خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مالک خواجه وند: بی‌اعتنایی و ساده‌انگاری در مقوله طرح جلد کتاب‌ها، به گفته بسیاری از کارشناسان، محدود به حوزه کتاب های مذهبی همچون مفاتیح و قرآن نیست اما به دلیل حجم تولیدات بالای کتاب در حوزه‌های مختلف اسلامی، این مشکل در این عرصه چشم‌گیر تر شده است. مسعود نجابتی، کوروش پارسا نژاد، حسن موسی‌زاده، کامران مهرزاده و سینا روح از طراحان و گرافیست هایی هستند که طی 10 روز گذشته به سراغ آن‌ها رفتیم و نظرشان را در این زمینه جویا شدیم. نظرهایی که هر یک در عین تفاوت و تضاد، مکمل یکدیگر نیز هستند.

عدم توانایی طراحان حرفه‌ای سد راه ورود به عرصه کتاب‌های دینی- مذهبی
مسعود نجابتی (متولد 1346) شاید از مشهورترین شده‌ترین چهره‌ها در عرصه آثار گرافیکی در موضاعات مذهب و دین درباره رکود و یکنواختیِ به ظاهر موجود در  طرح جلدهای کتاب‌های مذهبی،  اظهار کرد: در مورد کتاب‌هایی مثل قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه‌سجادیه و کتاب‌هایی که مستقیما به اعتقادات مردم مربوط می‌شوند  جنس کار و نحوه ورود به کار متفاوت است. شاید برای این جلدها به آن اتفاقات پر هیجان و پر هیاهو و پر تنش، نیازی نباشد. اینجا فضا خیلی متفاوت است، یک وقار و متانتی را انتظار داریم.

وی همچنین با تاکید بر یافت مبانی و ساختارهای  مرتبط با فرهنگ اسلامی خودمان در قیاس با ساختارها و تئوری‌های غربی در هنر طراحی، بیان کرد:  فکر می‌کنم برای تفکری که بیشتر متکی بر ایسم‌ها و دانش غرب است، این طبیعی است که وقتی بخواهد تحولی در چنین عرصه‌هایی به وجود آورد این مشکلات را ایجاد کند. به نظر من بیش از هر چیز عدم توانایی طراحان حرفه‌ای سد راه ورودشان به عرصه کتاب‌های دینی- مذهبی است والا ناشران مذهبی مایل به همکاری با طراحان حرفه‌ای هستند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: در عرصه کتاب‌های دینی و مذهبی قرار بر این نیست که طراح در آنجا هنر خودش را نمایش دهد.

فضای نشر کتاب‌های مذهبی محافظه‌کار و محتاط است
کوروش پارسا نژاد (متولد ۱۳۴۶) طراح برجسته و مدیر هنری دفتر نشر فرهنگ اسلامی، برخلاف مسعود نجابتی،  رکود و یکنواختی موجود در این عرصه را گناه ناتوانیِ طراحان ندانست و در عوض فضای محافظه‌کار و محتاطِ نشر کتاب‌های مذهبی را علت این بی‌اعتنایِ و عدم علاقه طراحان حرفه‌ای برای ورود به این عرصه معرفی کرد. وی گفت: وقتی قضیه کتاب مذهبی پیش می‌آید طراح از اول باید شروع کند به پله پله فکر کردن درباره چنین مسابلی که چگونه باید کار کرد؟ چه فرمی؟ چه رنگی؟ چه فکری؟ و... تا مبادا کار حساسیت برانگیز شود. در نتیجه ناچار می شود با محافظه‌کاری کارش را پیش ببرد و همین سبب می شود به طور طبیعی گرایشش برای طراحیِ این نوع کتاب‌ها کمتر شود. 

پارسا نژاد با تاکید بر این‌که نمی‌توان از طراحان انتظار داشت بدون هیچ سفارش و پشتوانه‌ای و به صورت خود خواسته کار جدی در زمینه طرح جلد کتاب را آغاز کنند، بیان کرد: اگر به صورت حرفه‌ای بخواهیم به مساله طرح جلد کتاب نگاه کنیم نباید فراموش کرد که یک طراح در هر صورت با پیشنهاد سفارش از سوی ناشر می‌تواند کار خود را آغاز کند.

وی همچنین با جانب داری از وجود کتاب‌های چاپ نفیس عنوان کرد: این کتاب‌های نفیسی که جلد چرم دارند یا روی جلدشان طرح‌های برجسته و فرورفته دارند، ذاتا به دلیل این‌که مرا به یک تکنیک اصیل در کتاب‌سازی گذشته برمی‌گردانند برایم خوش‌آیند هستند ولی در مواقعی اضافاتی همراه دارند که کار را خراب می‌کنند و به کلیت کار آسیب می‌زنند و به نوعی زمختی‌ ایجاد می‌کنند که خوشایند من نیست.

