به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، خانه موزه دکتر شریعتی نشست نقد و بررسی کتاب «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» اثر «فیونا بُوی» را با حضور معصومه ابراهیمی،‌ مردم‌شناس و محمد عارف، انسانشناس هنر، همچنین مترجم کتاب، مهرداد عربستانی، یکشنبه (8 دی‌ماه) برگزار کرد. 

نویسنده در این کتاب، دین را به‌مثابه پدیده‌ای فرهنگی بررسی کرده و علاوه‌بر بیان نظریه‌ها و آرا اندیشمندان این حوزه در هر بخش مثال‌های میدانی نیز برای علاقه‌مندان در اختیار قرار می‌دهد که از آن می‌توان به‌عنوان کتابی مرجع نام برد.

ابراهیمی به اهمیت کتاب اشاره کرد و گفت: با توجه به گستردگی موضوع‌های دینی در ایران و با وجود این‌که دین از دغدغه‌های مهم در عرصه‌های سیاست، فرهنگ و حتی اقتصاد به‌شمار می‌رود اما تاکنون اثر قابل توجهی در حوزه انسانشناسی دین در ایران تولید نشده است. 

وی در ادامه افزود: کتاب با روش ویژه‌ای نوشته شده که آن را از نظر محتوا و فرم نسبت به دیگر آثار مشابه متفاوت کرده است. نویسنده بر اساس موضوع، فصل‌های کتاب را تنظیم کرده است و به تناسب هر فصل به مهم‌ترین متفکران و نظرات آن‌ها پرداخته، همچنین گزارش‌هایی از میدان تحقیق بیان می‌کند و نخواسته تا از آغاز تا پایان کتاب تنها به بیان آثار انسانشناسان کلاسیک تا به امروز بپردازد. با این‌که «فیونا بُوی» تلاش کرده تا بر پایه نظرات یک متفکر خاص پیش نرود با این‌حال دین را به‌مثابه نماد در نظر گرفته و به‌طور کلی باید گفت، اندیشه «دورکهایم» بر کتاب حاکم است. 

اندیشه «دورکهایم» بر کتاب حاکم است
این مردم‌شناس توضیح داد: انسانشناسی دین رویکردی الهیاتی به دین ندارد بلکه در این کتاب دین به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی دانسته می‌شود که مانند دیگر رفتارها و کردارهای مردم برای انسانشناس قابل مطالعه است. این کتاب در 10 فصل، مفاهیم اصلی در انسانشناسی دین را مطرح کرده است. در فصل نخست با عنوان «نظریه‌ها و مناقشه‌ها» موضوع‌های روش‌شناختی انسانشناسی دین را بررسی می‌کند و در فصل‌های دوم و سوم بر نمادگرایی، سیاست و جنسیت تمرکز دارد. این دو فصل رویکردی روانشناختی و فرهنگی دارد و آرای «مری داگلاس» و «دورکهایم» برموضوع‌های آن دیده می‌شود. 

وی به دیگر فصل‌های کتاب اشاره کرد و ادامه داد: فصل چهارم به «جنس، جنسیت و امر قدسی» اختصاص دارد و جنسیت را به‌عنوان موضوع مهمی در دین‌شناسی انسان‌شناختی مطرح کرده است. فمنیسم و نقش آن در انسا‌نشناسی دینی از مباحثی به ‌شمار می‌رود که در این فصل آمده‌ است. فصل بعدی کتاب به رابطه میان دین و نظام‌های کیهان‌شناسی و بینش‌های محیط زیستی برآمده از مکتب‌های دینی می‌پردازد. در دیگر فصل‌های کتاب نیز مناسکِ گذار و پاگشایی‌های زنانه، همچنین شمنیزم کلاسیک در مناطق قطبی و شمنیزم جدید، بررسی شده‌اند. در بخش «جادوگری و چشم‌زخم» به نظریه‌های «ایوانز ـ پریچارد» و آزارنده‌ها پرداخته و از مطالعه جادو در کامرون و آفریقا نمونه‌هایی به‌عنوان مصداق آورده شده است. 

ابراهیمی با بیان این‌که اعتقادات، ‌واقعیت‌های اجتماعی به‌شمار می‌روند، گفت: انسانشناس به نفی و اثبات اعتقادات کاری ندارد و به پیوند آن‌ها با دیگر امور اجتماعی به‌عنوان مساله علمی نگاه می‌کند. پژوهشگر و مردم‌شناس وارد ادراک کیهان‌شناختی مردم می‌شود و همزمان که از مردم فاصله می‌گیرد، به پژوهش می‌پردازد. از ویژگی‌های دیگر این کتاب توضیح‌هایی است که در حاشیه، پاورقی و کادرهای هر فصل قرار دارد. از سوی دیگر مهم‌ترین دانشمندان و متفکران مرتبط با هر فصل و موضوع در کنار نظریه‌های آن‌ها آورده شده که این سبک نگارش علاوه‌بر مخاطب متخصص این حوزه، برای افراد غیرمتخصص نیز مفید خواهد بود. 

