به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) فصلنامه نقد کتاب تاریخ (شماره 1 و 2) در بهار و تابستان 93 از سوی موسسه خانه کتاب منتشر شد. این اثر با سخن سردبیر با موضوع «چرا نقد؟ چرا فصلنامه؟» آغاز می‌شود. در ادامه بخش نقد آثار تالیفی شامل «مطالعه‌ای میان رشته‌ای در حوزه تاریخ فرهنگی/علیرضا ملایی توانی»، «واکاوی یک نهاداجتماعی/عبدالرضا کلمرزی»، «بازتاب سیاست پهلوی‌ها در سیستان و بلوچستان/عبدالودود سپاهی»، «دین‌ورزی گیلانیان در گذر تاریخ/مریم شاد محمدی»، «دفاع از تاریخ‌نگاری سیاسی در برابر تاریخ‌نگاری اجتماعی و فرهنگی/یونس صادقی»، «پهلوان نامی بختیاری به روایت تاریخ و ترانه/امین تریان»، «درباره آیین‌ها، باورها و فرهنگ مردم بلوچستان/عبدالله صفرزایی»، «ترکان، اسلام و علوی‌گری-بکتاشی‌گری در آناتولی/حمیده شهیدی» و «قم در آیینه اسناد/ غلامرضا عسکری» آورده شده است.
بخش نقد برگزیده، دربرگیرنده «درسنامه‌ای ناتمام/محسن رحمتی»، نقد دیروز دربرگیرنده «از کودتا تا انقلاب/علی‌اکبر عباسی، زهرا طاهری» و بخش نقد آثار ترجمه دربرگیرنده «چالش‌های تاریخ‌نگاری وارونه در قفقاز/سالار سیف‌الدینی»، «گذری تاریخی بر هنر و معماری اسلامی/فهیمه مخبر دزفولی»، «روایت یک مامور/ علی اکبر عباسی، ابوالحسن فیاض انوش»، «بازخوانی روش نقادی محدثان مسلمان/سید جلال محمودی»، «منطق عینی ابن خلدون/سیدعلی حسینی قمصری»، «واکاوی دو تلقی تاریخی از راهزن: فرشته و اهریمن/جعفر مرادحاصلی» و «نقش آلمانی‌ها در ایران از دیدگاه دیپلماسی فرانسه/رحیم شبانه» می‌شود.
در بخش نقد از زبان دیگران این فصلنامه «دغدغه آشتی دادن مدرنیته با فرهنگ ایرانی/لیدا ملکی رسته‌کناری»، «مثل و سیاست در تاریخ نخستین تمدن اسلام/محمد ابراهیم باسط»، «یک کتاب مرجع درباره تاریخ‌نگاری اسلامی/محدثه ملکی» و «مرور شکاف‌ها و پیوندهای میان جغرافی و تاریخ/ سید محمدحسین محمدی» را می‌خوانیم.
همچنین در بخش نقد آثار مورخان «رسالت‌التاریخ نادرشاه/مسعود عرفانیان»، «ثعالبی راوی اخبار ملوک پارسی/نازنین تمری» و در بخش دیدگاه «جایی که همه مثل هم فکر می‌کنند، کسی فکر نمی‌کند/گفتگو با حجت‌الله جودکی، دکتر حسن حضرتی و دکتر زهیر صیامیان»، «اصول سنج‌نامه‌نویسی یا شیوه نگارش مقالات نقد و بررسی کتاب/محمد ابراهیم باسط» و «رویکرد قران در نقد و انتقاد/حجت‌الله جودکی» آمده است.
فصلنامه در بخش ناشران تاریخ در بوته نقد «از پژوهش تا نشر/سیاوش شوهانی» و بخش کتابشناسی موضوعی «گزیده منبع شناسی توصیفی تاریخ شهر و مناسبات شهرنشینی در ایران (1)/ زهرا اسکندری فرد» و «منبع‌شناسی پژوهش در تاریخ بلوچستان در دوره قاجار/عبدالودود سپاهی» را در خود جای داده است. بخش پایانی فصلنامه را فهرست و چکیده انگلیسی تشکیل داده است.
منتقد آداب و اخلاق نقد را در مدار کنش علمی بجوید
حبیب‌الله اسماعیلی در سخن سردبیر با موضوع «چرا نقد؟ چرا فصلنامه؟» آورده است: «راستش را بخواهید ما، همه، یا مداح‌ایم یا کینه‌ورز. به باور نگارنده، نقد جستن راهی است ورای این دو که باید همه بجوییم و بگوییم که: عزیزان آن ره کدام است. این تذکر ابتدا بر نگارنده فرض و به آن سبب مهم است که منتقد، علاوه بر خلق و خوی شخصی، بایسته است آداب و اخلاق نقد را در مدار کنش علمی و نیز در افقی فراتر از مدح و کینه بجوید، راهی که در ساحت خرد، نه در دامگاه تعلق و احساس، جستنی است.»
