فرشته نوبخت در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره تأثیر ممیزی‌های سلیقه‌ای در هشت سال اخیر بر افت شدید شمارگان کتاب، بی رونق شدن بازار نشر و خسران اقتصادی در این عرصه توضیح داد: شاید نشود در ظاهر کتاب نخواندن مردم را فقط به ممیزی‌ها مربوط دانست، اما اگر از جنبه تنوع آثاری که منتشر می‌شود به این موضوع نگاه کنیم، آن‌وقت متوجه ارتباط تنگاتنگ آن خواهیم شد. ممیزی و محدودیت‌های آن در طول سال‌های اخیر موجب شده که ما با آثاری شبیه هم مواجه باشیم.
نویسنده رمان «سیب ترش» ادامه داد: ممیزی فقط در اداره ممیزی اتفاق نمی‌افتد، بلکه دیگر در ذهنِ نویسنده خانه کرده است. هر موضوعی که برای نوشتن به نظر می‌رسد، ناخودآگاه همراه این سؤال است که آیا می‌شود چنین داستانی را نوشت و به دست مخاطب رساند؟ بی‌تعارف خیلی از مضامین و موضوعات که حتماً برای مخاطب جذاب است، در هشت سال دولت قبل اجازه انتشار پیدا نیافتند. در نتیجه هم اکنون مخاطب با طیفی از آثاری مواجه است که مولفه‌ها و مشخصه‌هایِ نزدیک به هم دارند و در دراز مدت خواننده را خسته و دلزده می‌کنند. پس ممیزی بی تردید بر تیراژ کتاب‌ها تأثیر مخربی برجای گذاشته است.
این داستان نویس عنوان کرد: تیراژ کتاب در ایران هیچ‌وقت چندان بالا نبوده و متاسفانه در سال‌های اخیر به کمترین حد خود رسیده که یکی از دلایلش ممیزی است که بر بی‌انگیزه کردنِ مخاطب و کاهش تنوعِ آثار اثر گذاشته است.
نویسنده کتاب «از همان راهی که آمدی، برگرد» افزود: ممیزی در دراز مدت به بی‌اعتمادی و دل‌زدگی مخاطبان نیز منجر شد. یکی از موضوعاتی که در آسیب‌شناسیِ بی‌علاقگی مردم ایران به کتاب و ادبیات مطرح می‌شود، بحثِ مضمون است که امروز شکلی تکراری و خسته‌کننده در آثار ادبی دارد. مضامین متنوع نیستند. جسورانه و متفاوت نیستند، چون نویسنده‌ها اغلب محافظه‌کار شده‌اند و ترجیح می‌دهند به سمت خلق آثاری بروند که در مواجهه با ممیزی شدن ریسک کمتری دارد.
نوبخت افزود:ممیزی یعنی همیشه نیرویی در بیرون نویسنده وجود دارد که جلو خلاقیت او می‌ایستد و به او می‌گوید اینجا نه، آنجا!. واضح است که مخاطب جدی ادبیات بسیار باهوش است و اینها را نمی‌خواهد و اصلاً کسی که به سمت ادبیات کشیده می‌شود، دوست‌دار تنوع، جسارت و کشف چیزهایِ تازه است.
وی درباره وضعیت انتشار کتاب‌هایش در دوره قبل در اداره کتاب توضیح داد: برای هر کدام از کتاب‌هایم نزدیک به یک‌سال در انتظار مجوز بودم، اما برای رمان آخرم که در ابتدای فعالیت دولت فعلی مجوز گرفت، انتظار کمتری کشیدم. هرچند که همچنان با اصلاحیه‌های متعددی روبه‌رو شدم که ضرورت اغلب آنها را هنوز که هنوز است درک نکرده‌ام و مثلاً دیده‌ام بعضی از مواردی که در کتاب من اصلاحیه خورده بود و ممیز اصرار به حذف داشت، در رمانِ دیگری از نویسنده‌ای دیگر وجود دارد و البته به هیچ وجه ضرورتی برای حذف و اصلاحیه وجود نداشته است.
این نویسنده در پایان با طرح این پرسش که «اما چرا این‌طور است؟» و «چرا ممیزی‌ها سلیقه‌ای است و مثلاً بررس رمان من دستور به حذف چیزی می‌دهد که از نظر بررس دیگر مشکلی ندارد؟»، گفت: خوشمان بیاید یا نه، این شکل از ممیزی بیشتر از هر چیزی به ادبیات ما آسیب زد. بدتر از همه این‌که ممیزی در ذهن نویسنده لانه کرده و فعلاً مانع فرایندهای خلاقه و بکر است.
از نوبخت تا کنون کتاب‌هایی چون «سیب ترش»، «کلاغ»، «مرغ عشق‌های همسایه روبرویی» و «از همان راهی که آمده ای برگرد» به چاپ رسیده است.
نویسنده رمان «سیب ترش» ادامه داد: ممیزی فقط در اداره ممیزی اتفاق نمی‌افتد، بلکه دیگر در ذهنِ نویسنده خانه کرده است. هر موضوعی که برای نوشتن به نظر می‌رسد، ناخودآگاه همراه این سؤال است که آیا می‌شود چنین داستانی را نوشت و به دست مخاطب رساند؟ بی‌تعارف خیلی از مضامین و موضوعات که حتماً برای مخاطب جذاب است، در هشت سال دولت قبل اجازه انتشار پیدا نیافتند. در نتیجه هم اکنون مخاطب با طیفی از آثاری مواجه است که مولفه‌ها و مشخصه‌هایِ نزدیک به هم دارند و در دراز مدت خواننده را خسته و دلزده می‌کنند. پس ممیزی بی تردید بر تیراژ کتاب‌ها تأثیر مخربی برجای گذاشته است.
این داستان نویس عنوان کرد: تیراژ کتاب در ایران هیچ‌وقت چندان بالا نبوده و متاسفانه در سال‌های اخیر به کمترین حد خود رسیده که یکی از دلایلش ممیزی است که بر بی‌انگیزه کردنِ مخاطب و کاهش تنوعِ آثار اثر گذاشته است.
نویسنده کتاب «از همان راهی که آمدی، برگرد» افزود: ممیزی در دراز مدت به بی‌اعتمادی و دل‌زدگی مخاطبان نیز منجر شد. یکی از موضوعاتی که در آسیب‌شناسیِ بی‌علاقگی مردم ایران به کتاب و ادبیات مطرح می‌شود، بحثِ مضمون است که امروز شکلی تکراری و خسته‌کننده در آثار ادبی دارد. مضامین متنوع نیستند. جسورانه و متفاوت نیستند، چون نویسنده‌ها اغلب محافظه‌کار شده‌اند و ترجیح می‌دهند به سمت خلق آثاری بروند که در مواجهه با ممیزی شدن ریسک کمتری دارد.
نوبخت افزود:ممیزی یعنی همیشه نیرویی در بیرون نویسنده وجود دارد که جلو خلاقیت او می‌ایستد و به او می‌گوید اینجا نه، آنجا!. واضح است که مخاطب جدی ادبیات بسیار باهوش است و اینها را نمی‌خواهد و اصلاً کسی که به سمت ادبیات کشیده می‌شود، دوست‌دار تنوع، جسارت و کشف چیزهایِ تازه است.
وی درباره وضعیت انتشار کتاب‌هایش در دوره قبل در اداره کتاب توضیح داد: برای هر کدام از کتاب‌هایم نزدیک به یک‌سال در انتظار مجوز بودم، اما برای رمان آخرم که در ابتدای فعالیت دولت فعلی مجوز گرفت، انتظار کمتری کشیدم. هرچند که همچنان با اصلاحیه‌های متعددی روبه‌رو شدم که ضرورت اغلب آنها را هنوز که هنوز است درک نکرده‌ام و مثلاً دیده‌ام بعضی از مواردی که در کتاب من اصلاحیه خورده بود و ممیز اصرار به حذف داشت، در رمانِ دیگری از نویسنده‌ای دیگر وجود دارد و البته به هیچ وجه ضرورتی برای حذف و اصلاحیه وجود نداشته است.
این نویسنده در پایان با طرح این پرسش که «اما چرا این‌طور است؟» و «چرا ممیزی‌ها سلیقه‌ای است و مثلاً بررس رمان من دستور به حذف چیزی می‌دهد که از نظر بررس دیگر مشکلی ندارد؟»، گفت: خوشمان بیاید یا نه، این شکل از ممیزی بیشتر از هر چیزی به ادبیات ما آسیب زد. بدتر از همه این‌که ممیزی در ذهن نویسنده لانه کرده و فعلاً مانع فرایندهای خلاقه و بکر است.
از نوبخت تا کنون کتاب‌هایی چون «سیب ترش»، «کلاغ»، «مرغ عشق‌های همسایه روبرویی» و «از همان راهی که آمده ای برگرد» به چاپ رسیده است.
نظر شما