حجت الاسلام والمسلمین محمد الله‌اکبری در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عنوان کرد: امام هادی(ع) در دوران 42 ساله حکومت خودشان با محدودیت‌های شدیدی از سوی حکومت مواجه بودند که این محدودیت منجر به خفقان اجتماعی شیعیان شده بود.

عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه ضمن اشاره به این‌که دوران امامت دهمین پیشوای شیعیان مصادف با حکومت بنی‌عباس بود، گفت: در این دوران مرکز حکومت از بغداد به سامرا منتقل شد و حکومت آن زمان به دلیل حساسیت حضور امامان شیعه در میان مردم، اقدام به انتقال این امام بزرگوار به سامرا کرد تا ایشان زیر نظر عاملان حکومت قرار بگیرند.

نویسنده کتاب «عباسیان از بعثت تا خلافت» گفت: در دورانی که امام(ع) در سامرا بودند، تحت نظارت و حصر شدید حکومت قرار داشتند، به نحوی که ارتباط ایشان با مردم و به ویژه شیعیان کنترل می‌شد و این کنترل با هدف کاهش ملاقات و دسترسی شیعیان به امامان معصوم(ع) صورت می‌گرفت. در این دوران اغلب ارتباط با امام(ع) پنهانی صورت می‌گرفت و این ملاقات‌های محدود و اندک با تدبیر خاصی انجام می‌شد تا معارف اهل بیت(ع) در جامعه نشر عمومی پیدا نکند.

مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این‌که وضعیت سیاسی، علمی و دینی دوران امامت دهمین پیشوای شیعیان وضعیتی تقریبا بحرانی بود، گفت: بنی‌عباس حکومتی نسبتا مقتدری بود اما با وجود این حکومت‌های محلی نیز در حال سر برآوردن بودند. طاهریان در شرق ایران، صفاریان در جنوب شرق ایران و سامانیان در شمال شرق ایران در حال به قدرت رسیدن به سر می‌بردند و به قدرت رسیدن این حکومت‌های محلی برای امام(ع) و شیعیان شرایط سختی را ایجاد می‌کرد.

وی افزود: دوران امامت امام هادی(ع) همزمان با ورود جریان جدید سیاسی به دستگاه خلافت بود و درگیری‌های سیاسی منجر شد تا افراد زیادی برای نزدیک شدن به خلیفه و نشان دادن خوش‌خدمتی خودشان، اتهامات و مزاحمت‌هایی را برای امام (ع) ایجاد کنند. 

این محقق و پژوهشگر تاریخ اهل بیت(ع) یادآور شد: یکی دیگر از ویژگی‌های این دوران، اوج گرفتن مکاتب کلامی بود. مکتب‌های کلامی که پیش از دوران امامت ایشان فعالیت خود را آغاز کرده بودند، در این دوران پر و بال گرفته و به اوج خود رسیده بودند. یکی از این مکتب‌ها معتزله بود که به نوعی حکومت را هم در اختیار داشت. مکتب‌های فقهی مالکی، شافعی و حنبلی نیز از دیگر مکتب‌های فکری و کلامی معاصر امام هادی(ع) بودند.

الله‌اکبری اظهار کرد: یکی دیگر از مسایلی که در دوران حیات و امامت امام هادی(ع) رخ داد، مساله «محنت‌القرآن» بود. معتقدان این مکتب بحث حدوث و قدوم قرآن را مطرح کرده و قایل به این موضوع بودند که کلام قرآن قدیم است و مطابقتی با مسایل روز ندارد. امام (ع) نیز در مواجهه با این فتنه در محافلی که برگزار می‌شد، با شیعیان صحبت می‌کردند و می‌فرمودند که قرآن کلام خداست، بنابراین از این بحث‌ها دوری کنید.

وی افزود: جبر و اختیار نیز یکی دیگر از مباحثی است که میان مکاتب کلامی رایج شده بود و عده‌ای معتقد بر جبر و عده‌ای معتقد بر اختیار بودند. امام هادی(ع) در بیاناتشان راه میانه‌ای را در پیش گرفتند تا از ایجاد تشنج میان افکار شیعیان جلوگیری کنند. 

15 ذی‌الحجه(امروز) مصادف با میلاد با سعادت امام هادی(ع) دهمین پیشوای شیعیان است.