مثال استاد؛ دستمایه نگارش کتاب
هازلیت در پاسخ به پرسشی درباره این کتاب می‌گوید: سال‌های قبل هنگامی که دانشجو بودم به یکی ازاستادانم گفتم از خواندن نظریه‌های اقتصادی خسته شده‌ام و می‌خواهم به طور مستقیم وارد عرصه بازار شوم. استاد نگاهی به من انداخت و گفت: من تعدادی آجر به تو می‌دهم و تو باید یک خانه کوچک عروسکی بسازی اما بدون استفاده از هر نوع سیمان یا گچ و امثال آن. ضمنا خانه تو باید محکم باشد. گفتم این امکان ندارد. استاد گفت: تمام ارکان جامعه با توجه به سیمان اقتصاد محکم می‌شود. وقتی پول نداشته باشی یک وعده غذابخوری، نمی‌توانی ورزش کنی، هنرمند باشی یا صنعت‌گر. در واقع هدف اصلی زندگی انسان امروزی ابتدا درآمد است بعد دست یافتن به زوایای پنهان زندگی بشر. از این رو پس از شنیدن حرف‌های او متوجه شدم اقتصاد درس مهم زندگی است.
هازلیت با الهام از همان درس استاد، نام کتابش را «اقتصاد یک درس است» گذاشت تا پیش از هر چیزی مبین و روشنگر مانیفست او باشد.
حادثه در تاریخ اندیشه اقتصادی
کتاب «اقتصاد در یک درس» نوشته هنری هازلیت، اقتصاددان و فیلسوف آمریکایی است. هازلیت، کتاب کوچک اما بسیار مهمِ «اقتصاد در یک درس» را در سال ۱۹۴۶ میلادی منتشر کرد. انتشار این کتاب، از دو جهت، حادثه ای مهم در تاریخ اندیشه اقتصادی بود. اول این که هازلیت، یکی از اندیشه های جریان ساز قرن نوزدهم را که فراموش شده بود، احیا کرد. وی با بازخوانی آرای فردریک باستیا اقتصاددان فرانسوی قرن نوزدهم نشان داد در تحلیل‌های درسنامه‌ای از اقتصاد، همواره درباره بخش‌های آشکار اقتصاد سخن گفته می‌شود و بخش‌های ناپیدا که دست برقضا وجوه بنیادی اقتصاد هستند مغفول می‌مانند.
استدلال مشترک باستیا و هازلیت این است که کتاب‌های درسنامه‌ای معطوف به محاسبه اعداد و ارقام و بیان دستاوردها هستند اما هرگز به نکته‌هایی ظریف درباره هزینه اعمال دولت‌ها و بنگاه‌ها کاری ندارند.
کتاب؛ برانگیختن جریانی تازه
کتاب «اقتصاد در یک درس» از جنبه دیگری هم مهم است؛ خود کتاب، موجب برانگیختن جریانی تازه در علم اقتصاد شد. هازلیت در این کتاب، بسیاری از باورهای رایج درباره اقتصاد را تصوراتی غلط به شمار آورد که موجب اتلاف منابع و مرگ خلاقیت‌ها می‌شوند.
این کتاب حاوی مطالبی است که به سرعت آموخته می‌شود. درسنامه‌ها به‌طور عمده در بردارنده موضوعات توافقی و عمومیت یافته در رشته علمی مورد نظر هستند و چارچوب‌های نگارشی و اسلوب‌های روشی آن‌ها زیر‌مجموعه جریان عمومی یا main stream قرار می‌گیرد.
تحلیلی بر پندارهای اقتصادی باطل
هانری هازلیت درباره کتاب خود می‌گوید: این کتاب تحلیلی است بر پندارهای اقتصادی باطلی که این روز‌ها چنان فراگیر شده‌اند که تقریبا آیینی جدید را پدید آورده‌اند. عاملی که از آیینی شدن کامل آن‌ها ممانعت کرده، تناقض‌هایی است که درون این پندارها و توهمات وجود دارد و کسانی را که به مبانی یکسانی باور دارند، به صد‌ها «مکتب» مختلف تقسیم کرده است.
