به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) ‌مراسم رونمايي از مجموعه مقالات شش جلدي «نخستين همايش بين‌المللي ميراث مشترك ايران و هند» با حضور مهدی محقق، رييس انجمن ترويج زبان و ادب فارسي و رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و با حضور ميهماناني از دانشگاه تهران، دانشگاه شهيد بهشتي، دانشكده و حوزه علميه قم، امروز چهارشنبه (4 تیرماه) در دانشکده زبان‌ و ادبیات خارجی دانشگاه تهران برگزار شد.

تمثيل‌هاي رودكي از كليله و دمنه با هنديان مشترك است

دکتر مهدی محقق در آغاز این مراسم با بیان ابراز خرسندی خود در این مراسم با موضوع «ارتباط علمی و فرهنگی میان دو کشور کهن ایران و هند» به سفرهای خود به هندوستان اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین سفر های من به هند سفری به بهانه کنگره بین‌المللی «سانسکریت» به دعوت وزیر فرهنگ هند بود که قرار شد در آن‌جا مقاله‌ای درباره کلیله و دمنه ارایه دهم. در این کنگره بود که مطالب بسیار مهمی را در اين‌باره یافتم از جمله آن‌که بسیاری از تمثیل‌ها و داستان‌هایی که در اشعار عطار وجود دارد با هندی‌ها مشترک بوده؛ از جمله یکی از داستان‌هایی که در آثار شیخ عطار است با مضمون اين‌كه «اگر جسم و جان به گناهی مرتکب شود، هم ثواب می‌بیند و هم مجازات»، که این تمثیل در زبان سانسکریت هم وجود دارد. 

وی در ادامه با اشاره به کتاب «کلیله و دمنه» كه کتابی است با دستور اخلاقی و در آن حیوانات نمادی برای رفتارهای انسانی هستند، به تاثير اين كتاب كه اصل آن در هند نوشته شده است به ادبيات جوامع ديگر تاكيد كرد و گفت: رودكي يكي از اين تاثيرپذيرفتگان بوده است كه اگرچه همه اشعار وي درباره كليله و دمنه، در گذر زمان برای ما باقی نمانده است اما آن‌چه هم كه جسته و گريخته به جای مانده، بسیاری از شاعران غرب از آن اقتباس کرده‌اند.

وي ادامه داد: من در این کنگره، در مقاله خود به این اشاره کرده بودم که کلیله و دمنه‌ای که از هند برخاسته، شاخه‌های آن به فارسی و عربی رفته و یادآور این آیه از قرآن است که «سخن خوب، مثل درخت خوب است»، بدین معنی که اگرچه اصل آن ثابت است اما فروع آن به دنیای عربی و فارسی کشیده شده است. این ارتباط، یکی از قوی‌ترین ارتباط‌های ادبی ایران و هند است که این چنین در نظم و نثر زبان فارسی تاثیر داشته؛ کما این‌که شاعران بزرگی چون مولانا از آن یاد کرده‌اند.

رييس انجمن ترويج زبان و ادب فارسي با بیان این‌که ارتباط ایران و هند را نمی‌توان در یکی دو جلسه خلاصه کرد، سپس با اشاره به مشابهت‌های این دو کشور گفت: مشابهت‌های میان «اوستا و وداها»، تصوف، عرفان، فلسفه و حوزه‌های دیگر از جمله آن‌هاست.

وی به داستانی از نقل قول ابوریحان بیرونی در کتاب «تحقیق مال‌اللهند» اشاره کرد که در آن ابوریحان اذعان دارد که در زمان مسافرت در هند به دلیل ندانستن زبان و اصطلاحات نجومی هند به نزد استادان آن‌ها رفته و بعد از اين‌كه از آن‌ها زبان را آموخت، بسیاری از اصطلاحات نجوم هندی را با اطلاعات سرشاري كه خود در اين زمينه داشت وارد ایران کرد و این سرآغازی بر ترجمه و ورود گسترده علم نجوم به ایران شد.

ابوريحان معتقد است كه هنديان خداپرستند نه بت‌پرست

وی ادامه داد: ابوریحان در جایی دیگر از این کتاب به خداپرست بودن هندی‌ها اشاره می‌کند. از اين سخن وي مي‌توانیم به اين نكته پي ببريم که اگر چه «عوام» هند در پی لمس شی‌ فیزیکی برای ارتباط با خداوند هستند و تصور می‌شود که بت پرستند اما «خواص» هند خداپرستند و این نشانه نزدیکی فرهنگ ایران و هند است.

رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه به مسایل لغوی و نحوی و ریشه آن‌ها اشاره کرد و گفت: اخیراً دکتر فتح‌الله مجتبایی کتابی را با عنوان «نحو سانسکریت و نحو عربی» درباره ریشه و چگونگی پیدایش نحو عربی (گرامر عربی) نوشته است كه در این کتاب اذعان دارد که نحو عربی متاثر از نحو سانسکریت بوده و استدلال‌های بسیار قوی را براي اثبات مدعاي خود در این باره می‌آورد. این در حالی است که پیش از این نظر بر این بود که نحو عربی متاثر از منطق یونانی بوده است.

محقق در پایان سخنان خود به یکی دیگر از وجه تشابه ایران و هند اشاره کرد و گفت: بعد «مذهب» یکی دیگر از وجه تشابه ایران و هند است. وی در این باره گفت: بسیاری از دانشمندان و پژوهشگران ادیان تطبیقی «ابراهیم ادهم» را با زندگی «بودا» مقایسه می‌کنند. چراكه آن‌ها موارد بسیار مشابهی را بین «تصوف اسلامی» و «تصوف بودایی» یافته‌اند. چنان‌چه زندگی بودا در بسیاری از اشعار شاعران ایرانی چون عطار و سنایی مشهود است.

«همايش بين‌المللي ميراث مشترك ايران و هند» با ديگر همايش‌ها متفاوت بود

در ادامه این مراسم محمدصادق اشکوری، دبیر اجرایی همایش به این مجموعه شش جلدي اشاره کرد و گفت: پنج جلد از این مجموعه مشتمل بر حدود 190 مقاله تایید شده، سخنرانی و پوستر است و جلد ششم آن قرار است با ضميمه گزارش مراسم امروز به دست علاقه‌مندان برسد. 

وی در ادامه به تفاوت‌های این همایش با تمام همایش‌هایی که در ایران و خارج از ایران برگزار می‌شود، اشاره کرد و گفت: تفاوت نخست این همایش در این بود که برگزارکنندگان اصلی آن دو موسسه کاملا خصوصی بودند که توانستند ارتباط خوبی، هم با مراکز دانشگاهی و مراکز حوزوی برقرار کنند که ماحصل آن، در این مجموعه مقالات نشان داده شده است.

اشکوری با بیان این‌که این همایش ابتدا با کار علمی آغاز و پس از آن کار بودجه‌ای آن ترتيب داده شد گفت: این مورد را می‌توان دومین تفاوت این همایش با دیگر همایش‌ها دانست که توانست تنها یک سي‌ام بودجه در نظر گرفته را استفاده كند، بدین‌معنی که از 300 میلیون بودجه در نظر گرفته شده تنها 10 میلیون آن صرف همایش شد. در این سمینار حدود 600 نفر حضور یافتند و 90 سخنران در 6 تالار به ارایه مقاله‌های خود پرداختند و حدود 40 پوستر عرضه شد.

مدیر اجرایی این همایش در پایان سخنان خود از سفیر هند در ایران به دلیل عدم حمایتش به رغم وعده ابتدایی وي گلایه کرد.

چهل بیت خلاصه‌شده نظامی از كليله و دمنه بي‌نظير است

علی حیدری، استاد دانشگاه تهران در ادامه بحث مهدی محقق درباره کلیله و دمنه گفت: حال كه صحبت از كليله و دمنه به ميان آمد، جا دارد که از 40 بیت درخشان نظامی در «خسرو و شیرین» که وی هر داستان کلیله و دمنه را در یک بیت خلاصه کرده یاد کنیم و این نشان‌دهنده کار بزرگ و سترگی است که در این زمینه، از یکی از شاعران به نام ایرانی به یادگار مانده است. 

وی ادامه داد: با این همه، میراث مشترک ایران و هند را نمی‌توان به زبان و ادبیات فارسی محدود کرد. دین، مذهب، تصوف، هنر و سیاست از دیگر مشترکات میراث این دو کشور است؛ چنان‌که از نیمه دوم قرن پنجم به طور رسمی متصوفین بزرگ ایرانی به قلمرو هند رفتند و بدون خانقاه سعي در ترویج سنت تصوف در ایران كردند

حیدری به کتابی از یوسفعلی حسینی استرآبادی اشاره کرد و گفت: وي یکی از علمای شیعی در هند به‌شمار می‌رفت که در ترویج مکتب شیعه کوشا بود و در کتابش مجموعه کرامات ائمه اثنی عشری را جمع‌آوری کرده است. باید به این نکته نیز اشاره کرد که این کتاب را در نهایت به شاه عباس کبیر تقدیم کرد و اين نيز نشان‌دهنده عمق روابط ايران و هند از روزگار گذشته تا حال است.

جاي زبان «سانسكريت» در دانشگاه تهران خالي است 

فرزانه اعظم لطفی، دبیر علمی این همایش یکی دیگر از سخنران‌های این مراسم بود که سخنان خود را به بیاناتی از مشترکات ایران و هند محدود کرد و  گفت: مقالاتی که در این همایش تحویل و ارایه داده شدند در حوزه‌های بسیار متنوع و گسترده‌ای از جمله زبان، اساطیر، معماری، نجوم ، پژوهش و هنر، علوم نجوم، معماری، ادبیات و حوزه‌هاي ديگر بوده و امید است که این ارتباط‌ها در سال‌ها بعد همچنان ادامه یابد. 

وی در پایان سخنانش از مسوولان خواست به ایجاد رشته زبان «سانسکریت» در دانشگاه تهران بیندیشند، سپس در پرسشی گفت: آیا با وجود زبان‌هایی چون چینی، ایتالیایی، فرانسوی و زبان‌هاي ديگر، جای زبان سانسکریت در این دانشگاه با این همه مشابهت‌های فرهنگی بین ایران و هند لازم و ضروری نیست؟