به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «تآتر پارسی، نمایش ایرانی» اثری از آدولف تالاسو، با ترجمه‌ای از فائزه عبدی و با مقدمه‌ای از احمد کامیابی مسک، توسط انتشارات بیدگل چاپ و منتشر شده است.

دوره قاجاریه یکی از ادوار شکوفایی هنر نمایش  و به خصوص نمایش مذهبی ایرانیان بود. در این دوران نمایش به یکی از سرگرمی‌های رایج مردم و درباریان تبدیل شد. اجرای تعزیه در زمان ناصرالدین شاه به اوج شکوفایی خود رسید و در همین دوره تئاتر از کشورهای غربی به خصوص فرانسه وارد ایران شد . بیشتر مدارکی که درباره نمایش این دوران وجود دارد، شامل یادداشت‌های سفرای خارجی در دربار ایران، سفرنامه‌های گردشگران و پژوهش‌های محققان غربی است که سال‌ها بعد به ما رسیده است.

کتاب «تآتر پارسی، نمایش ایرانی» ترجمه یادداشت‌های آدولف تالاسو درباره تئاتر ایران است که تحت عنوان «نمایش ایرانی» در مجله تئاتر در سال 1905 میلادی در فرانسه به چاپ رسیده است. تالاسو در ایران نویسنده شناخته شده‌ای نیست و جز در کتاب «نمایش در ایران» بهرام بیضایی، در فصلی از آن درباره نمایش پهلوان کچل صحبت می‌شود، نام او تقریبا در جای دیگری ذکر نشده است.

این نویسنده فرانسوی که به مطالعه دقیق نمایش شرق، از جمله ترکیه و ایران پرداخته، در دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار عازم ایران شده و از نزدیک به مشاهد و مطالعه نمایش ایرانی مشغول شده است. از آنجا که این نویسنده مدت زمان نسبتا طولانی در ترکیه زندگی و تحقیق کرده و شناخت کاملی درباره تئاتر آن کشور دارد، در بسیاری موارد نمایش‌های ایرانی را با نمایش‌های ترکی مقایسه کرده است.

تالاسو بر خلاف ایران، در ترکیه امروزی به دلیل پژوهش‌هایش درباره هنر عثمانی بسیار شناخته شده تر است و آنچه این کتاب را از سایر منابعی که پیش از این درباره نمایش ایرانی وجود داشت متمایز می‌کند، دقت نویسنده در مواجهه با نمایش ایرانی است. سایر کتاب‌های تالاسو عبارتند از هنر عثمانی (نقاشان ترکیه)، مولیر در ترکیه (مطالعه‌ای بر روی نمایش قره گُز) و گزیده‌ای از عشق‌های آسیایی و تئاتر آزاد.

اطلاعاتی درباره تئاتر و نمایش دوره مظفرالدین شاه
احمد کامیابی مسک در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته، بعد از اشاره به نکاتی در مورد این کتاب، می‌گوید: در این کتاب نویسنده سعی کرده  با استفده از گراورها، نقاشی‌هاو توضیحاتی که از منابع ترکی و عربی گرفته، اطلاعاتی درباره تآتر و نمایش و آداب و رسوم مربوط به هنرهای جمعی ایرانی در آستانه ورود مظفرالدین شاه به فرانسه، در اختیار هموطنانش قرار دهد. او برخی از مطالب را بر اساس گفته‌های اهل سنت نوشته و در نتیجه مختصر تفاوت‌هایی با آنچه که ما می‌دانیم وجود دارد که عبدی کوشیده است بر اساس منابع شیعی، اطلاعاتی در پانوشت ارایه دهد.

آدولف تالاسو در بخشی از این کتاب با عنوان پهلوان کچل (نمایش عروسکی ایرانی) می‌نویسد:
بسیار خرسندیم از اینکه اولین مطالب در مورد نمایش عروسکی ایرانی را با عنوان پهلوان کچل یا «پانچ» در فرانسه ارائه می‌دهیم. نویسندگان معدودی درباره این موضوع تحقیق داشته‌اند و جز مختصری در مورد سیمای «پولیشینل ایرانی» سخن نگفته‌اند.

