خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- صنعت چاپ از صنایع کلیدی و اثرگذار در فرهنگ کشور است که بدون آن نمی‌توان آینده‌ای برای کتاب‌های چاپی رقم زد. در فاصله سالهای مختلف این صنعت با فراز و فرودهای مختلفی مانند نوسانات بهای ارز، بالا رفتن قیمت مواد اولیه و کاهش قدرت خرید دستگاه‌های جدید در چاپخانه‌ها همراه شده است. در این میان گاهی دیده می‌شود اپراتورها و کارگرانی که هر روز صبح خود را با کاغذ و مرکب به ساعت‌های پایانی شب گره می‌زنند به دلیل دانش و علم محدود و تکیه بر تجربیات سینه به سینه نمی‌توانند از کاربردها و قابلیت‌های دستگاه‌های مدرن و تمام اتومات امروزی استفاده کنند.
فارغ‌التحصیلان صنعت چاپ و آموزش آکادمیک
در یک دهه اخیر با راه‌اندازی رشته چاپ در دانشگاه جامع علمی و کاربردی، فارغ‌التحصیلان بسیاری در مقاطع کاردانی و کارشناسی روانه بازار شده‌اند. دانشجویانی که پس از کسب علم و دانش جذب بازار کار شده و برخی در چاپخانه‌ها فعالیت خود را آغاز کردند. یکی از مراکزی که در این زمینه فعالیت می‌کند، مرکز علمی و کاربردی شماره پنج تهران معروف به دانشکده چاپ است. در این مرکز دانشجویان در مقطع کاردانی حرفه‌ای، گرایش‌های چاپ ـ صحافی، چاپ ـ طراحی چاپ و چاپ و نشر در دو رده ترمیک و پودمانی آموزش می‌بینند، همچنین در مقطع کارشناسی حرفه‌ای رشته‌های آماده‌سازی و طراحی چاپ، مدیریت امور چاپ و مدیریت امور نشر ارایه می‌شود.
اما آموزش‌هایی که در دانشگاه ارایه می‌شود تا چه میزان توانسته به رشد و ارتقای این صنعت کمک کند و بدنه صنعت چاپ چقدر از ظرفیت فارغ‌التحصیلان به نفع خود استفاده می‌کند؟ محمدحسن فکری، رییس این مرکز که از سال 1387 مسوولیت دانشکده را به عهده دارد، در این زمینه می‌گوید: «نمی‌توان گفت که آموزش‌ها در فعالیت چاپخانه‌داران کشور بی‌تاثیر بوده اما میزان تاثیر آن نیازمند کارهای میدانی و تعیین شاخصه‌های مرتبط با آن است که باید از سوی مسوولان آموزشی و فرهنگی کشور انجام شود در این میان ما نیز در طول سالهای مختلف شاهد جذب دانشجویان به چاپخانه‌ها بوده‌ایم.»
وی ادامه می‌دهد: «جذب دانشجویان از سوی چاپخانه‌داران به دلایل مختلفی بستگی دارد که می‌توان به انگیزه دانشجو از تحصیل و میزان علاقه‌مندی او به این رشته اشاره کرد، عموما سه نوع دانشجو در این دانشگاه مشغول تحصیل هستند، نخست دانشجویانی که در دانشگاههای دیگر قبول نشدند و با معرفی فرد یا گروهی این رشته را می‌‌خوانند که این گروه به سختی جذب صنعت می‌شوند، گروه دیگر افرادی به‌شمار می‌آیند که در هنرستان نیز رشته چاپ خوانده‌اند و از قبل زمینه فعالیت آینده خود را انتخاب کرده‌اند و به احتمال زیاد به دلیل این هدفمندی جذب صنعت می‌شوند اما گروه سوم، کسانی هستند که در صنعت کار می‌کنند و می‌خواهند اطلاعات آکادمیک و علمی خود را به روز کنند، تاثیر آموزش بر این گروه چون فعالیت می‌کنند بیشتر است.»
در سالهای اخیر سهم افرادی که طی سالهای مختلف کار در چاپخانه‌ها را به صورت تجربی دنبال کرده و اکنون به دنبال آموزش‌های آکادمیک هستند، در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی افزایش پیدا کرده است. این گروه عموما در حرفه خود موفق‌ترند زیرا می‌توانند نسبت به علوم تئوری که در دانشگاه‌ها می‌آموزند و تجربیاتی که پیش از این کسب کرده‌اند، تعادلی خوب و مناسب به وجود بیاورند و با ترکیب آن‌ها با یکدیگر زمینه بهره‌وری بهتر و مناسب‌تر از دستگاه‌ها را در محل کار خود به وجود بیاورند.
