به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد کتاب «اعترافات یک رمان‌نویس جوان» نوشته «امبرتو اكو» عصر ديروز، سه‌شنبه، چهاردهم آبانماه در سلسه جلسه‌هاي هفتگی شهر کتاب با حضور مصطفی مستور و محمدحسن شهسواری، به‌عنوان منتقدان نشست و مجتبی ویسی، مترجم کتاب برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، مستور به تعاريفي كه اكو در كتاب «اعترافات یک رمان‌نویس جوان» از شعر ارايه داده، اشاره كرد و گفت: در اين كتاب، جمله متناقض‌نمایي از اين نويسنده وجود دارد که نمونه آن‌ها را می‌توان در دیگر کارهای این نویسنده مطالعه كرد. در این جمله آمده‌است که «شاعران خوب شاعرانی هستند که در 18 سالگی شعرهایشان را می‌سوزانند و شاعران بد شاعرانی هستند که تا پایان عمر، شعر می‌گویند». به گمان من، این جمله نه تنها درباره شعر که درباره داستان نیز صدق می‌کند. در واقع اکو به‌تلویح به ما می‌گوید که شعر خوب کمیاب یا دیریاب است.

وي اين موضوع را به نويسندگان ايران تعميم داد و افزود: به نظر من در ایران به دلیل فقر اندیشه‌ای که به صورت عام در کل حوزه هنر و به صورت خاص در داستان‌‌نویسی وجود دارد، این جمله را باید با تاکید بیشتری مورد توجه قرار داد. گمان می‌کنم، سوال اصلی این است که چرا نویسنده‌ای در سطح اکو، اساسا در ادبیات غرب پدید می‌آید؟ البته شاید پاسخ به اين سوال در این جلسه ممکن نباشد، زیرا عناصر مهمی براي پاسخگويي دخيل هستند تا دريابيم که چرا ما دچار وضعی شده‌ایم که حتی بهترین آثارمان در حوزه سینما، تئاتر، داستان و شعر، کارهایی به لحاظ تفکر و پشتیبانی فکری بسیار ضعیف هستند و ما هنوز هم دوران تجربی‌مان را برای رسیدن به قله‌های ادبیات و هنر سپری می‌کنیم.

اين نويسنده اظهار كرد: به اعتقاد من، باید در زمانی مناسب به این سوال پرداخته شود. زيرا سخن گفتن درباره اکو، سخن گفتن از اندیشیدن و ژرف‌نگری در حوزه ادبیات است. اعترافات اکو در این کتاب، مجموعه سخنرانی‌هایی از اکو در سال 2008 و در دانشگاه «اومِری» است که تا حد رمان‌های این نویسنده دشوار است. من در این نشست بیشتر به بحث شخصیت‌پردازی و درون‌مایه داستانی این کتاب در فصل سوم توجه خواهم كرد.

اين نويسنده ادبيات را دوسويه دانست و توضيح داد: می‌خواهم بر دو یا سه اعتراف اکو در این بخش تمرکز کنم. وی در نخستین اعتراف خود می‌گوید که از آن نویسندگان بدی نیست که تنها برای خودشان می‌نویسند. او معتقد است، چیزی که نویسنده تنها برای خودش می‌نویسد، فهرست خریدش است. در واقع اگر چیزی می‌نویسیم، برای ارتباط با مخاطب و برای مخاطب نوشته می‌شود، در غیر این صورت، گویی کار ناتمام مي‌ماند.

وي افزود: اعتراف دیگر او، بحث تعبیر است. او مي‌گويد که بسیاری از مخاطبانش داستان‌هایش را به گونه‌ای تعبیر کرده‌اند که به هیچ عنوان در ذهن او نبوده و قصد اکو از طرح یک صحنه مشخص، آنچه که مخاطب برداشت مي‌كند، نيست و برداشت‌های متناقضی شده که نويسنده حتی از آن‌ها آگاهی نداشته‌است.

