهنگستان قابل اجراست. ما باید دید آینده‌نگرانه را در میان مردم گسترش دهیم و به این توجه کنیم که آینده‌پژوهی تاثیری بر سیاست‌گذاری ندارد.
بایزید مردوخی نیز به عنوان سخنران بعدی این میزگرد گفت: امیدوارم در بحث آینده‌نگری در نظام کشور چه در سطح دانشگاهی و چه در سایر سطوح تغییراتی ایجاد شود؛ در شرایط فعلی نمی‌توان ساکت بود. در حال حاضر با مشکلات بسیاری مواجهیم، چراکه در برنامه‌ریزی‌ها تنها تا بازه پنج ساله را بررسی می‌کنیم.
وی افزود: سازمان آینده‌نگری کشور، برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داد، اما چون بر آینده اهمیت ندادیم اقدام عملی هم صورت نگرفت. متأسفانه برنامه ششم نیز که در مرحله تهیه و تنظیم است، نگاه بهتری به آینده‌نگری ندارد.
نظر شما