«تاریخ فرهنگی ایران مدرن» تلفیقی از جامعه‌شناسی و تاریخ
علیرضا ملایی‌توانی در بخش مطالعه‌ای میان رشته‌ای در حوزه تاریخ فرهنگی، نگاهی به کتاب «تاریخ فرهنگی ایران مدرن» داشته است. او درباره این اثر می‌گوید: « کتاب «تاریخ فرهنگی ایران مدرن» نه جامعه‌شناسانه به معنای متعارف کلمه است و نه مورخانه، بلکه تلفیقی از هر دو است. تلاشی است برای همگرایی این دو رشته و آشتی دادن این دو که به گفته پیتر برگ با هم چنان سخن می‌گویند که گویی گفت و گوی ناشنوایان است. او می‌کوشد این دو را چنان کنار هم بنشاند که سخن یکدیگر را بشنوند و پژوهش‌های مشترک انجام دهند و با هم همکاری و داد و ستد علمی داشته باشند و نیز می‌کوشد شور و اشتیاق هر دو را به سوی همکاری در یک افق نوین بین رشته‌ای، فرا رشته‌ای و میان رشته‌ای بگشاید و مرزهای متصلب موجود را بشکند تا نتایج بیشتر عاید جامعه علمی ایران شود.» صفحه 10
کتاب تاریخ بیست و پنج ساله ایران، منبعی ارزشمند از بررسی حادثه‌های انقلاب
در بخش نقد دیروز فصلنامه، دکتر علی‌اکبر عباسی استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان نگاهی به کتاب «تاریخ بیست و پنج ساله ایران (از کودتا تا انقلاب)» انداخته است. او در چکیده مقاله خود آورده است: کتاب «تاریخ بیست و پنج ساله ایران (از کودتا تا انقلاب)، تالیف غلامرضا نجاتی، یکی از منابع با ارزش درباره ریشه‌یابی و بررسی چگونگی رخداد مهم انقلاب اسلامی است. مولف که خود در بطن بسیاری از حوادث و وکیل مدافع یکی از انقلابیون در دادگاه بوده، بسیاری از حوادث را به چشم خود دیده و اسناد زیادی مربوط به طرفداران انقلاب و مخالفان آنان را به زبان‌های مختلف مطالعه و برخی را در ضمن تدوین کتاب نقد کرده است. او به خاطرات شخصیت‌های مختلف درباره حوادث چه از درباریان و چه از انقلابیون، نیز توجه و غیر مستقیم درباره آنان اظهارنظر کرده است.» صفحه 105
تاریخ هنر و معماری اسلامی از حوزه‌های جذاب ولی پیچیده مطالعاتی
فصلنامه در بخش نقد آثار ترجمه، چکیده‌ای از فهیمه مخبر دزفولی با عنوان «گذری تاریخی بر هنر و معماری اسلامی» با نقدی بر کتاب «هنر و معماری اسلامی» اثر رابرت هیلن براند را گنجانده است. در چکیده این مقاله این طور آمده است: «تاریخ هنر و معماری اسلامی از حوزه‌های جذاب ولی پیچیده مطالعاتی است که می‌توان گفت بیشتر آثار محققانه و ارزشمند در این موضوع متعلق به مستشرقان است. پیچیده از این رو که محقق هم باید اطلاعات کافی در باب هنر و معماری داشته باشد و هم بتواند این آثار را مبتنی بر زمینه تاریخی‌شان در گستره تمدن اسلامی مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد. پروفسور هیلن براند در حال حاضر یکی از مستشرقان صاحب نظر در حوزه هنر و معماری اسلامی است که آثار ارزشمندی از وی در این موضوع به چاپ رسیده است و نام وی در مجامع مهم دانشگاهی جهان با تاریخ هنر اسلامی پیوند خورده است. این مقاله مروری انتقادی بر یکی از آثار مهم وی، هنر و معماری اسلامی است که به زبان‌های مختلف از جمله فارسی ترجمه شده و مورد استقبال محققان و علاقه‌مندان به مطالعات هنر اسلامی قرار گرفته است.» صفحه 133
انقلاب ایران در اصل مبارزه برای رسیدن به مدرنیته بود
مینا صفی‌زاده در قسمت نقد از زبان دیگران، «دغدغه آشتی دادن مدرنیته با فرهنگ ایرانی» را با نقد و بررسی کتاب تاملی در مدرنیته ایرانی نوشته علی میرسپاسی مورد بررسی قرار داده است. او در بخشی از نقد خود این طور می‌گوید: «علی میرسپاسی در پژوهش خود برخی از بحث‌انگیزترین دوره‌های تاریخی در ایران را مورد بازبینی قرار می‌دهد و حرفش این است که «دغدغه اصلی در گفتمان روشنفکری و فرهنگی ایران طی 150 سال گذشته مسئله آشتی دادن مدرنیته با فرهنگ ایرانی بوده است.» (صفحه 64). این ادعا بسیار بدیع است، چون بسیاری از دانشوران غربی و ایرانی رخدادهای سیاسی و گفتمان روشنفکری ایران را نزاع میان انگیزه‌های ترقی‌خواه مدرن و سکولار با محرک‌های واپس‌گرا و سنتی و اسلامی می‌دانند. علی میرسپاسی در کتاب خود به صراحت با این دیدگاه مخالفت می‌کند و می‌گوید: «انقلاب ایران در اصل مبارزه برای رسیدن به مدرنیته و همه نویدهای آن به مثابه یک آرمان اجتماعی بود.» صفحه 195
