به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست علمی «ساخت اجتماعی واقعیت» به مناسبت پنجاهمین سال نگارش این کتاب با حضور غلامحسین مقدم حیدری، سید آیت‌ا‌لله میرزایی، لطیف عیوضی و ابوالفضل مرشدی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
 
میرزایی در ابتدای این نشست توضیحاتی درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: از نگارش کتاب 50 سال می‌گذرد اما کمتر در جامعه‌شناسی ایران مورد توجه قرار گرفته است. از پیتر برگر در ایران کتاب‌هایی ترجمه شده و اخیراً نیز کتابی درباره جامعه شناسی دین ترجمه شده است.
 
وی ادامه داد: کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت» دو مفهوم محوری واقعیت و شناخت را بررسی می‌کند و کل مباحث این کتاب حول این دو مفهوم و رابطه دیالکتیک آنها با هم است. فصل سوم و چهارم کتاب نیز ایده‌های اصلی برگر و لاکمن را مطرح می‌کند. دو ایده اصلی که در اینجا مطرح شده این است که یکی جامعه را به عنوان یک واقعیت عینی در نظر می‌گیرد و دوم جامعه را به منزله واقعیت ذهنی(شناخت) مورد توجه قرار می‌دهد.
 
وی افزود: برگر در این کتاب تعریفی که از واقعیت دارد این است که واقعیت ساخته و پرداخته جامعه است. کار جامعه تجزیه و تحلیل و ساخت واقعیت است. برگر در ابتدای کتاب اشاره می‌کند که این کتاب تکرار زیاد دارد و ناگزیر این تکرار صورت گرفته است.
 
میرزایی با بیان اینکه جامعه شناسی شناخت حین بررسی ساخت واقعیت اجتماعی است افزود: برگر از واقعیتی یاد می‌کند که دارای کیفیت و هستی مستقل از آدمیان است. در واقع واقعیتی است که دورکیم از آن یاد می‌کند که امری بیرونی است.
 
به گفته وی، در کتاب دو قسمت انسان در جامعه و جامعه در انسان وجود دارد که تکمیل کننده دو بخش جامعه به منزله واقعیت عینی و جامعه به منزله واقعیت ذهنی است. این کتاب فلسفه را به زندگی روزمره آدم‌ها پیوند می‌دهد و یک شناخت دست اول و دوم را در این کتاب می‌بینیم که جهان فلسفی چگونه به جهان انسانی پیوند می‌خورد.
 
عیوضی نیز در بخشی از این مراسم طی سخنانی گفت: ما گاهی کتاب می‌خوانیم که درس پس بدهیم، گاهی کتاب می‌خوانیم که درس بدهیم و گاهی کتابی را نقد می‌کنیم. هر یک از اینها اقتضائاتی دارد. دانش آموزی، معلمی و مولفی ساحت‌های مختلفی دارد.

وی ادامه داد: در این کتاب عباراتی هست که خاص برگر است و البته گاهی هم استقرایی می‌شود. بنابراین کتاب گاهی گرفتار افراط و تفریط می‌شود و یا ما را درگیر عبارات می‌کند و یا درگیر یک بسته سترون شده.

وی افزود: این کتاب می‌گوید آدمی محصول دیالکتیک طبیعت و جامعه است. حال چه می‌شود که یک موجود طبیعی، موجودی اجتماعی می‌شود. انسان شناسی فلسفی برگر می‌خواهد انسان را در مقایسه با حیوان استخراج کند. شما اگر حیوانات را نگاه کنید در قلمرو جغرافیایی خاصی هستند اما انسان قلمرو خاصی ندارد، انسان جهان دارد و اتصال علت و معلولی با طبیعت ندارد و این همان سر منشا دانش، جامعه و ... می‌شود.

عیوضی گفت: برگر می‌گوید انسان برخلاف حیوانات هیچ نظم زیستی ندارد این در حالی است که آدم‌ها آشفتگی را تجربه نمی‌کنند چون جامعه از قبل نظم را برای آنها ساخته است. برگر همچنین به قلمرو فردی، نهادی و اجتماعی اشاره می‌کند. برگر کاری به سه راس مثلت ندارد بلکه به سه ضلع مثلث سر و کار دارد. برگر مسیر شکل گیری فرد و جامعه، فرهنگ و دیالکتیک آنها را با هم می‌گوید.

وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: دورکیم می‌گوید جامعه‌شناسی تطبیقی خود جامعه شناسی است. گیدنز می‌گوید جامعه شناسی شهری، خود جامعه شناسی است، برگر هم می‌گوید جامعه‌ شناسی شناختی خود جامعه شناسی است. او خودش را میراث‌دار دین و فلسفه می‌داند.

مرشدی نیز در بخش دیگری از این مراسم با بیان اینکه اصولا چرا این کتاب باید خوانده شود؟ گفت: خوب است که ما به زمینه‌ای که کتاب به‌وجود آمده توجه کنیم. کتاب در دهه 60 میلادی در آمریکا نوشته شده است. در دهه 60 فوران نظریاتی را داریم که متفاوت از پشینیان خود است. این کتاب به موازات جریان‌های متعددی به وجود آمده و ما باید این کتاب را در بستر کلان معرفتی و اجتماعی ببینیم. در این دهه اتفاقاتی افتاد و زمینه‌های معرفتی رخ داد که زمینه ظهور نگاه‌های جدید به وجود آمد. این کتاب یکی از کتاب‌های کلاسیک برساخت گرایی شناخته می‌شود.
 
وی ادامه داد: در واکنش به پارسونز یک نظام کلان صوری انتزاعی به‌وجود آمد و خیلی از جامعه‌شناسان در دهه 60 تلاش کردند به پارسونز واکنش نشان دهند که این کتاب هم واکنشی به این ماجراست.
 
وی افزود: این کتاب هم سعی کرد عاملیت را در نظر بگیرد و هم ساختار اجتماعی را. این کتاب خودآگاه یا ناخودآگاه به سمت عاملیت انسان چرخیده است. این کتاب تلاش می‌کند که بر دانش زندگی روزمره متمرکز شود و این برای مخاطب جذاب است. من پیشنهاد می‌کنم اگر مخاطبان کل کتاب را نمی‌خوانند حتماً مقدمه کتاب را بخوانند چون خلاصه‌ای موجز از جامعه‌شناسی معرفت است.

به گفته مرشدی، این کتاب یک تلاش خلاقانه است و خلاقیت از دل کتاب می‌بارد و به ما می‌تواند بیاموزاند که چگونه یک تلاش خلاق نظری داشته باشیم. این کتاب از یک جامعه شناس اصیل است و ترجمه خوبی از این کتاب شده و البته زبان برگر هم جذاب و گیرا و پر از مثال است.

مقدم حیدری نیز در بخش پایانی نشست گفت: من از جهت فلسفه علم صحبت می‌کنم. در این کتاب همچنان مشکل واقعی و غیر واقعی وجود دارد. پرسش دیگری که به آن می‌پردازم این است که کارکرد واقعیت چیست؟ اگر من بپرسم واقعیت چیست کسی نمی‌تواند پاسخی مشخص به آن بدهد.
 
وی ادامه داد: ما به واسطه زبان، واقعیت را شرح می‌دهیم. اما این پرسش که زبان اول وجود داشته است یا جامعه هم بی معنی است چون اینها با هم دیالکتیک دارند. زبان به‌عنوان ابزار نیست، چون ما فکر می‌کنیم چون زبان داریم. زبان به تنهایی معنا ندارد. واقعیت گزاره‌های لولایی زبان هستند.

وی افزود: درباره همه چیز نمی‌توان شک کرد و اگر بخواهیم وارد این عرصه شویم دچار مشکل می‌شویم. این کتاب همزمان با کتاب کوهن و فایرابند است. در این دوره پوپر هم هست که تعریفی از واقعیت دارد. از پوپر باهوش‌تر نیست چون نقص‌های خود را بیان می‌کند و می‌گوید من تلاش می‌کنم به سمت واقعیت بروم اما نمی‌توانم بگویم واقعی هست یا نه.

نشست علمی «ساخت اجتماعی واقعیت» روز گذشته 27 بهمن در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.