خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)-الناز مردی: کتاب «رسانه و سیاست در جهان عرب» از معدود آثاری است که به بررسی رسانه‌های جهان عرب از منظری سیاسی پرداخته است. همان‌گونه که نویسنده در مقدمه و بخش‌های مختلف این کتاب یادآور شده، او برای شناخت رسانه‌های عربی نتوانسته از الگوهای حاکم بر فعالیت رسانه‌ها به ویژه در غرب بهره گیرد. از این رو تلاش کرده از الگویی خاص در تحلیل رسانه‌های عربی بهره‌مند شود.

«مأمون فندی» نویسنده کتاب، برای اظهار نظر درباره رسانه‌ها در جهان عرب از صلاحیت علمی کافی برخوردار است. نویسنده علاوه بر مطالعات گسترده درباره تاریخچه رسانه در جهان عرب، خود همکاری گسترده ای نیز با رسانه‌های عمده جهان عرب از جمله روزنامه شرق الاوسط، شبکه الجزیره، شبکه العربیه، رادیو تلویزیون العرب، تلویزیون دبی، تلویزیون کویت و تلویزیون مصر داشته و همچنین مقالات متعددی در روزنامه‌های غربی به چاپ رسانده است.

اطلاعات دست اول از روزنامه نگاران جهان عرب

نویسنده در این کتاب به مطالعه تطبیقی رفتار رسانه‌های عرب با جهان غرب می‌پردازد. او با شرکت مستمر در برنامه‌های تلویزیونی شبکه‌های سی‌ان ان، پی بی اس، فاکس نیوز، بی بی سی، سی بی سی کانادا، اطلاعات دست اولی از روزنامه نگاری مدرن در جهان غرب به دست آورده و در این کتاب عرضه کرده است.

بخش دیگر این کتاب جایی است که نویسنده ثابت می‌کند رسانه در جهان عرب زائده‌ای از سیاست است و به این ترتیب در رویکرد رسانه در جهان عرب، حتی زمانی که رسانه به ظاهر متعلق به بخش خصوصی است، استقلالی دیده نمی‌شود و رویکرد رسانه ای آن بیشتر متأثر از دیدگاه سیاستمداران و دولت‌هاست.

شناخت عمیق از سیاست رسانه ای در جهان عرب

نویسنده کتاب «رسانه و سیاست در جهان عرب» به پشتوانه مصاحبه‌های گسترده با سردبیران نشریه‌های خبری و مالکان رسانه‌ها و رصد بلند مدت برخی شبکه‌های رسانه ای مهم اطلاعات ارزشمندی در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد که می‌تواند به شناخت عمیق تر او از سیاست رسانه ای در جهان عرب کمک کند.

ویژگی دیگر این کتاب آن است که نویسنده به عنوان استاد علوم سیاسی، دست به تحقیق در خصوص رسانه زده و به همین دلیل دغدغه اصلی وی در این کتاب تحقیق درباره ارتباط رسانه با سیاست است.

در این کتاب به تحلیل رسانه‌ها پرداخته شده تا شیوه ای جدید برای فهم اختلافات سیاسی موجود میان دولت‌ها، گروه‌های قومی، احزاب و شرکت‌ها در جهان عرب ارائه شود. کتاب «رسانه و سیاست در جهان عرب» یک طرح رسانه ای عربی نیست، بلکه هدف آن تلاش برای فهم جایگاه رسانه‌های عربی در فرایندهای سیاسی-اجتماعی جهان عرب است.

در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «پس از حوادث یازدهم سپتامبر، به علت اینکه کارشناسان علاقه‌مند به مطالعه گروه القاعده و اسامه بن لادن گمان می‌کردند شبکه الجزیره تنها منبع کسب اطلاع از اخبار القاعده و بن لادن است، توجه شان به این شبکه جلب شد. وقتی نویسنده کتاب تابستان 2005 به توکیو سفر کرد، برخی از وی سؤال کردند: آیا پس از مادرید و لندن، توکیو در فهرست اهداف بن لادن قرار دارد؟ شبکه الجزیره در این خصوص چه می‌گوید؟ از نظر آن‌ها شبکه الجزیره، جهان عرب و بن لادن نظامی واحد و جدایی ناپذیر بودند. مسئولان بلند پایه غربی بر این باورند که شبکه الجزیره مورد حمایت مسلمانان است. در همین جهت کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا در بخشی از سفرهای رسانه ای خویش به دفتر الجزیره رفت تا مصاحبه ای را با این شبکه انجام دهد، زیرا معتقد بود اگر در این شبکه ظاهر شود و سیاست‌های آمریکا را تشریح کند، به بهبود وجه آمریکا نزد جهان عرب کمک خواهد کرد.»

رابطه میان رسانه و دولت در جهان عرب با غرب متفاوت است

پیشینه تاریخی رابطه میان رسانه و دولت در جهان عرب با غرب متفاوت است، همان‌طور که ماهیت دولت عربی با دولت غربی تفاوت دارد. برای مثال حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی که در پس پرده شبکه الجزیره قرار دارد، یکی از اعضای خاندان حاکم در قطر، وزیر امور خارجه دولت قطر و رئیس کابینه، و در عرصه بانکداری و سرمایه گذاری فعال و صاحب یک سازمان ویژه خیریه است. آیا او بخشی از دولت است یا جامعه مدنی؟ او همانند اکثر افراد خاندان‌های حاکم در منطقه خلیج فارس و در آن واحد بخشی از دولت و جامعه مدنی است. زمانی که او لباس غربی بر تن می‌کند و با نام دولت قطر در کنفرانس‌ها حضور می‌یابد عضوی از دولت است، اما زمانی که لباس سنتی می‌پوشد، به فردی در قبیله‌اش تبدیل می‌شود.

آنچه می‌خواهم بیان کنم اشاره به دو گانه ها یا مفاهیمی همچون «دولت و جامعه» و «عام و خاص» است که در بحث‌های غربی در خصوص رسانه‌ها و سیاست مطرح می‌شود. چنین ادبیاتی در جامعه عربی کاربرد ندارد یا حداقل با آن شیوه تحلیل قابل ارزیابی نیست. در کشورهای عربی در خصوص دولت و جامعه مدنی نمی‌توان به صورت یکسان بحث کرد. اگر ما چنین کنیم، به رسانه‌های عربی از منظری نادرست نگریسته و آن را محدود به شبکه الجزیره کرده و چنین نگاهی را به تمام رسانه‌های عربی تعمیم داده‌ایم. اگر ما فرض کنیم که حدفاصل میان شرکت‌های خصوصی و عمومی غرب همانند جهان عرب است، نتیجه تحلیلمان نادرست خواهد بود.

کتاب «رسانه و سیاست در جهان عرب» نوشته مأمون فندی و ترجمه سید عدنان محقق در سال 1392 با شمارگان سه‌هزار نسخه، در قطع رقعی توسط انتشارات جام جم منتشر شده است.