سیدمحمود طباطبایی، مترجم کتاب «دیسقوریدس» اثر برگزیده سی و یکمین جایزه کتاب سال، در بخش علوم کاربردی و شاخه علوم پزشکی، در حاشیه این آیین، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اظهار کرد: با گذشت 20 قرن از نگارش این کتاب، این اثر همواره به‌عنوان یکی از گرانبها‌ترین میراث فرهنگی بشری در علوم داروشناسی، درمان و شناسایی انواع گیاهان به‌ویژه گیاهان دارویی از سوی برجسته‌ترین پزشکان و مکاتب پزشکی شرق و غرب پذیرفته شده و پس از نوشته شدن به مراکز علمی راه یافته است.
اثری ماندگار برای گذشته، حال و آینده
این نویسنده، مترجم و پژوهشگر، ادامه داد: با گذشت دو هزار سال از تدوین کتاب مذکور، این اثر ارزشمند درحال حاضر و آینده هم می‌تواند یکی از منابع ارزشمند و پربار برای تحقیقات گوناگون به‌شمار آید.
طباطبایی در تشریح محتوای این اثر برگزیده، عنوان کرد: در این کتاب، حدود یک‌هزار موضوع اصلی مشتمل بر گیاهان دارویی، خوراکی و سمی، فرآورده‌های خوراکی و دارویی جانوری، کانی‌ها، پیامدهای گزش و نیش‌زدگی جانوران گوناگون، سم‌شناسی، علل، علایم و درمان آنها و همچنین انواع مسمومیت‌ها معرفی و درباره هر موضوع توضیحات کافی داده شده است.
وی درباره اهمیت و ارزش علمی «دیسقوریدس» گفت: مطالعه و ارزیابی متون طبی، داروسازی و گیاه‌شناسی اروپاییان به طور اعم و به ویژه از قرن یازدهم تا اواخر قرن نوزدهم میلادی نشان می‌دهد که مهمترین مرجع داروشناسی طبیبان، داروسازان، گیاه‌شناسان و حتی روحانیون که به امر طبابت و درمان می‌پرداختند، کتاب دیسقوریدس بوده است، به‌طوری‌که حتی جالینوس که برجسته‌ترین پزشک شناخته شده تاریخ مکتوب پزشکی به‌شمار می‌آید در بسیاری از موارد تسلیم نظریات دیسقوریدس شده است.
تشریح یک‌هزار عنوان در هفت گفتار
مترجم کتاب برگزیده سال، در تشریح هفت گفتار موجود در این کتاب ارزشمند علم داروشناسی، بیان کرد: در این کتاب، حدود یک‌هزار عنوان اصلی در هفت گفتار آورده شده است. گفتار نخست درباره ویژگی‌های دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی برخی از گیاهان همچون زعفران، دارچین، صمغ‌ها و برخی درختان میوه است. در گفتار دوم ویژگی‌های دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی برخی جانوران، فرآورده‌های جانوری، دانه‌های گیاهی و سبزی‌های خوراکی و دارویی ذکر شده و گفتارهای سوم و چهارم کتاب به ذکر ویژگی‌های دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی مربوط به ریشه‌های گیاهی، افشره‌های گیاهی و دانه‌های گیاهی ویژه با مصارف دارویی اختصاص دارد.
طباطبایی ادامه داد: گفتار پنجم این کتاب ویژگی‌های دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی مربوط به انواع شربت‌ها و مشروبات دارویی و بهداشتی و کانی‌های گوناگون و فرآورده‌های آنها را بررسی کرده و گفتار ششم نیز به ویژگی و کاربرد داروهای سودمند و زیان‌آور برای آدمی و همچنین نشانه‌های اختصاصی مصرف داروهای سمی و کشنده و درمان مسمومیت‌های گوناگون و شیوه‌های مراقبت از بیمار و نگهداری از آنها پرداخته است. گفتار هفتم و پایانی کتاب نیز به علایم شناسایی سگ هار، درمان و مراقبت از بیمار مبتلا به گزیدگی سگ هار و پیش‌آگاهی و همچنین نشانه‌های اختصاصی گزش یا نیش‌زدگی جانوران زهرآگین و شیوه‌های اقدام فوری و مراقبت از بیمار مارگزیده و پیش‌آگاهی در موارد یاد شده اشاره دارد.
