به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «ایران، هند و آینده فرهنگی» دوشنبه 15 اردیبهشت درحالی به میزبانی سرای اهل‌قلم نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد که به دلیل کمبود وقت، این برنامه ساعت 19 آغاز و 20 دقیقه بعد به پایان رسید. این نشست با حضور دکتر عبدالسمیع، دبیر سوم سفارت هندوستان و الهام باقری، محمدجواد زینعلی و علی‌اصغر زینلی از پژوهشگران فرهنگ این کشور برگزار شد. زینلی در ابتدای این برنامه، امیرخسرو دهلوی را بزرگترین پارسی‌سرای شبه قاره دانست و اظهار کرد: او از افتخارات شعر ایران در هندوستان است. دهلوی نخستین نظیره‌گوی نظامی هم به شمار می‌آید، البته خمسه او چند ویژگی‌ هم دارد و نوع سروده‌هایش با پنج‌گانه نظامی متفاوت است و برای نمونه هشت‌بهشت دهلوی کاملاً مستقل از هفت‌پیکر نظامی است. 

زینلی با اشاره به این‌که دهلوی چند داستان (حکایت) غیر از خمسه هم نوشته، عنوان کرد: وی نخستین شاعر پارسی‌سراست که دیوانش را بر اساس معیار سال‌های عمرش تقسیم کرده و حاصل آن «تحفه الصغر»، «وسط الحيوه»، «عزت الكمال» و «بقيه نقیه» است. این آثار بعدها مورد توجه خواجوی کرمانی هم قرار می‌گیرد. 

این پژوهشگر، دهلوی را متاثر از شاعرانی مانند خاقانی، سنائی، نظامی و سعدی دانست و افزود: او وام‌دار مولانا هم بود و در سرودن غزل هم از سبک و زبان و وزن «مثنوی معنوی» بهره برد. دهلوی تخلص دیگری با عنوان «سلطانی» هم داشت که در برخی غزلیاتش آمده است.

شباهت اسطوره‌های ایران و هندوستان
در ادامه نشست الهام باقری، با بیان این‌که ریشه‌های اصیل هر اقلیم در فرهنگ آن سرزمین تعریف می‌شود، عنوان کرد: چند تعریف از اسطوره وجود دارد اما آنچه این‌جا کاربرد دارد، تعریف کارل گوستاو یونگ، روان‏کاو بزرگ سوییسی است. او در این‌باره می‏گوید: اسطوره داستانی‏ مشترک میان یک قوم، ملّت و سرزمین است و از برخورد انسان با طبیعت یا جامعه و تأثیر متقابل این طبیعت بر انسان به وجود می‌آید.

وی افزود: ایجاد سازش و تعادل میان پیچیدگی‏‌های روانی‏ انسان با طبیعت و جامعه‏ پیرامونش، چرایی آفرینش اسطوره است. در اسطوره‏‌های ایران و هند، با کهن‏‌ الگوهای مشترکی روبه‌‏رو می‌شویم. برای نمونه راستی و دروغ، حسادت، شرم، زیاده‏‌خواهی، قناعت، فرار، تبعید، انتقام، برادرکشی و پدرکشی‌ این کهن‌‏الگوها در نمادهای انسانی یا طبیعی، نمود عینی یافته، و چنان در ناخودآگاهِ جمعی‏ی مردمِ هند و ایران ریشه گرفته، که اغلب، بخشی از تاریخِ این دو سرزمین شده است. 

وی درباره پیشینه اشتراکات اسطوره‌ای دو کشور توضیح داد: ذبیح‌‏الله صفا معتقد است سبب اشتراک بسیاری از اسطوره‏‌های ایران و هند، وجود منشأیی مشترک است؛ به عبارت دیگر، اشتراکات به زمانی برمی‏‌گردد که قوم آریا کوچ گسترده‏ خود را به سرزمین‌‏های هند و ایران کنونی آغاز نکرده بود. یعنی زمانی که داستان‏‌ها در آن‏‌سوی رود جیحون و سرزمین «ایران‏ویج» شکل گرفت و به حماسه تبدیل شد.

باقری با اشاره به شباهت شخصیت‌های اسطوره‌ای ایران و هند، گفت:  شخصیت‏های اسطوره‏‌ای و حماس‏ی مهابهاراتا و رامایانا با اوستا و روایت‌‏های پهلوی و شاهنامه‏ فردوسی، مانند زال و رستم با کریشنا، فریدون و سه پسرش با بهاراتا و پانداوه‌‏ها و کوروه‏‌ها کائیکی با سودابه، سیاوش با رام و سیتا با فرنگیس، نشان از این اشتراکات اسطوره‏‌ای دارد.

براعت استهلال وجه مشترک شعر دو کشور
علی‌اصغر رحیمی دیگر سخنران این جلسه بود. وی متون مذهبی هندی را پایه‌گذار پیدایش اسطوره‌ها دانست و گفت: این اسطوره‌ها سه شالوده اساسی دارد که مهاباراتا گل سرسبد آن‌هاست. این کتاب 18 جلد دارد و در جلد ششم آن سپاه خیر و شر مقابل هم قرار می‌گیرند. شخصیتی به نام «ارجنا» متوجه می‌شود که برخی افراد دو سپاه با هم نسبت خانوادگی دارند و به همین دلیل دست از جنگ برمی‌دارد و از «کرشنا» کمک می‌خواهد. 

وی افزود: یکی از بهترین جلوه‌های آیین هندی، دین بودایی است که دانستگی رکن اساسی آن است و اگر یک شخص از چرخه زیستن به دانستگی برسد، رهسپار نیروانا می‌شود. برائت استهلالی که در سروده‌های پارسی دیده می‌شود هم به نوعی شباهت فرهنگ و اسطوره ایران‌زمین و سرزمین 72 ملت را بیان می‌کند. 

در پایان این نشست هم دکتر عبدالسمیع به روخوانی شعرهایی از امیرخسرو دهلوی پرداخت که نیمی از آن‌ها پارسی و نیم دیگر به زبان هندو سروده شده بود. عبدالسمیع در پایان برنامه به مزاح خطاب به حاضران گفت: من زبان فارسی را آموخته‌ام و امیدوارم روزی شما هم هندی بیاموزید، تا نیمه دوم این شعرها برایتان بیگانه نباشد.

در حاشیه‌
*این برنامه به دلیل مراسم رونمایی از کتاب‌های وزارت امور خارجه با یک ساعت تاخیر برگزار شد. 

*نشست «ایران، هند و آینده فرهنگی» با زمان 20 دقیقه، رکورددار کوتاه‌ترین برنامه سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران تا پایان روز ششم این رویداد فرهنگی به شمار می‌آید! 


*دکتر الهام باقری به دلیل کمبود وقت، تنها به روخوانی متنی که برای این برنامه آماده کرده بود پرداخت.