به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در این نشست احمد مسجد جامعی، رییس شورای شهر تهران، صفورا برومند، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با موضوع «نقش اسناد در مطالعات خلیج‌فارس» و علیرضا عباسی سمنانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم و فنون فارابی با محوریت «روند تشکیل دولت – ملت‌ها در خلیج‌فارس» سخنرانی کردند.
مسجدجامعی، در این نشست درباره چگونگی نامگذاری روز خلیج‌فارس اظهار کرد: نامگذاری این روز با نمایشگاه بین‌المللی کتاب نسبت مستقیمی دارد و این نسبت در این است که از همان سال‌هایی که مسوولیت نمایشگاه کتاب را برعهده داشتم، یکی از نخستین تصمیماتی که گرفته شد، این بود که اعلام کردیم یک اصل شرط اساسی درباره کتاب‌های خارجی عرضه شده در نمایشگاه کتاب وجود دارد و آن این است که که از عنوان جعلی برای خلیج‌فارس در آثارشان استفاده نکرده باشند. البته آن زمان رسانه‌های دنیای مجازی آن‌قدر گسترده نبود اما در این میان روزنامه اطلاعات این اصل را به‌عنوان تیتر خود انتخاب کرد. در آن زمان کتاب‌های عربی دنباله‌رو جریان سیاسی نامگذاری جعلی برای خلیج‌فارس بسیار زیاد بود. این بحث نیز مطرح بود که اگر یک کتاب علمی این نام جعلی را به‌کار برده باشد، آیا باید در نمایشگاه شرکت نکند؟ که اعلام کردیم حتی این کتاب‌ها هم حق شرکت ندارند.
وی ادامه داد: بعد از این جریان که مخالفانی هم داشت، یکی از ناشران غرفه ویژه‌ای از آثار ناشران خارجی را که نام خلیج‌فارس را در کتاب‌هایشان داشتند، در نمایشگاه بین‌المللی آن زمان تشکیل داد. کار بزرگی بود که با توجه به سیاست‌های تشویقی آن زمان از این ناشر قدردانی به عمل آمد.
مسجد جامعی افزود: در همین ایام اتفاق دیگری نیز افتاد و آن به نشریه معتبر زیست‌محیطی «نشنال ژئوگرافیک» مربوط می‌شد که در نقشه‌های خلیج‌فارس تصرفی کرد و عنوانی را که برای این خلیج به کار برد برخلاف نام تاریخی دریای پارس یا خلیج‌فارس بود. پس از آن شبکه تلویزیونی الجزیره گزارشی را که با حرکت این نشریه پیوستگی داشت و تا حدی غیر معمول به نظر می‌آمد پخش کرد. از این رو بود که در آن زمان عذر نماینده شبکه الجزیره را خواستیم و در مرحله بعد با نشریه متخلف نیز برخورد شد. بنابراین فعالیت‌های نمایندگی به تعلیق درآمد، از این‌رو تمهیداتی را برای دوره بعد نمایشگاه فراهم کردیم.
نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس به نام خاندان سحاب به کام دیگران!
رییس شورای شهر تهران سپس به بیان این اقدامات پرداخت و اظهار کرد: یکی از این اقدامات این بود که از انتشارات سحاب درخواست کردیم یک‌صد نقشه تاریخی خلیج‌فارس را تهیه کند وبه این ترتیب برای نخستین‌بار غرفه خلیج‌فارس در نمایشگاه کتاب شکل گرفت. البته بعدها این غرفه به نام موسسه ایرانشناسی منتقل شد و آرم دیگری خورد اما اصل این کار متعلق به موسسه سحاب بود. این کار موسسه بسیار ارزشمند بود چراکه نخستین نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس را تدارک دیده بودند و برای اولین بار نیز این نقشه‌ها را در کافه شهرداری به نمایش گذاشت. اما مهم این بود که در طول این سال‌ها پیوستگی در این ایده و اندیشه وجود داشت و خاندان سحاب این نقشه‌ها را جمع‌آوری می‌کردند.