ترجمه‌ها و نسخه‌های متعدد از «دیسقوریدس» در گذر زمان
مترجم کتاب «دیسقوریدس» در بیان پیشینه ترجمه این کتاب ارزشمند پزشکی، گفت: نخستین ترجمه کتاب «دیسقوریدس» اواخر قرن سوم هجری از زبان یونانی به زبان عربی از سوی پزشک مسیحی به نام «حنین بن اسحاق» با همکاری «استفن بن بسیل» انجام شد. در قرن ششم هجری و دوازدهم میلادی دانشمندی به نام «مهران بن منصور بن مهران» ترجمه دیگری از کتاب «دیسقوریدس» مشتمل بر هفت مقاله را به زبان عربی ارایه کرد که از نظر سبک نگارش و قابل فهم بودن الفاظ بر ترجمه حنین برتری آشکاری داشت. از این ترجمه یک نسخه بسیار نفیس خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که از وقفیات شاه عباس اول صفوی است.
وی افزود: نسخه خطی دیگری از همین ترجمه، در کتابخانه موزه گلستان تهران نگهداری می‌شود که با خط زیبایی نوشته شده و مزین به تصاویر رنگی بسیار زیبایی است که در سال 1038 هجری قمری از روی نسخه آستان قدس استنساخ شده است. به‌طور کلی از این کتاب نسخه‌های کامل و ناقص بسیاری در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی کشورهای مختلف پیدا شده که تقریبا همه آنها از ترجمه «حنین‌بن اسحاق» استنساخ شده است.
موضوعات کتاب باید برای مجامع علمی قابل فهم باشد
مترجم اثر برگزیده سی و یکمین دوره جایزه کتاب سال، در بیان ارزش و اعتبار «دیسقوریدس» اظهار کرد: ارزش علمی این کتاب زمانی مشخص می‌شود که همه موضوعات آن برای مجامع علمی و تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی امروزی قابل فهم باشد، اما متاسفانه نسخه‌های این کتاب به‌قدری پر از تصحیف، لغزش، جابجایی، واژه‌های بدون نقطه و نامشخص و عبارات نامفهوم است که تنها به‌عنوان متن تاریخی و موزه‌ای نگهداری می‌شدند.
طباطبایی در پایان گفت: پس از چند سال تحقیق، تلاش و پیگیری و استفاده از چند‌صد منبع معتبر قدیم و جدید در تخصص‌های گوناگون زبان‌شناسی، قاموس‌ها و لغت‌نامه‌های معتبر قدیم و جدید متن عربی و برگردان فارسی، این کتاب در حجمی حدود چهار هزار و 500 صفحه آماده شد و همه عناوین و مطالب آن پس از تصحیح به زبان علمی قابل قبول برای مجامع علمی و دانشگاهی همسان‌سازی شده و نقایص و ابهامات در حد توان برطرف شد. به این امید که این دستاورد باب جدیدی را در تحقیق و پژوهش علوم پزشکی بگشاید.
کتاب «دیسقوریدس» مبانی پزشکی و کاربرد داروهای گیاهی، جانوری، معدنی و زهرشناسی، تالیف دیسقوریدس پدانیوس آنازاریی، به ترجمه عربی «مهران‌بن منصور‌بن مهران» و ترجمه فارسی، تحقیق و پی‌نویسی سیدمحمود طباطبایی، از سوی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران در سال 1391، در پنج جلد مصور و رنگی منتشر شده است.
این کتاب پیش از این، در بیست و پنجمین دوره جایزه کتاب فصل نیز، در بخش ترجمه به‌عنوان اثر برگزیده معرفی و از سیدمحمود طباطبایی، مترجم آن تجلیل شده بود./
یکشنبه ۲۰ بهمن ۱۳۹۲ - ۱۰:۰۰
نظر شما