مستور ادامه داد: اساسا باید دید مرز تعبیرپذیری و تعبیر تا کجاست و آیا مخاطب می‌تواند هر تعبیری که دوست دارد روی متن ارایه دهد یا خیر.. در معیاری که اکو برای خواننده معیار خود مطرح می‌کند، می‌گوید که متن دستگاهی ا‌ست که براساس آن باید به خواننده معیار  اجازه دهد تا توان تخیل داشته و قادر باشد در محدوده‌های متن، خیال‌پردازی کند. به عبارت دیگر نباید تعبیرهای ما، با بخشی از متن سازگار باشد و بخش دیگری از متن را انکار کند.

وي با بيان اين‌كه به تعبیر اكو متن ابزاری طراحی شده برای استخراج و تعبیر است، افزود: در اعتراف دیگری این نویسنده می‌گوید که من نویسنده‌ای پُست مدرن هستم که البته دو خصوصیت پُست مدرنیسم یعني فراروایت و بینامتنی را دارم. در بحث فراروایت نویسنده از افق‌های داستان فراتر رفته و به شکل مستقیم با مخاطب صحبت می‌کند و در بحث بينامتني از متن‌هاي کهن در كتاب‌هاي اكو ديده مي‌شود.

مستور اظهار كرد: اکو در اعتراف چهارم خود می‌گوید که تحقیقات میدانی وسیعی وجود دارد که نویسنده قبل از نوشتن داستان انجام می‌دهد. البته طبیعی‌ است که در میان نویسندگان ایراني جای آن خالی‌ست.

وي ادامه داد: اکو فیلسوف است و جهان را از منظر فلسفه بررسي مي‌كند. وقتی می‌گویم که در ادبیات و فرهنگ ما فقر فلسفه وجود دارد، به آن معنا نیست که در ايران داستان فلسفی نوشته نمی‌شود یا فیلم فلسفی ساخته نمی‌شود. بلکه منظور من، دریافت‌های نو، عمیق و ژرفی ا‌ست كه هرکس به شکل فردی با فردیت خودش، می‌تواند آن را از زندگی کشف کرده و به نمایش بگذارد. گویی همه از روی دست هم می‌نویسیم. به این ترتیب با فیلم‌ها، رمان‌ها، آدم‌ها، موقعیت‌ها و حرف‌های تکرار روبه‌رو می‌شویم و این سوال همواره وجود دارد که چرا در ایران نویسنده بزرگی مثل اکو خلق نمی‌شود یا چرا فیلم‌ساز و شاعر بزرگی به وجود نمی‌آید؟

شهسواري نیز در ادامه اين نشست گفت: چون من بيشتر با نويسندگان جوان در ارتباط هستم، ترجيح مي‌دهم كه در اين حوزه صحبت كنم، به اين ترتيب در چهار بخش بحثم را ارايه خواهم داد. نخستين مبحث درباره مساله فرامتني‌ست كه در چارچوب كتاب قرار ندارد، اما با الهام از كتاب مطرح خواهد شد. 

نويسنده ادامه داد: در مبحث فرامتني كه شايد از جهتي، به‌دنبال آن، جوان‌مرگي در ادبيات مطرح شود. اكو در ابتداي همين كتاب و در  77 سالگي مي‌گويد كه 28 سال است  نويسنده‌ام و 5 رمان دارم. او با اين سابقه و اين تعداد كتاب خود را محق مي‌داند كه خود را به عنوان نويسنده‌اي جوان معرفي كند و البته در آن فرهنگ نيز چنين چيزي طبيعي‌ است، زيرا در آن‌جا، پنج رمان براي يك نويسنده تعداد زيادي محسوب نمي‌شود.

شهسواري اين مساله را با وضع امروز نويسندگان مقايسه كرد و گفت:  مگر ما چند نويسنده داريم كه 28 سال به صورت مداوم مي‌نويسند و پنج رمان دارند. در متني از هوشنگ گلشيري خواندم كه تقريبا نويسندگان بزرگ ما، تا قبل از 30 سالگي آثار مهم خود را ارايه داده‌اند و بعد از 30 سالگي يا به لحاظ واقعي يا به لحاظ ذهني جوان‌مرگ شده‌اند.