کوشش‌های نادرشاه در از بین بردن اختلافات میان شیعه و سنی
در بخش نقد آثار مورخان به نوشته رسالت‌التاریخ نادرشاه از مسعود عرفانیان برمی‌خوریم. در بخشی از این رساله می‌خوانیم: «کوشش‌های نادرشاه در برقراری آشتی میان ایران و عثمانی و از بین بردن اختلافات میان ایرانیان شیعه و عثمانی‌های سنی مذهب تاثیر چندانی نداشت و دو کشور در دوران پادشاهی نادر نیز درگیر جنگ‌هایی شدند، اگرچه شدت دشمنی و ابعاد پیکارها به گستردگی دوران صفویه نبود و سیاست‌های نادر تا اندازه‌ای موثر بود.» صفحه 215
انتقاد از دیرباز در متون دینی، به ویژه قرآن وجود داشته است
فصلنامه در بخش دیدگاه مقاله‌ای را با عنوان «رویکرد قرآن در نقد و انتقاد» از حجت‌الله رودکی قرار داده است. در چکیده این مقاله می‌خوانیم: «نقد و انتقاد اگرچه دستاورد نوین به حساب می‌آید، اما از دیرباز در متون دینی، به ویژه قرآن می‌توان آن را مشاهده کرد. در ادبیات عرب قدیم، این دو واژه کاربرد نداشتند اما، اصطلاحاتی چون نصیحت، موعظه، تنبیه، امر به معروف و نهی از منکر همان کارکرد را داشتند. رویکرد قرآن به نقد و انتقاد، بیانگر این ادعاست و نمونه‌های واضحی را ارائه می‌کند.» صفحه 261
مولف ایرانی در به ثمر رسیدن آثار بیشترین نقش و کمترین بهره را دارد
بخش ناشران تاریخ در بوته نقد دربرگیرنده مقاله‌ای با موضوع «از پژوهش تا نشر» با نگاهی به وضعیت و ضرورت‌های چاپ و نشر پژوهش‌های تاریخی است که به قلم سیاوش شوهانی به نگارش درآمده است. نگارنده درباره مصائب نوشتن در مقاله این طور می‌گوید: «سخن گفتن از وضعیت نشر در ایران بدون اشاره به وضعیت حق‌التالیف مولفان میسر نیست. واقع آن است که با وجود سال‌های متمادی تحصیل و پژوهش که پشتوانه آثار تولید شده است، مولف در به ثمر رسیدن آن بیشترین نقش و کمترین بهره را دارد. در توصیف پرداخت 10 الی 15 درصد پشت جلد - آن‌هم در خوشبینانه‌ترین حالت - به مولف به عنوان حق‌التالیف تنها می‌توان از واژه «فاجعه» یاد کرد. فاجعه آن‌گاه معنای واقعی خود را بازمی‌نماید که از راه و رسم‌های ناجوانمردانه برخی ناشران برای نپرداختن همین میزان اندک دستمزد مولفان نیز آگاهی یافت.» صفحه 283
کتابشناسی‌ها نقش عمده‌ای در کسب اطمینان از صحت اطلاعات دارند
در بخش پایانی فصلنامه که شامل کتابشناسی موضوعی می‌شود، مقاله‌ای از زهرا اسکندری‌فرد با موضوع گزیده منبع‌شناسی توصیفی تاریخ شهر و مناسبات شهرنشینی در ایران(1) گنجانده شده است. اسکندری‌فرد کتابشناسی را یکی از منابع ارزشمند حفظ و اشاعه اطلاعات می‌داند و می‌گوید: «در عصر حاضر استناد به اطلاعات سایر منابع در آثار نویسندگان و پژوهشگران امری عادی و مرسوم است و کمتر نوشتاری بی نیاز از مراجعه به آثار دیگران است. از این رو کتابشناسی‌ها نقش عمده‌ای در کنترل و کسب اطمینان از صحت و سقم اطلاعات به دست آمده دارند. تاریخ اجتماعی شهرهای ایران حوزه‌ای مورد توجه در پژوهش‌های تاریخی به حساب می‌آید اما تاکنون به کتابشناسی آن و توصیف منابع این حوزه، به عنوان زمینه‌ای برای ورود جدی به موضوع پژوهش، به نحو موثری پرداخته نشده است.» صفحه 287
چاپ نخست فصلنامه نقد کتاب تاریخ (شماره 1 و 2) به سردبیری حبیب‌الله اسماعیلی در 316 صفحه و بهای 60 هزار ریال از سوی موسسه خانه کتاب در سال 93 به بازار کتاب عرضه شده است.
چهارشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ - ۰۹:۳۳
نظر شما