خواست و انتظار مخاطبان را خودِ ما به ‌وجود می‌آوریم
حسن موسی‌زاده (متولد 1351) دیگر طراحی بود که با خبرنگار ایبنا به گفت‌وگو نشست. وی از پرکارترین گرافیست‌های ایرانی است که در طراحیِ پوستر و دیگر آثار گرافیکی، عمده فعالیت‌ها و تمرکز او بر مضامین دینی– مذهبی  است. موسی زاده نیز تایید کرد که این عرصه دچار یکنواختی و تکرار شده است و دلیل آن را چنین بیان کرد: عده‌ای معدود به گونه‌ای پیشرو و موفق کار می‌کنند و دیگران یا به کلی بد کار می‌کنند یا سعی می‌کنند که شبیه‌سازی کنند و نتیجه این اتفاق، تکراری بودن کارها می‌شود اما اگر هر طراحی در نوع کار خود تلاش کند و سعی کند  یک بیان بصری خاص خودش را پیدا کند، این تکرار هیچ وقت به وجود نمی‌آید.

موسی زاده همچنین با اشاره به این نکته که بسیاری اوقات خواست و انتظار مخاطبان را خودِ طراحان به ‌وجود می‌آورند بیان کرد: نباید هراسی از مخاطب داشت. وقتی که ما چیزی را در بازار زیاد عرضه کردیم، طبیعی است که مخاطب هم به همان عادت می‌کند و همان را انتظار خواهد داشت.

وی درباره وظیفه هنر طراحی در برابر متون دینی- مذهبی، نکته مهمی را یادآور شد و آن این بود که «دین همواره بستر حضور هنر بوده است. در زمینه مذهب بسیار جای کار وجود دارد و همیشه هم وجود داشته است. برای ما طراحان به طور کلی در طول تاریخ یکی از زمینه‌هایی که بسیار برانگیراننده بوده، فضاهای دینی و حقایق مذهبی بوده‌است. همواره در هر جایی که مذهب وجود داشته هنر همانجا بستر حضور و جلوه‌کردن خود را می‌یافته است.»

جایگاه والای کتاب‌های مذهبی تناقضی با هنرنماییِ طراحِ جلد ندارد
کامران مهرزاده (متولد 1343) دیگر طراحِ گرافیستی که طراحیِ جلد بیش از 100 عنوان کتاب دینی-مذهبی را در کارنامه خود دارد، ناشران را مقصران اصلی کیفیت نازل طرح جلد برخی کتاب های مذهبی دانست و برخلاف نظرات مسعود نجابتی، گله کرد که اغلب ناشران این حوزه به دلیل منافع اقتصادی مایل به همکاری با طراحان غیر حرفه ای هستند.
 
مهرزاده همچنین با تاکید بر این‌که جایگاه والای کتاب‌های مذهبی تناقضی با هنرنماییِ طراحِ جلد ندارد اظهار کرد: نباید فراموش کرد که امروزه طرح جلد یک کتاب به هنر طراحی و گرافیک مربوط است و درست است که این کتاب‌ها از لحاظ محتوایی از ارزش و جایگاه بسیار والایی برخوردار هستند ولی در هر صورت کتابی هستند که در شمارگانی تولید شده که باید فروش برود. در نتیجه کتاب نیاز دارد که با مخاطب ارتباط برقرار کند و شروع این ارتباط ناگزیر از همان ویژگی های ظاهری از قبیل طرح جلد و صفحه آرایی و فونت و ... خواهد بود

دغدغه فروش برای برخی ناشران کتاب‌های مذهبی کم رنگ است
سینا روح جوان ترین هنرمندِ طراح این گروه نیز نظرات قابل توجهی را درباره موضوع طرح جلد ارایه کرد. وی پیش از هز چیز یاد آور شد: اگر به گذشته کتابسازی در ایران نگاه کنیم، خواهیم دید اکثر کارهای هنری اعم از تذهیب و خوشنویسی و جلدسازی های طلاکوب و دیگر ظرایف ظاهری، اولین بار با کتاب‌های مذهبی انجام شده بعد وارد تاریخ ساخت کتاب شد و رونق یافت.

همچنین با یادآوری این مساله مهم تاریخی که «در دوره‌های مانوی و بعد از آن، هزینه‌های کار کتابت و ساخت یک کتاب معادل هزینه‌های ساخت یک کلیسا در غرب بود و جلدسازان ایرانی، پیشتاز هنر جلدسازی در جهان اسلام بودند» اظهار کرد: انگیزه فروش برای برخی ناشران کتاب‌های مذهبی وجود ندارد و دلیل آن را هم این است که عموما در کتاب‌های مذهبی اسپانسرهایی وجود دارند که خود این دغدغه فروش را برای ناشر مربوطه کم رنگ می کند و ضرورت جلب مخاطب را از طریق ویترین فروش این کتاب‌ها از بین می برد.

در پایان چکیده برخی اظهارات این هنرمندان را با هم می خوانیم: