خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- عامل بازار، از دیدگاه دکتر سیروس علیدوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دکتر رسام مشرفی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی و دکتر مهدی زارع، استادیار پژوهشکده زلزله، در بروز پدیده کتابسازی نقشی تعیین‌کننده دارد.
دکتر غلامرضا جمشیدنژاد اول، پژوهشگر حوزه تاریخ تمدن اسلامی، دکتر علی سلاجقه، دانشیار پردیس كشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و دکتر محمد دریایی، مولف و کارشناس حوزه طب سنتی، بر عامل بی‌توجهی به اخلاق و اندیشه صاحبنظران در بروز پدیده کتابسازی اتفاق‌نظر دارند.
وجود کتابسازی باید با تحقیق ثابت شود
دکتر سیروس علیدوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، اثبات وجود پدیده کتابسازی در حوزه نشر را نیازمند تحقیق می‌داند؛ پژوهشی علمی که براساس چارچوب‌های نظری استوار باشد. وی مباحث مطرح شده درباره بروز پدیده کتابشناسی را شنیده‌ها و تک‌مشاهده‌‌های غیرعلمی توصیف کرده و معتقد است: «برای بررسی یک موضوع سه رویکرد کمی، کیفی و ترکیبی وجود دارد. طرح یک مساله باید براساس یک رویکرد و یک روش باشد.»
علیدوستی، از سوی دیگر وجود پدیده کتابسازی را با بیان این مطلب که بدون تحقیق نمی‌توان درباره بود و نبود این پدیده در حوزه نشر صحبت کرد، رد نمی‌کند.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، وجود مباحث تکراری در کتابهای دانشگاهی را نقطه منفی برای این منابع ندانسته و در این راستا به نقش بازار، مخاطب، نویسنده و محتوا در فروش یک اثر تاکید دارد. وی در پاسخ به این پرسش که «آیا این خوب است که چند نویسنده به‌عنوان مثال بدون هیچ تقلبی، کتابی با موضوع روش تحقیق بنویسند و تعاریف این حوزه را ارائه کنند؟» معتقد است که ما هم مثل همه دنیا، باید ناشر، نویسنده، کتاب و مخاطب را تقسیم‌بندی کنیم و به عهده بازار بگذاریم.
وی در تشریح دیدگاهش به دو رویکرد در حوزه نشر اشاره کرد؛ ناشرانی که تالیف کتاب را به یک مدرس دانشگاهی با درجه دانشیاری نمی‌سپرند و در کنار چنین رویکردی انتشار آثاری با محتواهای یکسان را با وجود بازار فروش مناسب بدون اشکال می‌داند.
در بازار نشر، یک منطق اقتصادی حکمفرمایی نمی‌کند
دکتر رسام مشرفی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی، همانند سیروس علیدوستی بر نقش بازار در حوزه نشر تاکید دارد. وی ضمن پذیرش وجود پدیده کتابسازی معتقد است که در بازار نشر یک منطق اقتصادی حکمفرمایی نمی‌کند.
مشرفی در تشریح نبود منطق اقتصادی در حوزه نشر کشور می‌گوید: «در نظام اقتصادی نشر بین‌الملل، کتاب زمانی منتشر می‌شود که از وجود مخاطب آن اطمینان حاصل شده باشد؛ به‌عبارتی دیگر، با توجه به شمارگان بالای کتابهای دانشگاهی و صرف هزینه‌های ایجاد یک بازار پایدار، این حصول اطمینان ضروری است. بنابراین ناشری که بدون نیازسنجی به تولید کتاب اقدام می‌کند، بازاری نیز برای فروش نخواهد داشت و در نتیجه به مرور زمان نویسندگان این‌گونه آثار از گردونه نشر حذف خواهند شد.» وی معتقد است که جریانی شبیه سری‌دوزی در حوزه نشر مقاله و کتاب در بین دانشگاهیان کشور ایجاد شده است.
