خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- پس از مدت‌ها پی‌گیری بالاخره موفق شدیم در یکی از روزهای پایانی بهمن‌ماه دکتر اللهیار خلعتبری، استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی را در منزلش ملاقات کنیم. دیدار استاد خلعتبری میان اتاقی محصور از کتاب‌ها ما را به تاریخ باستان، میانه و معاصر کشاند. با وی درباره برگ‌هایی از تاریخ که با قضاوت درباره رجال سیاسی به نگارش درآمده، گفت‌وگو کردیم. پرسش‌ها و ابهاماتی که در این موضوع مطرح شد به ویژه درباره رجال عصر قاجار و پهلوی که جد وی، سپهسالار محمدولی خان تنکابنی، حکمران گیلان و پنج دوره رئیس الوزرای سلسله قاجار نیز یکی از آنها به شمار می‌آید، در متن زیر منعکس شده است. با وی گفت‌وگوی مفصلی داشته‌ایم که چکیده آن امروز و گپ و گفت مفصل آن به‌زودی منتشر خواهد شد.

 سهولت برچسب زدن به رجال حکومتی در روزگار ما

خلعتبری با اشاره به نقد و نظرها درباره رجل سیاسی ایران گفت: آن‌چه در کتاب‌های تاریخی درباره آنها منعکس شده و امروز مخاطبان از ورای نگاه آنها رجال و شخصیت‌های سیاسی را ارزیابی می‌کنند قابل تامل است. البته برچسب زدن به رجال حکومتی در روزگار ما بسیار آسان شده اگرچه این شیوه قضاوت تنها ویژه این روزها نیست، بلکه این گونه قضاوت کردن ریشه در تاریخ ما دارد، اگر کتاب‌های قدیمی را ورق بزنید به این مهم دست خواهید یافت.
 
وی اظهار کرد: به نظر بنده در فضای امروز قدری برچسب زدن آسان‌تر شده است، برای مثال سیدحسن تقی‌زاده یکی از رجل بزرگ این مملکت است، اما ببینید درباره او چه می‌نویسند! همچنین زنده‌یاد محمد مصدق یکی دیگر از نقش آفرینان تاریخ ماست. وی در زمان تصدی پست نخست‌وزیری از بودجه دولت حتی برای سفرهای خارجی مانند سفر به نیویورک و لاهه پولی خرج نکرد که اسناد این سخنان موجود است، با این حال مصدق در رویکرد سیاسی خود اشتباهات بزرگی مرتکب شد که در کتاب «خاطرات ارسلان خلعتبری از شهریور 1320 تا مرداد 1332» به این موارد به خوبی اشاره شده است.   
 
استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی درباره رجال سیاسی و نظامی بیان کرد: آنچه بنده به آن اشاره کردم نقاط مثبت و منفی یکی از رجال معاصر تاریخ ایران بود. بنابراین در نگاه من سیاستمداران هم حسن دارند و هم عیب که هر دو این صفات باید در ارزیابی کارنامه آنها ثبت شود. افرادی که در منصب سیاسی و نظامی در تاریخ ما نقشی ایفا کردند، در فراز و نشیب‌های عصر خود ایفاگر نقشی در اداره کشور بودند که ارزیابی این سیاستمداران در آئینه تاریخ باید با نگاهی منصفانه همراه باشد. برای مثال در دوره ارغون، سلطان ایلخان مغول یک وزیری به نام سعدالدوله یهودی را انتخاب کرد که با مسلمان‌ها رفتار بسیار بدی داشت تا آن‌جا که فهرست بزرگان مسلمان هر منطقه را به زیردستان و منصوبان خود داده بود که آنها را از بین ببرند.

انصاف؛ جنس روایت تاریخ از رجال سیاسی

خلعتبری ادامه داد: سعدالدوله با وجود این دشمنی با مسلمانان، اما در بخش مالی و اداری فردی بسیار کارآزموده‌ای بود. چنین فردی هم عیب دارد و هم حسن. بنابراین شخصیت‌های سیاسی را نباید آن‌قدر نکات مثبتشان را بزرگ کنیم که شکل مقدس به خود بگیرند و یا نتوان نقاط منفی آنها را نقد کرد، همچنین نباید آن‌قدر آنها را سیاه کنیم که به صورت شیطان در بیایند.
 
وی با اشاره ریشه تاریخی طرز تفکر درباره رجال سیاسی بیان کرد: به باور من این شیوه قضاوت ریشه در تاریخ ما دارد و از نور و ظلمت، اهورامزدا و اهریمن ریشه گرفته است. با استناد به این نگاه، یکی خیر و نور مطلق و دیگری سیاهی و شر مطلق دیده می‌شود. البته این استنباط من است شاید درست نباشد اما اگر کتاب‌های تاریخی را ورق بزنید این پدیده را به خوبی مشاهده می‌کنید.