به اعتقاد این نویسنده کهنه‌کار عرصه اقتصاد دلیل آن‌که این تناقض‌ها توانسته‌اند مانع از تبدیل کامل این خیالات باطل به آیینی جدید شوند، این نکته ساده است که نمی‌توان در مسایلی که با زندگی واقعی سر‌و‌کار دارند، همواره اشتباه کرد.
اما تفاوت میان دو مکتب جدید، تنها این است که یکی زودتر از دیگری نسبت به مقصد بیهوده و پوچی که فرضیات نادرستش برای آن پدید آورده‌اند، آگاه می‌شود و این جاست که سازگاری خود را از دست می‌دهد، چه با دست کشیدن نادانسته از مبانی غلط خود و چه با پذیرش نتایجی که نسبت به پیامد‌های منطقی این مبانی غلط، پریشانی یا خیال‌پردازی کمتری دارند.
به زعم این نویسنده، این روز‌ها هیچ دولت مهمی در دنیا وجود ندارد که سیاست‌های اقتصادی‌اش، اگر تقریبا به طور کامل با پذیرش برخی از این اوهام و خیالات تعیین نشده باشد، دست‌کم از آن‌ها اثر نپذیرفته باشد. شاید کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای دستیابی به درکی مناسب از اقتصاد، تحلیل این‌گونه خطاها و به ویژه وا‌کاوی در اشتباه بنیادینی باشد که این خطاها در آن ریشه دارند. این فرضی است که در پس این کتاب و عنوان نسبتا ستیزه‌جویانه و بلند‌پروازانه آن قرار دارد.
کتابی از جنس شرح و تفسیر
هازلیت معتقد است: کتاب پیش روی شما عمدتا از جنس شرح و تفسیر است و در آن هیچ ادعایی درباره اصالت ایده‌های اصلی بسط داده شده مطرح نمی‌شود. تلاش این کتاب آن است که نشان دهد بسیاری از باور‌هایی که امروزه نوآوری‌ها و پیشرفت‌هایی درخشان قلمداد می‌شوند، به واقع صرفا صورت جدیدی از همان خطا‌های قدیمی‌اند و همان سوراخی هستند که دوباره از آن گزیده می‌شویم. به باور من، متن حاضر خود متنی است گستاخانه، کلاسیک، سنتی و ارتدوکس. دست‌کم این‌ها صفاتی‌اند که کسانی که سفسطه‌گری‌هایشان در اینجا تحلیل شده، به یقین می‌کوشند این متن را با آن‌ها پس بزنند. اما دانشجویی که هدفش نزدیک‌شدن هر چه بیشتر به حقیقت است، با این گونه القاب، هراسی به دل راه نمی‌دهد.
وی با اشاره به این‌که، او تا ابد به دنبال انقلاب و «شروعی تازه» در تفکر اقتصادی نخواهد بود. البته ذهنش باور‌ها و عقاید تازه را نیز به همان اندازه ایده‌های قدیمی پذیرا خواهد بود، اما آمادگی دست شستن از تلاش آشفته یا متظاهرانه برای برخورداری از اصالت و تازگی را هم خواهد داشت. به قول موریس کوهن، این خیال که می‌توانیم دیدگاه‌های تمام متفکران پیشین را رد کنیم، یقینا هیچ بنیانی باقی نمی‌گذارد تا بر اساس آن امیدوار باشیم که اثر خود ما ارزشی برای دیگران داشته باشد.
کتاب «اقتصاد در یک درس» را محسن رنجبر و نیلوفر اورعی ترجمه کرده‌اند و انتشارات دنیای اقتصاد آن‌را منتشر کرده است. قیمت این کتاب 254 صفحه‌ای 11هزار تومان است.
نظر شما