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی، فقر مخاطب را عامل دیگری در بروز پدیده کتابسازی می‌داند که موجب کوچک شدن حجم بازار شده و در نتیجه سیستم‌های نشر با بودجه‌های حمایت شده وارد این حوزه می‌شوند. مشرفی هچنین معتقد است: «بودجه‌های حمایت شده، زمینه‌ساز کنار رفتن مکانیسم بازار و حذف افراد کارآمد می‌شود، در حالی‌که مکانیسم بازار، نیازمند یک نظارت کارآمد است.» وی ناکارآمدی نظام ارزیابی کتاب‌ها را دلیل اصلی بازبینی این نظام می‌داند.
منفعت‌طلبی ناشران و مولفان گاهی به کتابسازی می‌انجامد
دیدگاه دکتر مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه زلزله، با تاکید بر نقش بازار در بروز پدیده کتابسازی، به دیدگاه رسام مشرفی نزدیک‌تر است تا دیدگاه سیروس علیدوستی. به نظر زارع «تا حدود زیادی منفعت‌طلبی از سوی برخی ناشران و مولفان، در بروز پدیده کتابسازی موثر است.»
مولف کتاب «زلزله‌شناسی ایران» همچنین کتابسازی را مولود بی‌خلاقیتی و نگاه بازاری به حوزه نشر می‌داند و می‌گوید: «موضوع سودجویی به حوزه اخلاق نشر نیز ارتباط پیدا می‌کند. برخی با ترویج «همه این‌کار را می‌کنند» سعی در توجیه عمل غیراخلاقی خود دارند.»
زارع در بیان شاخصه‌های مصادیق کتابسازی می‌گوید: «اصلی‌ترین ویژگی کتابسازی، انتشار مطالب بدون معرفی منابع است، در حالی‌که منابع اولیه دارای ارجاع هستند.»
نقد، تنها درمان کتابسازی است
غلامرضا جمشیدنژاد اول، پژوهشگر تاریخ علم، درباره مقوله کتابسازی نگاهی درمان‌گرا دارد ونقد را تنها درمان این پدیده می‌داند. وی ترویج نقد سالم را، ابزار پیشگیری از بروز کتابسازی معرفی می‌کند.
جمشیدنژاد اول، تولید سفارشی پایان‌نامه را نیز در ردیف کتابسازی می‌داند: «در خیابان انقلاب برخی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی برای تهیه پایان‌نامه سفارش می‌دهند و برخی افراد و موسسات نیز با تبلیغات گسترده و دریافت هزینه‌های بسیار این‌کار را انجام می‌دهند.»
این مولف همچنین مانند برخی دیگر از مصاحبه‌شوندگان (ایبنا) درباره موضوع کتابسازی این پدیده را در ردیف سرقت علمی می‌دانند و در بیان دلایل بروز آن می‌گوید: «علاقه برخی افراد به شهره شدن در حوزه فرهنگ می‌تواند به‌عنوان یکی از دلایل اصلی حرکت برخی در تولید مصادیق کتابسازی باشد؛ افرادی که کمترین استعدادی در نوشتن و تالیف ندارند.»
جمشیدنژاد ایجاد فاصله بین نویسندگان خبره از دنیای نشر را، مهم‌ترین و نخستین آسیب پدیده کتابسازی دانست: «این افراد با مشاهده چنین فضایی در حوزه نشر، تمایل خود به نوشتن و تالیف را از دست می‌دهند. چنین وضعیتی منجر به اشتغال این افراد در مشاغل دیگر می‌شود که یک فاجعه است.»
کتابسازی، ریشه در مسایل اخلاقی دارد
دکتر محمد دریایی، مولف و کارشناس حوزه طب سنتی، با دیدگاهی نزدیک به جمشیدنژاد اول، کتابسازی در حوزه نشر ایران را صاحب عمری بیش از 40 سال می‌داند. دریایی با اشاره به وجود ارتباط بین پدیده کتابسازی با مسائل اخلاقی، دیدگاه دکتر زارع را نیز مورد تاکید قرار می‌دهد. وی می‌گوید: «پدیده کتابسازی، ریشه در مسایل اخلاقی دارد که شامل خودشیفتگی، خودبینی و نیاز درونی به مطرح شدن است.»
