خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- هویت با پیکربندی مولفه‌های کم‌وبیش بی‌شمارش خود مانند جنسیت، ملیت، دین، زبان، نژاد، خاستگاه اجتماعی، بومی یا مهاجربودن، در اقلیت یا در اکثریت‌بودن که البته شخص در انتخاب هیچ‌یک از آن‌ها اختیاری ندارد، ناگزیر است همه عمر، دست‌کم از زمان رسیدن به بلوغ فکری، تبعات آن را متعهد شود، عده‌ای با سربلندی و عده‌ کثیر دیگری با شرمندگی تبعات هویتی خود را متحمل می‌شوند.

آن‌چنان که هویت در تمام جوامع بشری یکی از ارکان مردم ساکن در آن جامعه را شامل می‌شود، نویسنده نیز در این کتاب، با این‌که به هیچ‌وجه قصد ندارد تا تک‌تک «ما» را به یک جمع بسته تقلیل دهد و به یک «هویت قبیله‌ای» تبدیل کند. بلکه برعکس تلاش معلوف همه صرف این می‌شود که ما را به بازبینیِ موقعیت‌های متفاوت هویت «خود» نزدیک سازد؛ درست به همان شکل که همه روزه، خود را در آنها تجربه‌ می‌کنیم.

یکی از نقاط قابل توجه در این کتاب این است که نویسنده این اثر به هیچ عنوان نمی‌خواهد خود را درگیر افسانه‌ «خودهای چند‌پاره» و یا «خود یگانه» سازد، بلکه بر وضعیت ترکیبی‌ انگشت می‌‌گذارد که همه روزه در حال تجربه‌اش هستیم و در آنها «زندگی می‌کنیم».

فرهنگ فصل جداگر انسان
باید توجه داشت معنای فرهنگ که در علوم انسانی مدرن شکل گرفته است بر این امر دلالت دارد که فرهنگ، به اصطلاح منطقی قدیم، «فصل جداگر» انسان از حیوان است. بدین معنا که با پیدایش موجود فرهنگی، یعنی انسان آدمی دیگر از وابستگی و تحت سیطره‌بودن مطلق به امکانات محیط طبیعی خود رهایی یافته است. امروزه اما مقوله فرهنگ به واسطه ارتباطش با سیاست موجب برجسته‌سازی انواع خاص‌گرایی فرهنگی شده است. خیزش‌ها و ستیز‌های قومی، جنبش‌های ملی‌گرایانه جدید که تحت عنوان «موج سوم ناسیونالیسم» مورد بررسی قرار می‌گیرند و بنیادگرایی دینی از مضامین آشنا و شایع این خاص گرایی فرهنگی است.





هویتی آزاد یا هویتی نفی‌شده؟
معلوف نیز در این کتاب با تمرکز بر انواع متفاوت «تعلقات»ی که به آنها وابسته‌ایم با قلم و نگاه پخته‌ به این مساله پرداخته است. به عنوان مثال می‌گوید: «بسیاری چیزها مرا از هر مسیحی، چون از هر عرب و از هر مسلمان جدا می‌کند، اما از سوی دیگر با هر یک از آنها یک خویشاوندی انکار‌ناپذیر وجود دارد، در یک مورد دینی و فکری، در مورد دیگر زبانی و فرهنگی».

یکی از سوالات اساسی نویسنده در این کتاب این است که چرا در آستانه هزاره سوم، تاکید بر هویت خویشتن باید با نفی هویت‌های دیگری قرین باشد؟ چرا بسیاری از اشخاص نمی‌توانند همه تعلق‌های هویتی‌شان را آزادانه به‌عهده بگیرند؟ آیا جوامع ما تنها به دلیل تفاوت در دین، زبان، ملیت و عقیده انسان‌هایی که در آن زندگی می‌کنند تا ابد گرفتار تنش‌ها و فوران خشونت‌های مرگبار، از حمله‌های انتحاری تا نسل‌کشی، خواهد بود؟

امین معلوف نویسنده عرب مسیحی لبنانی‌تبار در پاسخ به این سوالات و به دلیل رد این تقدیر محتوم و این گریزناپذیری سرنوشت، با زبانی ساده و روشن و نگاهی منصفانه و روشن‌بین، مشکل بحران هویت که در نهایت مشکل بحران فرهنگی است، با مرور رخدادهای تلخ و ناگوار دهه‌های اخیر (لبنان، یوگسلاوی سابق و...) و خطرات جهانی‌سازی یک‌جانبه فرهنگ غربی امریکایی را مطرح می‌کند و راه‌های برون‌رفت از بحران، یا دست‌کم راه‌های جلوگیری از وخیم‌ترشدن آن را مطرح می‌کند.

واقعیت دیگر این است که در عین حال عرب و مسیحی‌بودن یک وضعیت خیلی خاص است، وضعیتی در اقلیت دوگانه، شخص را عمیقاً و پایدار تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

معلوف اعتقاد دارد که در مورد خودش که این واقعیت در بسیاری از تصمیم‌هایی که مجبور بوده‌ در زندگی بگیرد، از جمله نوشتن این کتاب، تعیین‌کننده بوده است را انکار نمی‌کند. با ملاحظه‌ جداگانه‌‌ این دو مولفه‌ هویتی خواه از راه زبان خواه از راه دین، با نیمی از بشریت احساس نزدیکی می‌کند؛ و با ملاحظه هم زمان این دو معیار با ویژگی‌های خود روبه‌رو می‌شود.

این نویسنده می‌نویسد: «می‌توانم همان ملاحظه را با سایر مولفه‌های هویتم از سر بگیرم: در واقعیت فرانسوی‌بودن با شصت میلیون شخص، در واقعیت لبنانی‌بودن با هشت تا ده میلیون شخص، با احتساب لبنانی‌های پراکنده در دنیا، شریک هستم؛ اما در واقعیت همزمان فرانسوی و لبنانی با چند شخص شریکم، حداکثر چند هزار شخص »‌.

«هویت‌های مرگبار» چهارمین اثر امین معلوف است که در چهار بخش با عناوین «هویت من تعلقات من»، «وقتی تجدد را دیگران می‌آورند»، «زمان قبایل جهانی» و «رام کردن پلنگ» تالیف شده است.

عبدالحسین نیک‌گهر این کتاب را به فارسی برگردانده و انتشارات نی آن را در 181 صفحه به بهای هشت هزار و 600 تومان به چاپ دوم رسانده است.