مسجدجامعی ادامه داد: اتفاق دیگر در فضای مجازی به وقوع پیوست. شاید برای اولین‌بار بود که تمام ایرانیان در فضای مجازی به حرکت نادرست رسانه‌های عربی متعرض شدند و ما براین اساس در آن سال یک مسابقه مجازی خلیج‌فارس برگزار کردیم. به دنبال این قضیه اقدام دیگری صورت گرفت و آن این‌که کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، یک ویژه‌نامه بسیار پربار و عالمانه درباره خلیج‌فارس منتشر کرد. این روند نتایجی را به دنبال داشت تا جایی‌که نشنال ژئوگرافیک و شبکه الجزیره از مواضع خود عقب‌نشینی کردند و دیگر این خطا را دنبال نکردند. اما آن‌چه بعد از این اتفاق افتاد مساله جدیدی بود و به تدریج این فکر مطرح شد برای این‌که نام خلیج‌فارس در طول سال از یاد نرود روز ملی خلیج‌فارس به ثبت رسید تا در این روز همه فعالیت‌هایی که در طول سال انجام می‌گیرد، متمرکز شود.
وی در پایان سخنان خود اظهار کرد: برای این قضیه چندین مکاتبه صورت گرفت که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نامه جمعی از استادان دانشگاههای اروپا و آمریکا بود که درکنار آن‌ها نام ایرانشناس برجسته‌ای همچون ریچارد نلسون فرای هم مشاهده می‌شد. نویسندگان این نامه درخواست کرده بودند که روزی به نام خلیج‌فارس در تقویم گنجانده شود. البته ما قبل از این نیز این طرح را مطرح کرده بودیم. اما نکته مهم در این درخواست نامگذاری روز واگذاری تنب و ابوموسی به مالکیت ایران به نام روز ملی خلیج‌فارس بود. البته از سوی مفاخر معماری ایران روز دریانوردی پیشنهاد شده بود، این پیشنهادها از گروه‌های مختلف آمد و تمام این موارد را بررسی کردیم و روز بیرون راندن پرتغالی‌ها از خلیج‌فارس را مبدا قرار دادیم. چون روز دقیق این اتفاق مشخص نبود با ریاست گروه تاریخ دانشگاه تهران وارد گفت‌وگو شدیم و از آن‌ها خواستیم در این زمینه نظر کارشناسی خود را بدهد. نظر رییس وقت گروه روز 10 اردیبهشت ماه بود و به این ترتیب از آن سال به بعد این روز در تقویم ایرانی روز خلیج‌فارس نام گرفت.
اسناد قرن 18 می‌توانست معادلات خلیج‌فارس را به نفع ایران تغییر دهد
صفورا برومند، عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ و علوم انسانی در این نشست با موضوع اهمیت اسناد بریتانیایی قرن هجدهم میلادی درباره خلیج‌فارس سخنانی را اظهار کرد و گفت: اهمیت این اسناد به قدری است که اگر زودتر به این اسناد پرداخته بودیم، می‌توانستیم معادلات فرهنگی و سیاسی خلیج‌فارس را به نفع ایران تغییر دهیم.
وی سپس به بیان اهمیت خلیج‌فارس از نظر کشورهای اروپایی پرداخت و اظهار کرد: در حوزه بین‌المللی از حدود قرن شانزدهم میلادی توجه کشورهای مختلف به خلیج‌فارس جلب شد. تقریبا از اواخر این قرن شرکت هند شرقی بریتانیا تاسیس می‌شود و از این زمان توجه بیشتری به خلیج‌فارس می‌کنند. اوج معادلات و ارتباطات خلیج‌فارس در قرن هفدهم است. در آن زمان برای کشورهای اروپایی ثابت می‌شود که خلیج‌فارس نقطه تعیین‌کننده و کلیدی برای اقتصاد جهانی است و اگر می‌خواهند در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشند، تسلط بر بخشی از خلیج‌فارس بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در اواخر قرن هجدهم شرکت هندشرقی بریتانیا براساس موقعیتی که در آسیا دارد سیاست‌های جدیدی را پی می‌گیرد که این سیاست‌ها به تمرکز زیاد این شرکت و علاقه‌اش به حضور در خلیج‌فارس ختم می‌شود.