اهمیت «انسان‌شناسی دین» در حوزه هنر و ادبیات نمایشی 
محمد عارف دیگر منتقد کتاب در این مراسم با بیان این‌که دکتر عربستانی کتاب ارزشمندی را برای ترجمه انتخاب کرده، اظهار کرد: «انسان‌شناسی دین» علاوه‌بر گرایش‌های مختلف رشته انسانشناسی در حوزه هنر و ادبیات نمایشی نیز اهمیت بسیاری دارد و از نیازهای جامعه در حال پیشرفت امروز ایران به‌شمار می‌آید. با استفاده از چنین کتاب‌هایی پژوهشگران از سرگردانی میان واژه‌هایی چون جادو، خرافه، باور و دین رهایی می‌یابند. با این‌حال به نظر می‌رسد که مترجم در برخی موضوع‌ها می‌توانست از واژه‌های دیگری استفاده کند. به‌طور مثال واژه مناسک برای ترجمه (Ritual) استفاده شده که به نظرم با توجه به واژه‌هایی مانند «آیین» می‌شد برابرهای دیگری هم به کار برد. 

وی توضیح داد: کاربرد و تفسیر و نقش آیین هم از لحاظ فرم و هم محتوا، متناسب‌تر و شناخته شده‌تر از مناسک است. دیگر این‌که در بسیاری از فصل‌های انسانشناسی دین نوشته «فیونا بُوی» با ترجمه دکتر عربستانی، از کلمه «نماد» بسیار استفاده شده، در حالی‌که نماد ترجمه (Symbol) و آن در حوزه انسانشناسی و هنر دارای کارکردهایی کاملا متفاوت با تمثیل و نشانه است. بنابراین به نظر می‌رسد که به‌جای نماد از واژه نشانه در این کتاب استفاده شود. 

این انسانشناس هنر افزود: پژوهش‌هایی که انجام داده‌ام بیشتر مطالعات میدانی بوده و این کتاب از این نظر که نظرات پژوهشگران بزرگ دنیا را مطرح کرده، برای افرادی مانند دانشجویان بسیار مفید است. در این حوزه متاسفانه دانش بیشتر به‌صورت اطلاعات انتقالی و بر اساس تئوری‌های غربی بوده‌ اما این کتاب به پژوهشگران حوزه دین در ایران کمک می‌کند که روی بیش از 30 قوم بزرگ ساکن در ایران پژوهش‌های انسانشناسی خوبی انجام دهند.

نظریه و میدان از ویژگی‌های کتاب است
مهرداد عربستانی نیز در این نشست درباره «فیونا بُوی» نویسنده کتاب «انسان‌شناسی دین» اظهار کرد: این انسانشناس انگلیسی، مطالعات میدانی در آفریقا انجام داده و کتاب‌ها و مقاله‌هایی بسیاری نیز منتشر کرده است. این کتاب نیز به‌عنوان کتابی درسی برای دانشجویان دوره کارشناسی تالیف شده است. «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین» کتابی عمومی به‌شمار می‌رود و تقسیم‌بندی آن بر اساس موضوع‌های پیش رفته و در هر موضوع، نظرات عمده، شاخص و تاثیرگذار در آن حوزه به‌علاوه مصادیق بسیاری از کارهای میدانی شاخص مرتبط با آن‌ها مطرح شده است.

این پژوهشگر انسانشناس درباره دلیل ترجمه این کتاب نیز بیان کرد: رفت و برگشت نویسنده میان نظریه و میدان از ویژگی‌های این کتاب است و هر جا نظریه‌ای را عنوان می‌کند، مثالی میدانی را نیز شرح داده تا چگونگی استفاده از نظریه در عمل را به خواننده بیاموزد. همین امر باعث شده تا به‌عنوان اثری عمومی قوی مراجع بسیاری در هر مورد در اختیار خواننده بگذارد. 

وی با قدردانی از زحمات یحیی ساسانی، مدیر شرکت نشر نقد افکار بیان کرد: امروزه بیشتر متن‌های علمی دنیا به زبان انگلیسی است و تا زمانی که انتقال دانش با ترجمه از سوی افراد دیگر در اختیار مردم قرار می‌گیرد، نمی‌تواند کامل و جامع باشد. دوری و ناآگاهی دانشجو از زبان انگلیسی باعث شده تا منتظر آثار ترجمه‌ای دیگران باشیم و در ذات ترجمه نیز همیشه تفاوت در استفاده از واژه‌های معادل و بروز اشتباه در برگردان می‌تواند وجود داشته باشد. از سوی دیگر این کتاب با پرداخت حق کپی رایت ناشر و در ارتباط با نویسنده آن «فیونا بُوی» منتشر شده و وی نیز پیشگفتاری بر ترجمه فارسی نوشته است.

در پایان این نشست، یحیی ساسانی، ناشر کتاب، با قدردانی از دقت علمی و منش اخلاقی مهرداد عربستانی اظهار کرد: شرکت نشر نقد افکار، مدت‌هاست که دست به انتشار کتاب‌های حوزه مردم‌شناسی و انسانشناسی زده است و از پژوهشگرانی که در این حوزه علاقه‌مند به انتشار کتاب هستند دعوت می‌کنم تا آثارشان را برای چاپ در اختیار این انتشارات قرار دهند.

نشست نقد و بررسی کتاب «انسان‌شناسی دین» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران به پایان رسید.