یادداشتهای قوامالسلطنه به کوشش غلامحسین میرزاصالح در کتابی با عنوان «خاطرات سیاسی قوامالسلطنه» گردآوری شد. این کتاب حاوی اطلاعات زیادی درباره تجزیه ایران و تشکیل حکومتهای خودمختار در مناطق آذربایجان و کردستان، همچنین زندگی قوامالسلطنه است.-
کتاب دربردانده بخشهای مختلف با عنوانهای «کافتارادزه در تهران»، «شوروی و تجزیه آذربایجان»، «تشکیل حکومتهای خودمختار آذربایجان»، «نخستوزیری صدرالاشراف»، «مذاکرات وزرای خارجه دولتهای آمریکا»، «طرح تجزیه ایران»، «شکایت ایران علیه شوروی»، «ملاقات با سفیر شوروی»، «مظفرفیروز معاون سیاسی»، «اسرار مذاکرات مسکو»، «پایان دوره چهاردهم مجلس شورای ملی»، «مواد موافقتنامه قوام ـ سادچیکف»، «ورود پیشهوری به تهران»، «نخستوزیر شدن پیشهوری»، «شرکت رهبران حزب توده در کابینه»، «حوادث فارس»، «انتخابات دوره پانزدهم مجلس» و «اعلام جرم بر ضد قوام» است.
مقاله «نظری به یادداشتهای قوامالسلطنه» در آغاز کتاب، نقدی است که حدود 57 سال پیش با همین عنوان اما بدون نام نویسنده در هفتهنامه خواندنیها بهچاپ رسیده بود. در این مقاله آمده است: «قوامالسلطنه در آغاز یادداشتهای خود پس از شرح مسافرت به مسکو و ملاقات با ژنرالیسم استالین نوشته است: «من با یک صفای باطن نسبت به روسها به مسکو رفتم، در حالیکه با یک مغز پر تزویر درباره آنها به تهران بازگشتم.»
احمد قوام، ملقب به قوامالسلطنه، سیاستمدار ایرانیِ پایان دوران قاجار و روزگار پهلوی بود که از ۱۲۵۲ تا ۱۳۳۴ در تهران زندگی کرد و پنج بار (دو بار در پایان دوران قاجار و سه بار در زمان حکومت محمدرضا پهلوی) بهمقام نخستوزیر دو سلسله قاجار و پهلوی رسید. قیام کلنل محمدتقیخان پسیان در خراسان در سال ۱۳۰۰ و غائله آذربایجان در سال ۱۳۲۵ هر دو در دوران نخست وزیری قوام رخ داد و در این یادداشتها به این دو مساله بهخوبی پرداخته شده که میتوان از اطلاعات آن که از دید قوام نوشته شده به بسیاری مسایل پی برد.
قوام در بخشی درباره جریان حکومتهای خودمختار آذربایجان و کردستان نوشته است: «هیات موسسان فرقه دموکرات در تاریخ بیست و دوم شهریور 1324 تشکیل شد. پیشهوری بهعنوان صدر فرقه دموکرات و شبستری بهعنوان معاون او انتخاب شد. در تهران افراد حزب توده و روزنامههای دست چپی قیام پیشهوری و یاران او را یک نهضت ملی و انقلابی توصیف میکردند و آن را عکسالعمل تندرویهای هیات حاکمه و افکار ارتجاعی آن قلمداد مینمودند و بهعنوان طلیعهای بهمنظور ایجاد یک ایران نو، آزاد و مترقی جلوه میدادند و با تبلیغات ماهرانه و گوناگون خود کوشش داشتند مردم به حقیقت این ماجرا و نظری که سیاست شمال برای ایجاد آن اتخاذ کرده بود، پی نبرند.»
چاپ نخست «خاطرات سیاسی قوام السلطنه» بهکوشش غلامحسین میرزاصالح در 348 صفحه، شمارگان یکهزار و 100 نسخه و بهای 14 هزار تومان از سوی انتشارات معین در دسترس علاقهمندان تاریخ معاصر قرار گرفته است.
نظر شما