به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) سید محمد بهشتی در پیش همایش بین‌المللی میراث زبانی که به همت پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون برگزار شد گفت: من زبان‌شناس نیستم ولی بنا به دغدغه‌ام که فرهنگ است تلاش کرده‌ام همه چیز و به‌ویژه زبان را در نسبت با فرهنگ مورد تأمل قرار دهم و به جا بیاورم.

وی فرهنگ را دانایی حاصل از تعامل تاریخی آدمیان با محیط‌شان به‌شمار آورد و افزود: هر آنچه به نوعی سروکارش با دانایی است ذیل فرهنگ قرار خواهد گرفت و بر آن مظهریت خواهد داشت؛ به این تعبیر زبان و آیین و آداب و سلوک و رسوم و... همه و همه به نوعی دلالت بر دانایی آدمیان یا همان فرهنگ دارد. تأمل در زبان از حیث مظهر فرهنگ بودن چیزهایی را برای ما آشکار خواهد کرد.

بهشتی اظهار کرد: نخست اینکه زبان معمرترین مظهر فرهنگ است، یعنی می‌توانیم بگوییم عمر زبان دست‌کم به اندازه عمر زندگی گروهی انسان‌ها بر کره زمین است. از آنجا که انسان سرشتی اجتماعی دارد، حتی بدوی‌ترین اشکال زندگی انسان نیز وجود زبان را ایجاب می‌کرده است و چه بسا بتوان گفت هیچ مظهری از فرهنگ به اندازه زبان برای زندگی آدمی حیاتی نبوده است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تأکید بر اهمیت زبان افزود: حیاتی بودن زبان به حدی است که می‌توان برای بسیاری دیگر از مظاهر ملموس و ناملموس فرهنگ بازه‌های ظهور و افول در نظر گرفت. مثلا برخی از آیین‌ها همچون آیین نوروز را زنده می‌دانیم یعنی نوروز زمانی پدید آمده و هنوز هم در قید حیات است ولی کم نیست آیین‌هایی که زمانی وجود داشته‌ و اکنون دیگر موجود و زنده نیست.

وی ادامه داد: زبان شاید تنها مظهری از فرهنگ است که مرگ ندارد یعنی هیچ‌گاه نمی‌توانیم روزگاری را تصور کنیم که انسان بدون نیاز به زبان بتواند به زندگی ادامه دهد. زبان‌ها ممکن است منقرض شوند ولی نفس زبان هیچگاه از بین نخواهد رفت؛ برای همین مرگ هر زبان را می‌توان تا حد زیادی به معنی مرگ فرهنگ مولد آن زبان تلقی کرد و این حاکی از منقرض شدن کیفیتی از دانایی و کیفیتی از بودن در این عالم و فهم این عالم است.

بهشتی در پایان گفت: بی‌بهرگی از زبان یعنی از دست دادن واسطه‌های اتصال ما با فرهنگ و این یعنی صرفنظر کردن از ثروت بزرگی که نسل‌های گذشته به ما سپرده‌اند؛ از سوی دیگر تأمل در زبان، حفظ و اشاعه و پالایش آن و به خودآگاه آوردن دلالت‌های آن و در یک کلام به زبان درآوردن زبان اهمیت فوق‌العاده دارد.

زبان فارسی هیچ گاه بر قومی تحمیل نشده است

طه هاشمی، معاون فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی دیگر سخنران این نشست بود. وی گفت: تداوم همزیستی مردم ایران جز با به رسمیت شناختن گویش‌ها، لهجه‌ها و زبان‌های مردم ایران زمین ممکن نیست.

وی افزود: کشور ما با توجه به اینکه رنگین کمانی از فرهنگ‌ها، خرده فرهنگ‌ها و دارای تنوع زبانی گسترده است نیازمند تدابیر پیچیده و سخت گیرانه برای حفظ زبان مادری و یادآوری آن نیست، زیرا تناسب و توازن معقول همواره بین زبان‌های مادری در سرزمین ما وجود داشته است.

هاشمی اظهار کرد: کوشش جامعه جهانی این است که از به فراموشی سپرده شدن زبان‌های مادری جلوگیری کند اما در کشور ما هیچ یک از زبان‌های مادری نه تنها در معرض نابودی نیست بلکه نسل به نسل انتقال می‌یابد و با توجه به فناوری‌های جدید حراست از آن با سهولت بیشتر انجام می‌گیرد.

وی ادامه داد: خوشبختانه هیچ  یک از گویش‌های عمده ترکی، بلوچی، لری، گیلکی، ترکمنی، مازنی و... در زمره گویش‌های در خطر شمرده نمی‌شوند و همگی در گروه زبان‌های امن و بدون خطر قرار دارند.

معاون فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: هر چند در برخی از نواحی کاربری گویش‌ها در بین نسل جوان در حال کاهش است اما شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی استانی که در اجرای برنامه‌ها از زبان‌های محلی استفاده می‌کنند و نشریات و کتاب‌هایی که در این زمینه منتشر می‌شوند کاربرد این زبان‌ها را نه تنها به عرصه عمومی کشانده بلکه به‌ صورت رسمی نیز به آن بخشیده است.

وی گفت: زبان فارسی نه تنها بر قوم یا قبیله‌ای تحمیل نشده بلکه خود در برابر تحمیل پایداری ورزیده است. زبان فارسی در جامعه ایران برای کودکان به هیچ وجه یک زبان بیگانه نیست و این موضوع دارای سابقه تاریخی است. آشنایی با زبان مادری به عنوان یک میراث فرهنگی امری پسندیده است اما میان آموزش زبان مادری و آموزش به زبان مادری تفاوت‌های بسیاری وجود دارد که نیازمند تطبیق و حساسیت مضاعف است.

پژوهش درباره گویش‌ها از ضرورت‌هاست

غلامحسین غلامحسین‌زاده، رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس دیگر سخنران این نشست بود که با طرح سه پرسش زبان چه حایگاهی در زندگی دارد؟ این جایگاه چه اهمیتی دارد؟ و ما متناسب با این اهمیت چگونه برنامه‌ریزی کرده‌ایم ؟ به طرح موضوع جایگاه زبان در زندگی علمی و اجتماعی پرداخت.

وی انتقال دانش را از طریق زبان میسردانست و افزود: زبان بدون آنکه ابزار باشد شکل‌دهنده اندیشه‌هاست و گاهی نیز تولیدکننده اندیشه است. هر زبان از نظر انتقال مفاهیم سابقه‌ای دارد. اگر زبانی در بیان اندیشه‌های کاربران و متفکران بزرگ به کار رفته باشد در طول زمان گسترش پیدا می‌کند و می‌تواند مفاهیم بزرگی را منتقل کند.

رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس افزود: میراث فرهنگی زبان اهمیت زیادی دارد و گویش‌های زبان که هر کدام نمونه‌ای از معانی و مصادیق‌اند پشتوانه زبان ما هستند. از این رو باید در حوزه مسائل مربوط به زبان برنامه‌ریزی‌های گسترده انجام شود زیرا که زبان عامل وحدت و محور هویت ما ایرانیان است و این در طول زمان ثابت شده است.

وی اظهار کرد: مطالعه و پژوهش بر روی گویش‌ها که همان پشتوانه زبان فارسی هستند بسیار اهمیت دارد زیرا که اگر این تحقیقات انجام نشود و اطلاعات مربوط به گویش‌ها مکتوب نشود از بین خواهد رفت.

اندیشه توسط زبان ضبط و ثبت می‌شود

مژگان اسماعیلی، رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری دیگر سخنران این نشست بود که هدف از برگزاری همایش میراث زبانی را بیان کرد و گفت: زبان دست اندیشه است و اندیشه توسط زبان ضبط و ثبت می‌شود.

وی زبان را وسیله انتقال مفاهیم دانست و تصریح کرد: به راستی زبان تنها انتقال مفاهیم نیست بلکه نشانه‌هایی است که انسان در حالت‌هایش در انتقال معانی به دیگران به کار می‌گیرد.

رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: با توجه به اهمیت موضوع و به منظور اشاعه زبان هر ملت سازمان یونسکو 21 فوریه را به عنوان روز «زبان مادری» نامگذاری کرده است.

وی تصریح کرد: پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با مشارکت نهادهای مرتبط و برای حفاظت از اهداف یونسکو و ارج نهادن به این روز همایش بین‌المللی میراث زبانی را در  28و 29 مهر ماه سال 1394 برگزار می‌کند.