در فصل دوازدهم جلد سوم کتاب «سفر به ایران و دیگر کشورهای شرق»، شاردن اولین کسی است که در مورد چگونگی تمرین و اجرای نمایش‌های ایرانی صحبت کرده و به خوبی اشاراتی در مورد بازیگران نمایش عروسکی داشته اما در مورد پهلوان کچل به طور کامل توضیحی نداده است. امروزه به جز نوشته‌های الکساندر خوتسکو (مدرس دانشگاه در رشته زبان‌های شرقیدر کالج فرانسه) و پیش از آن آلفونس سیلیر (وابسته به وزارت امور خارجه که در حال حاضر کنسولگری قسطنطنیه را بر عهده دارد) که در مطالعاتشان در مورد این گونه نمایشی در ایران و روانشناسی نمایش پهلوان کچل (که آن هم نظری اجمالی بر کل نمایش و رپرتوار آن است) شرح داده‌اند، توضیحات بیشتری موجود نیست.

همکار ما در اثر خود با نام «عروسک‌های نمایشی» درباره نمایش قره گُز ترکیه مدارک مکتوبی دارد ولی او نیز در مورد «پهلوان کچل» اطلاعات دقیقی ندارد. همچون ترکیه، فرانسه و سایر کشورهای اروپایی، در ایران نیز نمایش عروسکی وجود دارد. قطعاتی از نمایش عروسکی ترکیه در ایران نیز قابل مشاهده است. در نمایش عروسکی ایران، آدمک‌های مقوایی رنگ‌آمیزی شده به صورت دلقفک‌هایی به کمک یک چوب برگ که در وسط شکم این آدمک‌ها ثابت شده، حرکت می‌کنند.

علاوه بر میزانسن، ترتیب و نوع آرایش دلقک‌ها و نور صحنه، پرده سفیدی در پشت آنها کشیده شده و سایه‌های خنده‌داری را نمایان می‌سازد. در نمایش پهلوان کچل، مانند نمایش قره گوز، قواعد ارسطویی یعنی وحدت مکان و زمان رعایت نشده اما تغییرات دکورها به جای آنکه مانند نمایش قره گوز توسط شخصیت‌های صحنه اعلام شود، توسط بندباز دورگردی که در برابر دلقک، ارکستر را رهبری می‌کند، اعلام می‌شود. این گروه ارکستر سه نوازنده داردکه نی، تنبک و ویولون می‌نوازند. پهلوان کچل بهتر و بیشتر از همتای عثمانی خود، وحدت عمل را رعایت کرده است. همچنین این نمایش‌های کوتاه و واقعی، برنامه‌های نمایشی یک فصل از تئاتر را تشکیل می‌دهند و شباهتی به صحنه‌های عثمانی که صحنه‌های پی در پی  و ادامه‌دار نیستند، ندارد.

بررسی‌های انجام شده این تصور را ایجاد می‌کند که منشأ نمایش‌های عروسکی ایرانی و نمایش‌های درام و کمدی، به دوران باستان و فتح ایران توسط مقدونیه (اسکندر مقدونی) باز می‌گردد. احتمال زیادی وجود دارد که قره گز پسر نامشروع پهلوان کچل باشد. در واقع مسافت زیادی بین دشت‌های ایران تا فلات آلتایی وجود ندارد. این فلات مهد ترکانی بود که باید سرزمین خود را ترک کرده و به آسیا، اروپا و آفریقا می‌رفتند...

پهلوان کچل: یکی از شخصیت‌های نمایش عروسکی ایرانی است که شباهت زیادی به شخصیت «پولیشینل» در نمایش عروسکی فرانسه دارد. ویژگی شاخص آن، همچون قره گز طاسی سرش است، همانطور که از لقبش (کچل) پیداست. نام پهلوان نیز به معنای ورزشکار، کشتی‌گیر و قهرمان است. از میان همه قهرمانان نمایش عروسکی، بی‌شک پهلوان کچل، ماهرتر و متملق‌تر است. حقه‌بازی او بسیار بیشتر از قره گز است و هوش خود را در راه خدمت به ستمدیدگان به کار می‌گیرد. او مظهر مجسم قوم ایرانی است و بسیار زیرکانه و دقیق عمل می‌کند. قرن‌ها همه را در تسخیر خود درآورده است. ایرانیان با گذشته غنی و پربار، همیشه به برتری فکری و اجتماعی خود آگاهی داشته‌اند. از این رو به این نتیجه رسیده‌اند که سلاح تظاهر به تبعیت و تسلیم در برابر فاتحان برنده‌تر اما سلاحی که پهلوان کچل برای توجیه اخلاقیات و زبانش برای فاتحان بکار می‌برد تا در بین آنها نفوذ کند، هیچ برنده‌گی‌ای ندارد. سلاح او حیله و نیرنگ و بردباری است و به همان وسیله حس برتری خود نسبت به سایرین را حفظ کرده است...

کتاب «تآتر پارسی، نمایش ایرانی» نوشته آدولف تالاسو در 136 صفحه و به قیمت 6هزار و 500 تومان منتشر شده است.