به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نخستین همایش تخصصی «جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» که حاصل حدود ۵ سال مطالعه و بررسی آثار و دیدگاه های موجود است، عصر روز دوشنبه دهم آذر در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. شورای علمی «سلسله سمینارهای جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» نشستهایی را با هدف بررسی «نسبت آرا و افکار جامعه‌شناسان ایرانی با جامعه ایرانی» برگزار کرده است و اولین سمینار آن به بررسی و نقد آثار دکتر تقی آزادارمکی استاد دانشگاه تهران اختصاص داشت.
 
ضیاء هاشمی در این مراسم سخنرانی خود را با موضوع «جامعه‌شناسی و توسعه فرهنگی» ارائه کرد و گفت: در ایران، عنصر دین و نمادهای معنوی، ارزشهایی والا دارد که من آنها را وارستگی توسعه‌ای می‌دانم.

وی ادامه داد: دکتر آزاد ارمکی به عنوان یک استاد شاخص در علوم اجتماعی ایران با نگاه به جامعه تلاش کرده این ارزش‌ها را در ارتباط با جامعه قرار دهد و آنها را ارزیابی و بررسی کند. وی به خود مسئله و موضوع‌های اجتماعی به شکل مستقیم پرداخته و تنها به تئوری‌ها و کتاب‌های دانش‌محور اکتفا نکرده است. بنابراین مبانی‌ای که در این حوزه مطرح کرده این فرصت را برای دیگران ایجاد می‌کند که خود را نه‌تنها مورد نقد قرار دهند بلکه روحیه خود انتقادی هم بیابند.

معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه گفت: اساسا زندگی ایشان با تحولات جامعه همراه بوده است، بنابراین حتی در فعالیت‌های آموزشی در بین دانشجویان هم اهل نقد و انتقاد بوده و خود پذیرای نقد از دیگران بوده‌اند.

به گفته هاشمی، دکتر آزادارمکی برای دانشجویان فقط یک استاد در حوزه علم و جامعه‌شناسی نیست، بلکه یک فعال حوزه عمومی نیز هست. حضور وی در رسانه‌ها و تحلیل‌هایی که درباره مسائل روز دارند، زاییده این ویژگی ایشان است که همواره خود را مورد نقد و نقادی قرار می‌دهند.

وی یادآور شد: ایشان با تیم‌های دانشگاهی و فرادانشگاهی ارتباط نزدیک دارند و مرد دوران عافیت نیستند بلکه در دوره‌های مختلف اهل کنش اجتماعی بوده‌اند. شاید به همین خاطر است که در اتاق ایشان همیشه روی همه باز بوده و شاید دلیل گستره مخالفان و موافقان ایشان هم همین بوده است.
 
وی با بیان این‌که گستره مطالعاتی آزاد ارمکی بسیار وسیع است، افزود: در این میان ایشان بر سه پایه دین، دولت و خانواده تاکید بسیار داشته‌اند. دستاورد مهم برای ایشان که آثار ارزشمندی دارد، این است که سال‌ها می‌توان روی این سه حوزه کارکرد.
هاشمی، آزاد ارمکی را محدود به مرزهای خاصی ندانست و تصریح کرد: ایشان همان طور که محدود به فضاهای دانشگاهی نبوده‌اند، فعالیت‌هایشان نیز مربوط به بوم و منطقه خاصی نبوده بلکه در سطح ملی، دانشگاهی و بین‌المللی فعال است.

یک مدل جامعه‌شناسی در دو کتاب آزاد ارمکی
محمد فاضلی نیز در بخش دیگری از مراسم با موضوع «جامعه‌شناسی ِ جامعه‌شناسی ایران» سخن گفت: می‌توان زندگی علمی آزاد ارمکی را به عبارت اولیه‌ای تحت عنوان «فضیلت‌مندی جامعه‌شناس» بازسازی کرد.

