خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نظریه شهر خلاق توسط ریچارد فلوریدا مطرح شده است که در آن ظهور عصر خلاق، در شکل یک انقلاب اجتماعی غیر‌قابل مهار معرفی شده است. آن چه می خوانید گفت و‌گوی ایبنا با دو مولف این کتاب درباره مرگ محله‌های قدیمی در شهر، حضور زنان و امنیت در نظریه شهر خلاق است.

از آن‌جایی که شهرها امروزه تغییرات بسیاری را به خود می‌بیند و تقریبا از هویت و گذر و محله‌های قدیمی خبری نیست، نظریه شهر خلاق تا چه میزان می تواند از مرگ محله‌های قدیمی جلوگیری کند؟
واقعيت امر اين است كه استفاده از راهبردهاي خلاقيت و دانش محوري در بازآفريني شهري و جلوگيري از زوال شهري نقش عمده اي دارد. در راستاي اثبات اين امر به يكي از تجربه هاي موفق جهاني اشاره مي كنيم. از جمله راهبردهای موفقی که در سطح جهانی برای گسترش نوآوری، خلاقیت و دانش در یک مکان مورد توجه قرار می گیرد مربوط به مدل 22@Barcelona است. محدوده 22@Barcelona یکی از عمده ترین پروژه هایی است که بارسلونا در راستای تبدیل شدن به یک شهر خلاق و دانش محور آن را اجرا کرده است. پروژۀ 22@Barcelona برای تجدید حیات ناحیۀ پابل نیو طراحی شد و بر اساس ترکیبی از اطلاعات، طرح، IT، موسیقی و دیگر تجارتهای خلاق بود که همراه با فراساختار ارتباطی صورت گرفت. اين پروژه مشتمل بر 200 هکتار از زمین های صنعتی در پابل نیو است که به محدوده بهره وری نوآورانه ای برای فعالیت های جدید در حوزه آموزش، نوآوری و خلاقیت تغییر یافت.

دوباره به سوال اول برمی‌گردم، با توجه به این برنامه‌ها در شهر بارسلون، جلوگیری از مرگ محله‌های قدیمی چگونه اتفاق می‌‌‌افتد؟
برای کاهش قیمت مسکن تاکنون 998 واحد ساخته شده و 583 واحد نیز زیر ساخت است. از کل 37 کیلومتر خیابان ها که قرار است ساخته شود، 19649 متر از آن شهر به همراه سطح بالایی از خدمات، احداث شده است. بنابراين مي توان نتيجه گرفت كه استفاده از راهبردهاي خلاق در جلوگيري از مرگ محله هاي رو به زوال نقش حياتي دارد.

فلوریدا که یکی از نظریه‌پردازان مطالعات شهری در امریکاست، عصر خلاق را با توجه به چه مبنایی طراحی کرده است؟
بيشترين شهرت فلوريدا به خاطر مطرح كردن شهر خلاق و پيامدهاي آن براي بازآفريني شهري است. اين ايده به بهترين شكل ممكن در پرفروش‌ترين كتاب وي يعني «‌ظهور طبقه خلاق؛‌شهرها و طبقه خلاق» تجلي يافته است. اين كتاب بر موضوعاتي نظير بازآفريني و مهاجرت استعدادهاي خلاق متمركز شده است. وي بر اين باور است كه ما در حال وارد شدن به عصر خلاق هستیم كه در آن تعدد انديشه‌هاي مختلف و تضارب آرا موج مي‌زند. فلوريدا با رفرنس به جاكوب(1961) نوشته است كه مردم نخبه و خلاق آن شهري را براي زندگي ترجيح مي‌دهند كه داراي تنوع و فضايي تسامح‌گرا باشد.

ریچارد فلوریدا نظریه شهر خلاق را بر اساس سه متغيرعمده (‌موسوم به سه T) پایه گذاری کرده است که عبارتند از: فناوري(Technology)‌، استعداد(Talent) و تساهل و تسامح(Tolerance). این گونه‌‌‌شناسی چه کمکی به شهر و حل تعارضات آن می‌کند؟
 فناوري به واسطه فراهم‌ساختن فرصت‌هايي براي كسب دانش بيشتر نقش مهمي در رشد اقتصادي دارد. استعداد در بر‌گيرنده آن دسته از افرادي است كه واقعا انديشه‌هاي ابداع‌گرانه و نوآورانه‌اي دارند. تسامح در بر‌گيرنده فرهنگي باز و متنوع بر مبناي قوميت، نژاد و جهت‌گيري جنسي است. به طور کلی، طبقه خلاق در مکان‌هایی ریشه می‌دواند که دارای این سه متغیر سرنوشت‌ساز باشد. هر کدام از این سه عامل دارای اهمیت هستند، اما شرط کافی نیستند.

یک مکان به منظور جذب افراد، ایجاد نوآوری و تحول اقتصادی باید هر سه متغیر را دارا باشد.
توصیه فلوریدا به حکومت‌های شهری در مورد ضرورت نوسازی اقتصادی با این سؤال آغاز می‌شود: "در جهانی که مردم به شدت متحرک هستند، چرا و به چه دلیلی آنها شماری از شهرها را در مقایسه با سایر شهرها برای زندگی و کار انتخاب می کنند؟". وی می‌نویسد که پروژه‌های نوسازی مراکز شهری و انگیزه‌های تجاری برای وسوسه‌کردن شرکت‌هایی مورد استفاده قرارمی‌گیرد که نیازمند جذب افراد بسیار خلاق نیستند. در عوض، مردم مکان‌هایی را برای زندگی ترجیح می‌دهند که دارای خصایصی نظیر نوآوری، تنوع و تسامح فرهنگی باشند.