دریایی خود را یکی از آسیب‌دیدگان پدیده کتابسازی معرفی کرد که مولفان دیگر بدون ارجاع به آثار وی به تولید آثاری در حوزه طب سنتی دست زده‌اند. وی براساس همین تجربه معتقد است: «کتاب زمانی ارزشمند است که نویسنده به مخاطب نشان دهد از چه آثاری در تالیف آن استفاده کرده است. حتی اگر مولف یک کلمه از کتابی را در اثرش آورده، باید به نام کتاب و نام مولف اشاره کند و در کنار آن اظهارنظر خود را مطرح کند؛ نکته‌ای که نه تنها نقطه منفی محسوب نمی‌شود، بلکه نقطه قوت اثر تولیدی است.»
نقش تعیین‌کننده بازار در بروز پدیده کتابسازی
دکترعلی سلاجقه، دانشیار پردیس كشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، مانند مهدی زارع و رسام مشرفی معتقد است که بازار در بروز پدیده کتابسازی نقش تعیین‌کننده دارد. دیدگاه سلاجقه به نظر زارع نزدیک‌تر است. به اعتقاد وی: «مدرسان نباید به کتاب به‌عنوان یک کالا یا ابزاری برای ارتقاء درجه علمی نگاه کنند. در دین ما نیز بر قداست کتاب به‌عنوان قالبی برای انعکاس اندیشه تاکید شده است.»
وی به‌عنوان یک فرد دانشگاهی بر تاثیر سیاست‌های وزارت علوم در نظام ارتقاء استادان تاکید دارد و تلاش برای کسب درجه علمی بالاتر به واسطه تولید کتاب را در بروز پدیده کتابسازی موثر می‌داند.
سلاجقه هرچند نگاه بازاری را در بروز پدیده کتابسازی موثر می‌داند، اما در کنار آن حمایت‌های مالی از مولفان حاصب‌نظر را مورد تاکید قرار می‌دهد و نبود چنین حمایتی را به‌عنوان یک عامل در بروز پدیده کتابسازی مطرح می‌کند.
وی معتقد است: « مدرس دانشگاه بعد سال‌ها تلاش علمی به تولید یک اثر دست می‌زند، اما وقتی می‌بیند همکارش با قبول یک پروژه تحقیقاتی علاوه بر تولید مقالات بیشتر، سود مالی قابل توجهی نیز کسب می‌کند، تمایل چندانی به تولید یک کتاب فاخر نخواهد داشت، در حالی‌که اگر مولف دانشگاهی از توجه مالی و معنوی جامعه نسبت به آثارش مطمئن بود، به‌طور قطع هیچگاه دنبال فعالیت‌های دیگری نمی‌رفت.»
بی‌توجهی جامعه به ارزش اندیشه
دانشیار پردیس كشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، تاثیر نگاه و تفسیر جامعه نسبت به اهمیت اندیشه و تفکر را نیز در بروز پدیده کتابسازی مهم می‌داند تا حدی که بی‌تفاوتی جامعه به ارزش اندیشه را زمینه‌ساز گرایش مادی مولف معرفی می‌کند. وی معتقد است: « زمانی‌که جامعه برای فکر و اندیشه یک محقق و پژوهشگر ارزش قائل شود، مولف هیچگاه به انتشار اندیشه، نگاه اقتصادی نخواهد داشت، بلکه بی‌دریغ به نشر دانش خود می‌پردازد.»
بی‌اعتمادی مخاطب به تولیدات حوزه نشر، اصلی‌ترین آسیب به بازار کتاب از نظر دکتر سلاجقه است اما این مولف حوزه کشاورزی، نظارت در حوزه نشر را تا زمانی‌که احترام به جایگاه اندیشه جدی گرفته نشود، بی‌معنا می‌داند.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیروس علیدوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) را اینجـــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر رسام مشرفی، عضو هیات دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی را اینجــــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر جمشیدنژاد اول، پژوهشگر تاریخ علم را اینجـــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد دریایی، مولف کتابهای طب سنتی را اینجـــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه زلزله را اینجـــــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر علی سلاجقه، دانشیار پردیس كشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران را اینجــــــــــــــا بخوانید.
پنجشنبه ۲۷ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۰:۰۷
نظر شما