وی ادامه داد: برخی معتقدند که انسان به آن چه باور دارد عمل کند و اگر به آن چه که به آن باور داشتید عمل کردید، فضیلت‌مندی است. آزاد ارمکی هم فضیلت‌مندی را رعایت کرده است.
 
وی با بیان این‌که آزاد ارمکی یک وضعیت از آسیب‌شناسی ایران ارائه کرده، افزود: وی معتقد است جامعه‌شناسی در ایران ساحت جدا افتاده‌ای از حیات اجتماعی دارد. بر مبنای این آسیب‌شناسی و این که جامعه‌شناسی ایرانی هیچ وقت نتوانسته مسئله‌ای از ایران را حل کند، پیشنهاد می‌دهد که جامعه‌شناسی ایران وقتی می‌تواند از یک منبع دقیق دانش تبیعت کند و کارا باشد که تاریخ ایران را تحلیل کند، یعنی بر تاریخ ایران متکی باشد.

فاضلی ادامه داد: پس جامعه‌شناس ایرانی از نظر وی، اول باید تاریخ را بخواند و بعد جامعه را آسیب‌شناسی کند. این مدل پیشنهادی جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد ارمکی است.
 
به گفته وی،‌ آزاد ارمکی در فاصله 10 سال دو کتاب نوشته است که مدل پیشنهادی‌اش در این دو کتاب است. وی معتقد است مدل او انسان‌گرا، انتقادی و مهندسی نخواهد بود پس چه می‌تواند باشد؟ وی مدعی است که اگر مقصودش پیشرفت اجتماعی باشد از طریق نظام فرهنگی و دینی در این زمینه تکلیف خودش را مشخص می‌کند. جامعه‌شناسی می‌خواهد که پیشرفت اجتماعی را بر اساس فرهنگ و نظام فرهنگی پایه‌ریزی کند.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که آزاد ارمکی جامعه شناس برج عاج نشین نیست، تاکید کرد: او جامعه‌شناسی نیست که از ابزاری برای توجیه وضع موجود خارج شود. یکی از سهم‌های بزرگ وی این است که تاریخ جامعه‌شناسی را بازخوانی کرده یعنی از نسل اول تا نسل چهارم را بازسازی کرده است. این چهار نسل با هم یک پروژه دارند و آن بومی‌تر شدن است.

فاضلی با اشاره به این‌که کتاب‌های وی را به چهار دسته می‌توان تقسیم کرد گفت: وی نخستین گام از یک پروژه اجتماعی را پی‌ریزی می‌کند و با وجود همه نقدهایی که می‌شود بر آن وارد کرد اما آزاد ارمکی به گفته خودش عمل کرده و کار خودش را ادامه داده است.

وی تاکید کرد: آزادارمکی معتقد است که کتب درسی تکراری، ترجمه و ... بحث هایی بودند که به هسته علمی راه نبرده‌اند، بنابراین یک سری کتاب‌های درسی نیز نوشته است. ایشان صراحتاً می‌گوید که اگر قرار است جامعه‌شناسی در ایران شکل بگیرد نخست باید توصیف شود و بعد مطالعه تاریخی صورت بگیرد و در بحث تاریخی، کار پازلی وی یک مقدار گم می‌شود.

وی افزود: اما او هیچ وقت کار تاریخی به معنایی که در والرشتاین می‌بینیم نکرده اما بخشی از این پازل را پوشش داده و آن سیر تاریخی اندیشه است.

فاضلی یادآور شد: شما با خواندن کتاب‌های دکتر آزاد ارمکی می‌توانید ببینید که جامعه‌شناسی چگونه وارد شد و چگونه رشد کرد و مسیر تاریخی آن را بررسی کنید. این طبقه‌بندی مبنایی برای تبیین و فکر کردن جامعه‌شناسی ایرانی است.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که سهم نخست دکتر آزاد ارمکی بازسازی تاریخ جامعه‌شناسی است که هیچ‌ کس آن را مانند وی ننوشته است، گفت: ایشان به آن چه ملزومات جامعه‌شناسی می دانسته، پایبند بوده است. او به اخلاق جامعه‌شناس بودن اعتقاد دارد. آزاد ارمکی سر این داستان ساده مبارزه کرده است. ما نیاز به اقدام بزرگ با مردان بزرگ و عالم داریم.

وی در پایان گفت: من این نقد را هم دارم که گاهی اوقات این پازل منسجم که سر و ته آن به هم می‌خواند، گاهی اوقات دچار انسجام  نداشتن جزئی می‌شود. طرح کلی کتاب او خوب است اما در محتوا بعضی اوقات به چیزهای دیگری که فرعی هستند می‌پردازد و از موضوع کتاب خارج می‌شود و این طرح گاه به شکل خیلی دقیق پیش نرفته است.

سهم آزاد ارمکی در شناخت جامعه ایرانی
محمدامین قانعی‌راد، رئیس انجمن روانشناسی ایران نیز در این مراسم درباره این‌که «جامعه‌شناسی بومی ایران تحقق‌پذیر است یا خیر؟» سخنرانی کرد و گفت: مطرح شدن ایده جامعه‌شناسی ایرانی محصول بلوغ نسبی اجتماع علمی جامعه‌شناسی و در گذر از یک تاریخ حدودا 80 ساله است. گذری با عبور از پیچ و خم‌های گوناگون سیاسی‌اندیشی، نگاه ایدئولوژیک، نگاه غیرمعرفتی، جابه‌جا رفتن جامعه‌شناسی با سیاست و فرهنگ عمومی، برنامه دولتی نوسازی صرف، انقلابی‌گری یا اصلاح اجتماعی صرف و ... بیانگر یک نوع بلوغ اجتماعی و فکری است که این ایده مرهون دیدگاه‌ها و تلاش‌های نسل نخست و دوم جامعه‌شناسی است.

وی در ادامه به برخی از کتاب‌هایی که درباره شناخت جامعه ایرانی تألیف شده اشاره کرد و افزود: به طور مثال جلال آل احمد با انسان‌شناسی و مطالعات موردی و حتی مهندس بازرگان با کتاب «سازگاری ایرانی» به نحوی تلاش می‌کنند که با روحیه ایرانی‌ها آشنا شوند. مطالعات دکتر آزاد ارمکی را نیز در این زمینه می‌توان برشمرد.

قانعی‌راد اضافه کرد: جامعه‌شناسی ایرانی مبتنی بر تنوع روایت‌ها است. بنابراین، این یک پروژه برای رسیدن و اجماع و وحدت نهایی در یک جامعه‌شناس و به یک جامعه‌شناسی خاص نیست. همان طورکه جامعه‌شناسی ایران با نسبت موضوع خودش و نسبت به مبانی و روش‌های خودش ارتباط دارد باید اینها را در علوم و روش‌های علمی هم در نظر بگیریم.

وی در پایان گفت: این فرصتی است که بتوانیم از علائق خودمان که جامعه‌شناسی و ایران است با هم صحبت کنیم و همه را دعوت به گفت‌وگو و نقد همدیگر کنیم. البته نقد به منظور تخفیف و نقد شخصیت نیست بلکه نقد آرا و نظرات است که دکتر آزاد ارمکی به عنوان اولین فرد، این مهم را پذیرفت و از این طریق از وی تشکر و قدردانی می‌کنم.
 
رونمایی از دو کتاب در بزرگداشت تقی آزاد ارمکی
در بخش‌های دیگری از این مراسم سید رضا صالحی امیری، رئیس کتابخانه ملی ایران، حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، تعدادی از استادان جامعه‌شناسی و تقی آزاد ارمکی سخنرانی کردند که در گزارش تکمیلی ایبنا منتشر خواهد شد.

همچنین در این مراسم از دو کتاب «مختصات جامعه شناسی ایرانی» و «گفتگوهای انتقادی پیرامون آثار دکتر تقی آزاد ارمکی» همزمان با برگزاری همایش رونمایی شد.