به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «جریان‌شناسی و طبقه‌بندی تفاسیر شیعی در سده دوازدهم و سیزدهم» امروز (30 دی‌ما)ه با سخنرانی فروغ پارسا در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ابتدای این نشست با اشاره به این‌که در سده دوازدهم و سیزدهم تفاسیر شیعی مهمی نگارش شدند، گفت: در جریان‌شناسی این تفاسیر می‌توان به دو شیوه عمل کرد. در رویکرد واقع‌گرایانه بر اساس تفاسیری که نوشته شده‌اند، می‌توان این منابع را طبقه‌بندی و تحلیل کرد و در رویکرد دوم به صورت پیش‌فرض، یک طبقه‌بندی از تفاسیر ارایه می‌شود که از این رویکرد به عنوان رویکرد «تقریرگرایانه» یاد می‌شود.

وی با بیان این‌که در طبقه‌بندی تفاسیر از دیدگاه واقع‌گرایانه استفاده کرده است، گفت: تفسیرهای قرآن در هر دوره‌ای گفتمان‌های رایج آن دوره را نشان می‌دهند و بازتاب معرفت دینی مفسر در آن دوره محسوب می‌شوند.

وی به تحلیل شرایط اجتماعی و سیاسی سده دوازدهم پرداخت و اضافه کرد: در سده دوازدهم ما با افول حکومت صفویان مواجه هستیم و در این دوره حاکمان بر ایران حکومت می‌کنند که صلاحیت کافی ندارند. از سوی دیگر، عالمان مذهبی در این دوره اقتدار زیادی دارند و از حکومت صفویه حمایت می‌کنند.

پارسا در ادامه به اقتدار اخبارگرایان در این سده اشاره کرد و گفت: اخبارگرایان گروهی از علما و فقها هستند که به پیروی از اخبار و احادیث در تفسیر قرآن اعتقاد دارند. در این دوره، اخبارگرایان اقتدار پیدا می‌کنند و در تفاسیر شیعی این دوره نیز چنین رویکردی مشاهده می‌شود.

وی ادامه داد: کتاب «روضة الانوار عباسی» نوشته ملا محمدباقر سبزواری از جمله این آثار است. وی در این کتاب به بررسی فرقه ناجیه می‌پردازد و از حکومتی که از این فرقه ناجیه دفاع می‌کند، حمایت کرده است. بنابر حدیث پیامبر(ص) 73 فرقه در اسلام وجود دارند که یکی از آن‌ها فرقه «ناجیه» است که از آن با عنوان فرقه شیعه امامیه یاد می‌شود. علامه محمدباقر مجلسی نیز در برخی از کتاب‌هایش تلاش می کند که نشان دهد فرقه ناجیه ارتباط مستقیم با صفویه دارد و از این طریق به این حکومت مشروعیت بخشیده است.

وی افزود: تفاسیر شیعی این دوره رویکرد اخبارگری دارد و کتاب «البرهان فی تفسیر القرآن»، کتاب «تفسیر نورالثقلین»، کتاب «کنزالدقایق و بحر الغرایب» و «تفسیر المعین» از جمله تفاسیر موجود در این دوره محسوب می‌شوند.

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش شرایط ایران را در دوره افشاریه تشریح کرد و گفت: نادرشاه پس از شکست افغان‌ها اقتدار روحانیون در دوره صفویه را کاهش داد، چون معتقد بود اقتدار علما و روحانیون و دامن‌زدن آن‌ها به اختلافات میان شیعه و سنی، زمینه‌ساز سقوط حکومت صفویه شده است. به همین دلیل وی تلاش کرد تا با عثمان‌ها رابطه خوبی برقرار و همچنین از مسیحیان دفاع کند.

به گفته پارسا، حمایت نکردن نادرشاه از روحانیون و جلوگیری از درآمدهای موقوفات موجب کاهش و نزول کتاب‌های دینی در این حوزه می‌شود. بنابراین، در سده دوازدهم با تفاسیر قرآنی مواجه می‌شویم که بیشتر در قالب حاشیه‌نویسی بوده‌اند.

وی در همین باره اضافه کرد: کتاب «مجمع تفسیر ابن‌نجار» و «تفسیر سوره یوسف» از جمله آثار این دوره هستند. همچنین از اواسط سده دوازدهم رویکرد اخبارگری در تفاسیر کمرنگ شد و رویکرد اصولگرایی و فقه‌گرایی قدرت گرفت، به گونه‌ای که کتاب‌هایی مانند «تحصیل الاطمینان فی مطالب زبدة البیان» نوشته میرمحمد ابراهیم و «تفسیر خواجوی اصفهانی» با رویکرد اصول‌گرایی نگارش شده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بخش پایانی سخنانش را به جریان‌شناسی تفاسیر شیعی در سده سیزدهم اختصاص داد و افزود: در این دوره قاجاریه بر ایران حکومت می کندو این حکومت نیز مانند صفویه علقه مذهبی دارد. بنابراین در این سده تفاسیر مهمی نوشته می‌شوند که رویکرد اجتهادی دارند.

وی اظهار کرد: کتاب «تفسير القرآن الكريم( شبر)» و کتاب «صراط مستقیم» از جمله آثار مهم این دوره هستند. البته دسته دیگری از تفاسیر این دوره رویکرد صوفیانه دارند که از آن جمله می‌توان به «تفسیر بحرالاسرار» و «تفسیر صفی علی‌شاه» اشاره کرد. 

پارسا در پایان سخنانش گفت: در این دوره برخی از کتاب‌های تفاسیری که نگاشته می‌شوند، در رد فرقه شیخیه‌اند که از آن جمله می‌توان به تفاسیر متعددی که از سوی خاندان برغان قزوینی نوشته شده‌اند، اشاره کرد.