فکری در این میان به یک نکته مهم برای عدم استقبال کارگران از دوره‌های چاپی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در اغلب موارد مدیران چاپخانه‌ها علاقه‌ای به حضور کارگران و اپرتورهای خود در دانشگاه و کلاس‌های آموزشی را ندارند و حاضر نیستند کارگر حقوق بگیر خود را هر روز به مدت سه تا چهار ساعت به کلاس بفرستند و کار خود را بخوابانند، البته آن‌ها با حضور در دوره‌های آموزشی کوتاه مدت و مقطعی آن‌هم نسبت به دستگاهی که با آن کار می‌کنند، مشکلی ندارند و نسبت به عموم آموزش‌های ضمن خدمت پذیرش بهتر و مناسب‌تری دارند.»
ضربه‌ای بزرگ به دستگاه‌های چاپ بر اثر ناآگاهی
یکی از آسیب‌های جدی نبود آموزش چاپخانه‌داران، ناآشنایی برخی اپراتورها با دستگاه‌هایی است که صبح تا شب با آن مشغول به‌کارند. گاهی اطلاعات محدود کارگران با کارکرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات موجب می‌شود نتوانند به خوبی از امکانات و ظرفیت ماشین‌ها استفاده کنند و این موضوع گاهی به کاهش کیفیت محصولات نهایی نیز می‌انجامد. اگر چه برخی معتقدند که تجربه می‌تواند در کاهش خطاهایی از این جنس موثر باشد اما نمی‌توان منکر نقش آموزش در به حداقل رسیدن چنین موضوع‌هایی شد.
اتحادیه چاپخانه‌داران استان خراسان رضوی یکی از تشکل‌های صنفی فعال در حوزه‌های مختلف آموزشی به شمار می‌آید و تاکنون دوره‌های زیادی برای اعضای خود با گرایش‌ها و موضوع‌های مختلف برگزار کرده است. علی مغانی، رییس این اتحادیه با اشاره به استقبال خوب چاپخانه‌داران از دوره‌های آموزشی توضیح می‌دهد: «اگر چه یکی از واحدهای دانشگاه علمی و کاربردی در رشته چاپ و دانشگاه امام رضا (ع) در مقطع کارشناسی ارشد و رشته مدیریت امور چاپ دانشجو می‌پذیرند اما این کلاس‌ها پاسخگوی نیاز فعالان صنعت چاپ نیست و ما داخل اتحادیه نیز کلاس‌های آموزشی برای آن‌ها برگزار می‌کنیم.»
وی با بیان این‌که برای پنجمین دوره آموزشی اتحادیه تاکنون 120 نفر ثبت‌نام کرده‌اند، می‌افزاید: «در هر دوره ما بیش از 100 چاپخانه‌دار متقاضی داریم که علاقه‌مندند در کلاس‌ها شرکت کنند اما ظرفیت ما محدود است و از سویی بودجه محدودی نیز در این کار وجود دارد، برای دوره پنجم نیز اکنون منتظر تامین بودجه هستیم تا به زودی کار خود را شروع کنیم.»
در گذشته بیشتر آموزش با دستگاه‌های چاپ، لیتوگرافی یا صحافی اغلب به صورت استاد ـ شاگردی و تجربی به کارگران منتقل می‌شد اما به مرور زمان با تخصصی و مدرن شدن ماشین‌آلات، این شیوه آموزشی چندان کارآمد نیست، مغانی در این زمینه معتقد است: «در زمان کنونی، دوره استاد ـ شاگردی تمام شده است و ماشین‌های جدید نیازمند مهندس‌های جدید و دانش‌آموخته‌ای است تا بتوانند از امکانات دستگاه‌ها بهتر استفاده کنند و بهره‌وری مناسب‌تری داشته باشند، اپراتورهای متخصص می‌توانند بهتر از کارگرها و اپراتورهای تجربی فعالیت کنند اما مهم این‌جاست که زمینه آموزش باید در سطح کلان و خرد برای افراد وجود داشته باشد.»