برومند ادامه داد: در قرن هجدهم مشکلات و معضلاتی را در ایران مانند سقوط صفویان و همچنین در عثمانی شاهد هستیم. تمام این عوامل باعث شد که شرکت هند شرقی از تجارت با ایران و عثمانی ناامید شود. شیوع طاعون و مشکلات داخلی که موجب شد بوشهر مانند قدیم در منطقه ایفای نقش نکند، باعث شدند که شرکت هند شرقی به این فکر بیفتد که اگر بنادر شمالی از جمله بوشهر و بصره را از دست دهد، چه راهکاری برای حفظ خلیج‌فارس خواهد داشت. به همین دلیل کارگزاران باسابقه خود را برای بررسی مراکز و پتانسیل‌های اقتصادی این منطقه مامور می‌کند. نتایج این مطالعات سه گزارش دقیق و جزیی درباره خلیج‌فارس است.
وی افزود: این اسناد برای اولین‌بار در سال 1903 به چاپ رسید و از آن زمان به بعد بارها تجدید چاپ شد. عنوان نخستین گزارش تجارت عربستان و ایران است. این گزارش مفصل خطاب به سرهارفوردجونز نوشته می‌شود. نامه بعدی در واقع گزارشی است درباره وضعیت تجارت بین ایران و هندوستان و پیشنهادهایی برای ارتقای این رابطه. سومین نامه گزارش کاپیتان جان مالکوم است. آن‌چه در این نامه‌ها ذکر شده از رونق تجاری منطقه و نقش بنادری مانند بوشهر و بصره در گسترش تجارت خلیج‌فارس حکایت می‌کند و در ادامه این نامه‌ها تاکید می‌شود که به دلیل نابسامانی‌ها این دو بندر رو به زوال هستند.
وی همچنین در پایان عنوان کرد: اگر توجه و عنایت بیشتری به اسناد قرن هجدهم داشته باشیم، می‌توانیم سیاست‌های آینده در حوزه بین‌المللی در خلیج‌فارس را بهتر پیش‌بینی کنیم و جلوی خدشه وارد کردن به حوزه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایران در خلیج‌فارس را بگیریم.
خلیج‌فارس پاشنه آشیل غول‌های اقتصادی آینده جهان است
علیرضا عباسی‌سمنانی نیز در این نشست با موضوع روند شکل‌گیری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سخنرانی و اظهار کرد: برخلاف تصور موجود که معتقدند ریشه شکل‌گیری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را انگلستان گذاشته است، به عقیده من و براساس پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام داده‌ام، نقش آمریکا را نیز در این رابطه نباید نادیده گرفت. در حقیقت آمریکا در دهه 1970 به فکر ایجاد کشورهای ضربه‌گیر افتاد. چراکه اهمیت خلیج‌فارس بیش از مساله نفت و گازی است که ما بر آن تکیه می‌کنیم. نفت خلیج‌فارس که به ایالات متحده آمریکا می‌رود، هشت دلار گران‌تر از نفتی است که از کشورهای آمریکای جنوبی به این ایالات صادر می‌شود.
وی ادامه داد: خلیج‌فارس از این‌نظر برای آمریکا دارای اهمیت است که این خلیج و تنگه هرمز پاشنه آشیل غول‌های اقتصادی آینده جهان یعنی برزیل و چین است. در واقع نبض این کشوها در خلیج‌فارس می‌تپد. آمریکا برای پیشبرد اهداف خود هفت امیر نشین عربی را تاسیس کرد. کشورهایی که هیچ‌گونه هویت مستقلی ندارند.
نشست خلیج‌فارس 15 اردیبهشت در سرای خلیج‌فارس نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 20 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) برپاست.-
نظر شما