وي ادامه داد: تحقيقات ثابت كرده كه بهترين رمان‌نويسان آثار شاخص‌شان را میان 40 تا 50 سالگي نوشته‌اند، كه دليل اين اتفاق را با دلایلی بيان مي‌كنند. نخستين مساله، «موضوع» است كه در گذشته تا به امروز درباره مباحثي چون آزادي مطرح بوده است. موضوع بعدي، فقدان تداوم فرهنگي ا‌ست. براي مثال مهم‌ترين آثار نيما در سال 1301 و مهم‌ترين آثار جمال‍‌‌زاده در سال 1300 ارايه شده‌اند و سپس اين دو، 20 سال در انزوا بوده‌اند. كم انسان‌هايي مانند نيما وجود دارند كه پس از 20 سال انزوا، آثار بهتري ارايه مي‌دهند.

اين نويسنده توضيح داد: مساله سوم رابطه نويسنده و مميزان است. البته ما در اين دوره به صورت مشخص در اين مساله دچار مشكل هستيم. در اين بحث گفته مي‌شود كه ادبياتي كه به دست مردم مي‌رسد، در حد سطح فهم مميز از ادبيات است و هميشه يك واسطه وجود دارد. پس ما مجبور مي‌شويم كه پيوسته متن را پيچيده‌تر كنيم و آن را با هوشياري بيان مي‌كنيم و اين مساله، باعث مي‌شود  عده‌ كمي اين نوع از ادبيات را درك كنند. 

این داستان‌نویس گفت: تفنني بودن کار نویسندگی، كوچ‌هاي اضطراري و نوشتن نویسندگان در غربت و غلبه ترجمه سبب شده‌است که ما همچنان مصرف كننده فرهنگ باشیم.

در ادامه اين نشست، مجتبی ویسی، مترجم این اثر نیز در سخنانی گفت: کتاب اکو شامل چهار فصل است که هر کدام از آن‌ها، ویژگی‌های خود را دارند. در فصل آخر با عنوان «فهرست‌های من» اکو توانسته‌است بحث اعترافاتش را به‌صورت تئوریزه ارایه دهد. به زعم اکو، فهرست و فهرست‌بندی عملی‌ است که انسان در حوزه‌های مختلف از جمله دعاهای دسته‌جمعی، کتاب‌های راهنمای تلفن و کاتالوگ‌ها به کار می‌گیرد. او معتقد به دو نوع فهرست، یکی فهرست عملی و کاربردی مثل فهرست خرید روزانه و دیگری فهرست ادبی، شاعرانه و زیبایی شناختی ا‌ست که بنابر عقیده اکو، چنین فهرست‌هایی باز محسوب می‌شوند و هدف اصلی در آن‌ها، اشاره به نامحدود بودن اشخاص، پدیده‌ها و رخدادهاست.

وي ادامه داد: البته در حوزه‌های ادبی و هنری هم می‌توان به فهرست‌هایی برخورد که جنبه کاربردی دارند. اما بحث اصلی اکو، فهرست کاربردی نیست زیرا معتقد است که این فهرست‌ها به دلایل مشخص تهیه می‌شوند. اکو معتقد است که آوا و طنین کلمات استادان واقعی فن بلاغت در دوران باستان را وادار می‌کرد تا به ارزیابی و تعریف آن در مقیاس گسترده بپردازند و اشکال مختلف آن را نامگذاری کنند. 
 
اکو در سال 1932 میلادی در ایتالیا به دنیا آمد. وی در حوزه‌های مختلفی مانند نشانه‌شناسی، فلسفه، متون قرون وسطا، نقد ادبی و رمان‌نویسی فعالیت داشته است. این نویسنده 81 ساله، در کتاب «اعترافات یک رمان‌نویس جوان» تجربیات خود را روایت می‌کند و از آن‌جا که به نسبت دیگر حوزه‌ها خیلی دیر به رمان‌نویسی روی آورده‌است در عنوان کتاب از صفت «جوان» برای خود استفاده کرده‌است.

«اعترافات یک رمان‌نویس جوان» اثر امبرتو اکو با ترجمه مجتبی ویسی به تازگی با شمارگان هزار و 100 نسخه، در 202 صفحه و به قیمت 9 هزار و 500 تومان از سوی نشر مروارید منتشر شده‌است.