به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نوروز، میراث مشترک و نماد وحدت فرهنگی ایرانیان، در طول تاریخ همواره با آداب و رسوم و آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌شده است. اگرچه آیین‌های نوروزی و آغاز سال نو ریشه جهانی دارد اما از منظر اسطوره‌شناسی، آیین‌های نوروزی ایرانیان بومی و مختص این سرزمین است. آیین‌هایی که با اشکال متفاوت اما با محتوا انجام می‌شود. در این گزارش با تکیه بر منابع مکتوب به بررسی آیین‌های ویژه نوروزی در خطه سرسبز شمال می‌پردازیم.
از دیچین‌واچین تا سیزده بدر
آیین‌های نوروزی در گیلان از اسفندماه آغاز و تا سیزده‌بدر ادامه می‌یابد. این آیین‌ها در سه بخش آیین‌های پیشواز از نوروز، آیین‌های ویژه عید نوروز و آیین‌ها و مراسم مربوط به سیزده‌بدر جای می‌گیرند. استقبال از نوروز در گیلان با دیچین‌واچین (خانه‌تکانی)، نوروزخوانی، بره‌دگنی، آینه تاودی، شال‌دگنی، عروسه‌گولی، پیره‌بابو و چهارشنبه‌سوری به پایان می‌رسد.
در کتاب «آیین‌های سنتی نوروز در گیلان» درباره آیین‌های پیشواز نوروزی در گیلان آمده است: «آیین‌های نمایشی و اجرای مراسم کمدی و موزیکال به چند شکل در گیلان انجام می‌شد، برخی از این نمایش‌ها ریشه در باورها و پندارهای باستانی و قدیمی دارد. نمونه این نمایش‌های شاد و سرزنده را می‌توان در: عیار آتش‌باز، فال‌گوش، خرس‌آبونی، آینه تکم، عروسه‌گولی، پیره‌بابو، آهوچره و ...دید.»
نوروزخوانی یکی از شناخته‌شده‌ترین آیین‌های قبل از آمدن نوروز است. این آیین در شمال ایران رنگ و بوی ویژه‌ای دارد. با آغاز اسفند نوروزخوانان که قاصد بهار بودند ترانه‌هایی زمزمه می‌کردند که آمدن آفتاب و بهار و روزهایی سراسر شادی و امید را نوید می‌داد. طنین صدای آنان بشارت‌دهنده رویش سبز و شکوفایی گل‌ها بود آن‌ها پیام‌آور دوستی، نوزایی و تجدید مهربانی بودند. این آیین هنوز هم در برخی از روستاهای گیلان، مازندران و گلستان برگزار می‌شود.
دید و بازدید، بازی‌های نوروزی همچون مرغانه جنگ، کشتی گیله‌مردی و ورزاجنگ و عید موارک از آداب و رسوم گیلانی‌ها پس از تحویل سال و ایام نوروز است. نوروز با آیین سیزده‌بدر به پایان می‌رسد. در گیلان نیز این روز با آیین‌های خاصی همراه است.
هوشنگ عباسی درباره آیین‌های گیلانی در سیزده بدر می‌نویسد: «یکی از باورهای مردم شرق گیلان (املش و اشکور) این است که برای رفع نحسی در روز سیزده صبح زود از خواب بر می‌خیزند و به کنار رودخانه رفته، سیزده سنگ را به آب می‌اندازند و نیت می‌کنند که نحوست از آنان دور شود. در برخی نقاط نیز نیت می‌کنند و خود را به آب می‌زنند و براین باورند که اگر کسی در این روز خود را به آب دریا یا رودخانه بزند و شنا کند، هرگونه بیماری داشته باشد، سالم و تندرست می‌شود.»
نوروز در سرزمین دیو سپید
نوروز در مازندران که فردوسی از آن به‌عنوان جایگاه دیو سپید یاد می‌کند، با آداب و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌شود. گل‌مالی کردن، آروس‌گوله، نوروزخوانی، مارمه، عید دیدنی، مرغنه جنگی و سیزده‌بدر از آیین‌های مردم مازندران در نوروز است. آروس‌گوله یکی از دیرینه‌ترین آیین‌های نوروزی شمال کشور است که در آثار مکتوب فراوانی به آن اشاره شده است.
در کتاب «آیین‌های باستانی مازندران» تالیف فریده یوسفی زیرابی در این‌باره آمده است: «عروس‌گوله یا عروسی‌گوله یا همان آروس‌گوله از جمله آیین‌های پیش از نوروز در غرب استان مازندران و شرق استان گیلان است که ایفاگران نقش‌های اصلی آن غول، پیربابو و نازخانم می‌باشند. این گروه در ایام نوروز و پیش از آن نمایش‌های جذابی برای عموم اجرا می‌کنند. البته این مراسم نیز مانند بسیاری از سنت‌های قدیمی ایران درحال فراموشی است. نمایش عروس‌گوله ریشه در سنت‌های نمایشی اسطوره‌های کهن مربوط به آغاز بهار دارد که در آن نمادهای سال کهنه و نو با هم به ستیز برمی‌خیزند. این گروه معمولا چندروز پس از نوروزخوان‌ها پیدا می‌شوند. گروه حرکت می‌کنند و در هرخانه‌ای که بازی می‌کنند، از صاحب‌خانه هدایایی چون برنج، تخم‌مرغ و شیرینی و گاهی پول دریافت می‌نمایند.»
همچنین در کتاب «جشن‌ها و آیین‌های ایران باستان» درباره آیین مارمه در آمل آمده است: «چند روز مانده به نوروز دو نفر به نام نوروزخوان در کوچه‌ها به راه افتاده و در جلوی اشخاص و منازل، سروده‌هایی می‌خوانند که این‌چنین است: «باد بهار بمویه-عید بزرگون بمویه- مژده هادین ای یارون- نروز سلطون بمویه. در این هنگام صاحب‌خانه به اندازه توانایی خود چیزی به آنان هدیه می‌دهد و در شب چهارشنبه‌سوری مانند سایر شهرها آملیان آیین این شب را برگزار می‌کنند و با پختن آش مخصوص به نام آش گزنه این آیین را پاس می‌دارند. در شب نوروز و پس از تحویل سال، کسی که به خوش‌قدمی و خجستگی، خوش‌نام باشد، با دسته سبزی یا شکوفه گل همراه با قرآن، آینه، کاسه آب و چند سکه نقره وارد خانه‌ها می‌شود و صاحب‌خانه با دیدن وی خیر مقدم گفته و ارمغانی پیشکش می‌کند.»
این‌ها تنها گوشه‌هایی از آیین‌های نوروزی مردم شمال ایران است که هنوز نیز تعدادی از آن‌ها به‌ویژه در روستاهای این مناطق زنده و پابرجاست. آیین‌هایی که نشان از قدمت تاریخ و فرهنگ مردم این خطه دارد و برهمین اساس نیازمند توجه و حمایت بیشتر مسوولان میراث فرهنگی کشور برای بقای این میراث ارزشمند معنوی است._
نظر شما