به عنوان یکی از مولفان این کتاب، ‌نظریه خلاق تا چه میزان در کشور ما و شهرهای آن کاربرد دارد؟
به نظر مي‌رسد راهبرد خلاق در شهرهاي كشور و بخصوص كلان شهرها در اقتصاد رقابتي جهان حاضر مي‌تواند كاربرد بااهميتي داشته باشد. چرا كه صاحبان ايده هر جايي را براي فعاليت و سكونت انتخاب نمي‌كنند،‌ بلكه مكان‌هاي مطلوب از نظر محيطي،‌ اقتصادي، اجتماعي،‌ فناوري،‌ فرهنگي و ... بسان آهن‌ربا جاذب افراد خلاق و مبتكر عمل مي‌كنند. بنابراين شهرها با تقويت‌ المان‌هاي شهر خلاق يعني تنوع، تساهل و تسامح و ارتقاء كيفيت محيط شهري و استانداردهاي طراحي مي‌توانند از سود فراواني منتفع شوند.

زنان جزء اساسی کنشگران در شهر‌ها هستند. فلوریدا در نظریه خود چه تکالیفی برای حضور زنان در شهرها گذاشته شده است؟
شهر خلاق از آنجايي كه بر افزايش آستانه تحمل در شهرها تاكيد فراواني دارد، و از آن جايي كه حيات خود را بر پايه‌هاي دانش و خلاقيت بنا کرده، قائل به اثر‌گذاري تمام افراد و كنشگران خلاق از جمله زنان است.

در مجموع عناصر کلیدی که برای پدیدآمدن شهرهای خلاق مطرح شده‌اند بدین قرارند:
شبکه‌ای از تولیدکنندگان منطقه‌ای، بازار نیروی کار محلی یعنی تکنیسین‌‌‌ها و کارگران خلاقی که در یک منطقه استقرار دارند و می‌توانند در شکل‌گیری توسعه خلاقیت در شهر و منطقه اثرگذار باشند و رقابت و همکاری بین مجموعه‌ای از شهرها که بتوانند عنصر خلاقیت را به منطقه و شهر تزریق کنند.
افزون بر این از جمله ویژگی‌‌‌های شهر خلاق این است که مکانی جذاب برای کارکردن و زندگی شهروندان خود(بویژه نسل جوان)، مکانی جذاب برای گردشگران، توانمند در شکوفایی بخش‌های مختلف اقتصادی(از راه به‌کارگیری فناوری و مدیریت صحیح آن) و همچنین مرکز جذب بنگاه‌های مختلف اقتصادی نوظهور(خوشه‌ها و مراکز تحقیقاتی به‌ویژه در زمینه فناوری‌های برترHigh-Tech) باشد. بر همین اساس راهبرد شهر خلاق‌، ایفای نقش رهبری در بین تمام اجزای سیستم شهری است و طوری جهت‌گیری شده تا در پیدا‌کردن روش‌های کارآمد برای ایجاد یک محیط همکاری و برهمکنشی و دعوت از شهروندان برای مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی مناسب باشد.

جناب آقای مهدنژاد، شما به عنوان دیگر مولف این کتاب، لطفا در خصوص الزام تالیف این کتاب و چگونگی تجدید چاپ آن بگویید؟
واقعيت امر اين است كه امروزه صنايع فرهنگي و خلاق نقش پررنگي در اقتصاد شهرها دارند. فعالیت‌های فرهنگی و هنري، که در گذشته فرض می‌شد اثرات جانبی روی شکوفایی اقتصادی دارند، امروزه جایگاه بسیار مهمی از جانب سیاستگذاران و سرمایه‌گذاری عمومی کسب کرده‌اند. به سخن دیگر، در بررسی شیوه‌هایی که در آن نهادها و فرایند‌های فرهنگی بر جنبه‌های سیاسی و اقتصادی جامعه تأثیر داشته‌اند، علاقه روزافزونی به فرهنگ شکل گرفته است. در اين ميان، اهميت شهرها به عنوان مراكز خلاقيت و نوآوري به شدت توجه سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان را به خود جلب کرده است؛ به اين معنا كه در اين عصر، دانش و خلاقيت جايگزين منابع طبيعي و كارايي نيروي كار فيزيكي به عنوان منبع ايجاد ثروت و رشد اقتصادي شده‌اند. در اين عصر نوين، سرمايه انساني يا خلاق به عمده‌ترين عوامل موثر بر توليد تبديل شده‌اند. به گفته پائول رابرت "عمده‌ترين عامل رشد مشتمل بر يكپارچگي در اقتصادي كه حاوي تعداد زيادي از افراد باشد نيست‌، بلكه يكپارچكي در اقتصادي است كه در بر‌گيرنده ميزان بسيار بالايي از سرمايه انساني و خلاق است".

نظریه شهر خلاق در کتاب‌های مولفان ایرانی کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. این امر می‌تواند در تجدید چاپ این اثر تاثیر‌گذار بوده باشد؟
بله حتما همین‌طور است. بر اين اساس ضرورت تبيين اين مفهوم و اهميت آن بيش از پيش احساس مي‌شود. به عبارت ديگر، اين نظريه به تازگي در محافل علمي جهان مطرح شده و در متون شهري كشور به طور بايسته مورد كاوش قرارنگرفته است. بنابراین تبيين و تحليل نقش این نظريه در پويش اقتصاد فرهنگي و زندگی شهری به منظور بسط اين مفهوم در جامعه علمي كشورمان و تبيين نقش غير قابل انكار نخبگان در توسعه كشورها و ضرورت توجه به حفظ نخبگان و استعداد‌هاي خلاق بيش از پيش احساس مي‌شود.