خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- زهرا رستگار: ميزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» عصر سه‌شنبه 22 مهرماه، با حضور دکتر کامبیز بدیع، دکتر ملوک‌‌السادات حسینی ‎بهشتی و دکتر مهدی سمایی، اعضای هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دکتر شهین نعمت‎زاده، مدرس دانشگاه الزهرا و دکتر مسعود قیومی، دکترای کامپیوتر گرایش زبان‌شناسی رایانه‎ای و مدرس دانشگاه آزاد برلین، در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) برگزار شد.

زمینه‌سازی برای تبدیل به متن نوشتاری
دکتر مسعود قیومی در این میزگرد تخصصی اظهار کرد: اگر زبان‌شناسی و کامپیوتر و روان‌شناسی را با هم درنظر بگیریم، دو به دو و سه تایی آنها، یک چند رشته‎ای ایجاد می‌کند. اثر ترکیب این سه، زبان‌شناسی رایانه‌ای را به وجود می‌آورد که این رشته ویژگی‎های زبان را در کامپیوتر مدل‎سازی می‎کند.

وی ادامه داد: هدف اصلی در پردازش زبان اصلی، رویکرد این رشته است و نمونه آن می‎تواند در ترجمه شفاهی به شفاهی باشد. برای پردازش طبیعی زبان‌شناختی به سطح مختلفی نیاز است. از شکل تجلی آن، باید یک سری پردازش‌هایی صورت بگیرد که زمینه‌سازی برای تبدیل شدن به متن نوشتاری فراهم شود.

معنا، پیچیده‎ترین بخش زبان است
مدرس دانشگاه آزاد برلین، در ادامه درباره پیشرفت دانش زبان‌شناسی در کشور گفت: تاکنون در حوزه نحو در زبان‎شناسی، کارهای بیشتری در کشور صورت گرفته و در حوزه معنا کارهایی در حال صورت گرفتن است، البته باید در این بخش کارهای بیشتری انجام شود. اگر به بخش معنا بیشتر بپردازیم، بسیار بهتر است. به‌عنوان مثال باید در حوزه ترجمه ماشینی، پیشرفت بهتری داشته باشیم تا بتوانیم اطلاعات بیشتری از دیتا استخراج کنیم.

قیومی افزود: در حوزه معنا، پیچیده‎ترین بخش، زبان است. در زبان فارسی از آنجایی که کارهای اولیه که در حوزه صرف باید انجام بگیرد، انجام نشده و در حوزه نحو نیز هنوز انجام نگرفته است، خیلی سخت بود که پیش از آن وارد معنا شویم. اما در حال حاضر با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته روی حوزه معنا، با توجه به قبل می‎توانیم کار کنیم.

در زبان فارسی برای کلیات نیز راه‎حلی نداریم
وی درباره فاصله ایران با این رشته در دنیا گفت: نمی‎دانم فاصله را چگونه می‎توان تعبیر کرد. مسائلی که غربی‎ها به آن می‌پردازند، بسیار قوی است، چراکه وارد جزئیات می‎شوند و مسائل را بسیار جزئی بررسی می‎کنند اما در زبان فارسی برای کلیات نیز هنوز راه‎حلی نداریم. به همین دلیل از روی تعداد مقالاتی که ارائه شده، می‎توانم بگویم که فاصله ما با زبان انگلیسی بسیار زیاد است.

در غرب خرید کتاب به دانشجو تحمیل نمی‌شود
مدرس دانشگاه آزاد برلین، در مورد کتابخانه‎های تخصصی در حوزه زبان‎شناسی اذعان کرد: کتابخانه‎های دانشگاه‌های غرب تخصصی است، اما کتابخانه‎های ایران خیلی به‌روز نیستند. در غرب نحوه تهیه کتاب‎ها با ایران فرق دارد؛ به‌عنوان مثال یک پژوهشگر به دانشگاه می‎گوید که من به این کتاب نیاز دارم و دانشگاه آن کتاب را تهیه و در کتابخانه قرار می‎دهد.

قیومی ادامه داد: در ایران وضعیت به این صورت نیست، چون بودجه‎ای در این زمینه وجود ندارد و پژوهشگر باید کتاب را خود تهیه کند، در حالی‌که در غرب این‌گونه نیست و اگر پژوهشگری نیاز به منبعی داشته باشد، دانشگاه ملزم است که آن‌را تهیه و در نهایت در کتابخانه بگذارد و خرید کتاب را به دانشجو تحمیل نمی‌کنند. به مرور زمان این کتابخانه توسط افراد مختلف غنی می‌شود، چون همه پژوهشگران به کتاب‎های روز نیاز دارند و این باعث می‎شود که کتابخانه به‌روز شود.

وی گفت: نکته دیگر این‌که غنای مقالات در کتابخانه‌ها بسیار مهم است و مقالات کنفرانسی مناسب برای ژورنال‌ها، متاسفانه در ایران خیلی نادر است و نمی‌توانید به آن مقالات نادر دسترسی پیدا کنید، در حالی‌که کنفرانس‌های خارج از کشور مقالات خود را آنلاین می‌گذارند و شما می‌توانید به راحتی آن‌را خارج از کشور تهیه و استفاده کنید.

مطالعه کتاب الکترونیک جزو سرانه محسوب نمی‌شود
مدرس دانشگاه آزاد برلین در ادامه درباره وضعیت نشر الکترونیک در ایران عنوان کرد: در ایران بیشتر شکل سنتی نشر و در قالب کتاب چاپی انجام شده است. در کشور ما، کتاب کاغذی را بیشتر می‎پسندند. سال گذشته تعریفی از رادیو در زمینه مطالعه کتاب شنیدم که در این تعریف افرادی که کتاب را به‌صورت الکترونیک یا دیجیتالی مطالعه می‎کنند، جزو سرانه مطالعه حساب نمی‎شود، بلکه ملاک مطالعه کتاب کاغذی است، در حالی‌که این تعریف سنتی و قدیمی است.

قیومی افزود: شما امروزه می‎توانید خیلی راحت مقالات را به‌صورت پی دی اف داشته باشید و در موبایل و آی‌پد و غیره بخوانید و نباید برای مقاله هزینه کنید و این به معنای دسترسی آزاد است. یعنی شما باید کتاب خود را به‌صورت آنلاین در اختیار عموم قرا دهید و این مطلبی است که اخیرا مطرح شده است.

وی گفت: پیشنهاد می‎کنم در حوزه کنفرانس‎ها، دبیران نشست از افرادی که در کنفرانس شرکت می‎کنند، بخواهند که یک سایت ایجاد و مقالات خود را آنلاین و بدون هزینه در آن قرار دهند. موضوع مهم در حوزه کتاب، بحث کپی‌رایت است، مگر آن‌که استادان بخواهند خود کتابی را نوشته و در اختیار عموم قرار دهند.



هزاره جدید، هزاره میان‌رشته‎ای است
دکتر شهین‌ نعمت‌زاده، مدرس دانشگاه الزهرا، در این میزگرد تخصصی درباره علوم شناختی و زبان‌شناسی اظهار کرد: بسیاری سوال می‎پرسند که زبان‌شناسی که در آن آواها و زبان را مطالعه می‎کنیم، چه ارتباطی می‎تواند به بخش علوم شناختی و رایانه داشته باشد. برای پاسخ به این سوال ابتدا باید بگویم که دو جریان بر علم حاکم است. یکی جریان تخصصی شدن علم و دیگری پیدایش رشته‎های میان‎رشته‎ای است، هزاره جدید، هزاره میان‌رشته‎ای است.

وی ادامه داد: جیمز آلن می‎گوید که رشته‌های زبان‌شناسی، روان‌شناسی زبان، زبان‌شناسی رایانشی و فلسفه می‎توانند به مطالعه علوم‌شناختی بپردازند. به عقیده وی همکاری این چهار رشته، تحقق یک رویاست.

خدمات زبان‌شناسی به رشته‎های دیگر
مدرس دانشگاه الزهرا در ادامه در مورد این‌که زبان‌شناسی چگونه در علوم شناختی وارد شده، گفت: نوام چامسکی، نخستین فردی بود که وارد حوزه علوم شناختی شد و کتاب «از زبان ذهن و دانش زبان» از مهم‎ترین کتاب‎هایش است. وی معتقد بود که دانش زبان‌شناسی، دانش مستقلی نیست. بسیاری از نظریه‎های وی در حوزه دانش زبان‌شناختی، در علوم شناختی تاثیر داشتند. 

نعمت‌زاده افزود: خدمات زبان‌شناسی به رشته‎های سازنده نیز در بحث حضور دانش زبان‌شناسی در علوم شناختی تاثیرگذار است؛ مانند خدمتی که دانش زبان‌شناسی به روان‌شناسی در رشد و تولید زبان داشته و به فیلسوفان در مباحث معناشناختی مانند ارجاع و همچنین علوم رایانه و فلسفه داشته است.



شاکله‎ها، پیکره‎های خاصی از حافظه‌اند
دکتر کامبیز بدیع، عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در ميزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» درباره نقش شاکله‎های مفهومی در تفسیر و خلق ایده عنوان کرد: پردازش اطلاعات، معانی مختلفی را به خود اختصاص داده است، دانشجویان نیز با این حوزه‎ها سر و کار دارند؛ مانند بازیابی اطلاعات و واقعیات پاسخ‌دهی به پرسش و طبقه‎بندی و سپس استخراج واقعیات و در نهایت شکل‎یابی و خلق اثر هنری.

وی افزود: اولین تقسیم‎بندی من این است که اطلاعات معانی چیستند؟ قاعدتا یکی از آنها اندریافت ادراکی است و دومی آشکارسازی جریان پیوستگی میان شقوق معانی در یک متن است و همچنین تعمیم واقعیات به دست آمده از آشکارسازی و تطابق میان موجودیت‎های مفهومی است.

بدیع در ادامه با اشاره به مفهوم شاکله‎ها توضیح داد: شاکله‎ها، پیکره‎های خاصی از حافظه هستند که حاکی از مجموعه‎ای از موجودیت‎های مفهومی یا بار مفهومی ویژه می‎باشند.

اهمیت مفهوم در هستان‌شناسی
دکتر ملوک‌السادات حسینی بهشتی، دیگر سخنران این میزگرد تخصصی نیز بحثی در مورد طراحی هستان‎شناسی علوم پایه مطرح کرد: مفهوم در هستان‎شناسی بسیار حائز اهمیت است. اصطلاح‌نامه، یک منبع دانش سازماندهی شده است که توسط متخصصان موضوعی ایجاد می‌شود. مراحل طراحی هستان‌شناسی، براساس متدولوژی و آنتولوژی، از ساخت واژه‎نامه و رده‎بندی مفاهیم شروع می‌شود. ساخت وازه‎نامه‎ها نیز از طریق مجموعه اصطلاحات و روش استقرایی و قیاسی گزینش شده است.

وی گفت: این یکسان‎سازی‎ها اختلافاتی داشتند که شامل اختلافات نوشتاری و واژه‎های غیر مرجح و اصطلاح‎نامه بود که به‌طور مثال در فیزیک و معادل آن و در زیست و واژه‎های وابسته دیگر وجود داشت.

زبان‎شناسان، زبان مشترک ندارند
دکتر مهدی سماعی، عضو هیات علمی ایرانداک، به‌عنوان آخرین سخنران ميزگرد تخصصی «پردازش زبان طبیعی و علوم شناختی» در ادامه مباحث مطرح شده از سوی دیگر صاحبنظران حاضر، اظهار کرد: اولین کار نوام چامسکی، در مورد رایانه و دیدگاه‎های زبان‌شناسی بوده است. مکاتب پس از آن نیز عمدتا رویکرد زبان‌شناسی و رایانه‎ای داشته‌اند.

وی یادآور شد: مشکل اصلی ما این است که زبان مشترکی با یکدیگر نداریم. زبان‎شناسان، زبان مشترک ندارند و اصطلاحات مشترک بین ما با هم به‌وجود نیامده است. باید تشکیل جامعه علمی دهیم و زبان مشترک داشته باشیم. البته تا خصوصی‌سازی و سرمایه و پشتوانه مالی در میان نباشد، این فعالیت فایده‎ای نخواهد داشت.