مغانی همچنین به ضربه‌هایی که گاهی به صورت سهوی از سوی برخی کارگران به دستگاه‌های چاپ وارد می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: «ماشین‌های کنونی چاپ اکنون بیش از دو میلیارد تومان قیمت دارند، گاهی نابلدی و ناآَشنایی یک اپراتور موجب می‌شود که ضربه‌های سهمگین و گرانقیمتی به دستگاه‌ها وارد شود، در حالی که اغلب دانش‌آموختگان با فراگرفتن علم و دانش استفاده از این دستگاه‌ها و حضور در دوره‌های تخصصی که از سوی اتحادیه‌ها برگزار می‌شوند، می‌توانند درصد خطا در این زمینه را کاهش دهند. اکنون در شهر مشهد بیش از 130 واحد چاپی و در کل استان حدود 350 واحد فعال هستند که در این چاپخانه‌ها حدود سه هزار ورق ماشین‌آلات متعلق به سالهای مختلف وجود دارد.»
بهره‌مندسازی مناسب در چاپخانه‌ها و ارتقای شغلی
افراد بسیاری در حوزه آموزش صنعت چاپ در طول سالهای مختلف فعالیت کرده‌اند، برخی از آن‌ها در حوزه تدوین کتاب‌های درسی و عده‌ای در زمینه آموزش دانش‌آموز و دانشجو فعال بوده‌اند. بیژن درویش، استاد قدیمی و فعال حوزه آموزش این صنعت است که چند سال پیش به عنوان استاد پیشکسوت در این حوزه تجلیل شد. از نخستین فعالیت‌های وی می‌توان به راه‌اندازی هنرستان چاپ امام صادق (ع) در سال 1343 اشاره کرد که تاکنون نیز فعال است و هر سال دانش‌آموزان زیادی در این هنرستان با تار و پود چاپ آشنا می‌شوند.
درویش با بیان این‌که برخی از دانشجویان رشته چاپ شاغلان چاپخانه‌هایی هستند که برای افزایش حقوق و ارتقای شغلی ادامه تحصیل می‌دهند، می‌گوید: «اگر چه سابقه کاری می‌تواند در جذب دانشجویان به بازار کار موثر باشد اما نکته مهم توان، استعداد و علاقه‌مندی دانشجویان برای جذب در بدنه صنعت چاپ است، اگر دانشجویان توانمندی‌های لازم را در این زمینه نداشته باشند یا علاقه‌مند به ادامه فعالیت در این حوزه نباشند نمی‌توان به زور آن‌ها را به کار در این صنعت علاقه‌مند کرد، زیرا برخی از دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی علاقه‌مند به تدریس در گرایش‌های مختلف این صنعت هستند و نمی‌خواهند در چاپخانه‌ها فعالیت کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «مشکل عمده این‌جاست که صنعت باید آن‌ها را بپذیرد، من بارها در سخنان و نشست‌هایی که با مسوولان تشکل‌های صنفی داشته‌ام بیان کرده‌ام که اتحادیه‌ها باید زمینه جذب دانشجویان و فارغ‌التحصیلان را در چاپخانه‌های کشور فراهم کند، می‌توان با به کارگیری شیوه‌های تشویقی ـ حمایتی، امتیازاتی به چاپخانه‌دارانی که از فارغ‌التحصیلان استفاده می‌کنند ارایه داد تا دیگران نیز تشویق به انجام این کار شوند، هر چند نمونه این کار در برخی از وزارتخانه‌ها مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا چاپخانه‌های دولتی انجام شده است اما به نظر من چنین فعالیت‌هایی باید در سطح گسترده اجرایی شود.»
درویش همچنین درباره مزایای این اقدام توضیح می‌دهد: «وقتی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان به بدنه صنعت وارد می‌شود به دلیل آشنایی با مسایل آکادمیک و اطلاعات خوبی که دارند، چاپخانه‌داران می‌توانند از این فضا برای بهره‌مندسازی مناسب در چاپخانه خود استفاده کنند.»
نگاهی به سخنان کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت چاپ کشور نشان می‌دهد که اگر چه در سالهای اخیر نسل جدیدی از دانش‌آموختگان رشته چاپ در کشور تربیت شده‌اند اما تربیت به تنهایی کافی نیست و باید زمینه‌ای فراهم شود تا این آموزش‌ها در حد یک مدرک دانشگاهی باقی نمانند و به بدنه صنعت وارد شوند. از سوی دیگر ایجاد نوعی فرهنگ‌سازی میان مسوولان و چاپخانه‌داران برای ارایه و اختصاص زمانی از فعالیت‌های کارگرانشان به آموزش‌های آکادمیک نیز می‌تواند در گسترش فرهنگ حضور کارگران چاپ در دانشگاه‌ها موثر باشد.
چهارشنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۲ - ۱۲:۴۰
نظر شما