به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «فراز و فرود کاشان به روایت دیگران» با حضور طهمورث ساجدی، پژوهشگر و استاد ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران، مهندس حسین محلوجی، مدير بنياد فرهنگ كاشان، آبتین گلکار از مترجمان کتاب و علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب سه‌شنبه (24 اردیبهشت‌ماه) در مرکز فرهنگی شهر کتاب نقد و بررسی شد. 

طهمورث ساجدی در این نشست با اشاره به این مساله که پژوهش‌های خوبی درباره کاشان در جریان است و گویش‌های کاشان نیز نیاز به پژوهش جدی دارد، بیان کرد: کتاب پژوهشی درباره سفرنامه‌های خارجیان و دیدگاه آن‌ها به کاشان دربردارنده 61 سفرنامه است. این سفرنامه‌ها با ورود مارکوپولو از قرن 14 میلادی آغاز شده و تا دوره قاجار ادامه دارند. در دوره‌های بعدی برادران شرلی در زمان صفویه و «دن گارسیا»ی اسپانیایی در اوایل قرن 17 به ایران آمدند اما خلأ 200 ساله‌ای در این میان وجود دارد. 

استاد ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران گفت: «نیکیتی» روسی در سفرنامه‌اش در دوره صفوی، کاشان را شهری صنعتی معرفی می‌کند. در اواخر قرن 15 میلادی نیز «بارتولومه» در کتاب «کشف آسیا» مطالبی درباره کاشان نوشته است. البته باید میان سفرنامه‌نویس و افرادی که تنها برای نوشتن دست به‌قلم می‌شوند تفاوت گذاشت، بر همین اساس تصویری که سیاحان از ایران ارایه می‌دهند همیشه خوب نیست. برای مثال «جیمز موریه» که به‌دستور انگلیس به ایران آمد، دیدگاهی منفی از ایرانیان برای خواننده ترسیم کرده است. در حالی‌که در دوره‌های بعد کشورهای استعمارگر تولیداتشان را با بهای کمتری به ایرانیان می‌فروختند و باعث از میان رفتن برخی مشاغل شدند. 

این پژوهشگر افزود: «هربرت» انگلیسی و پس از وی «تاواریه» در قرن 17 میلادی به ایران آمدند. همچنین در این دوره‌ها سیاحان پروتستان به‌دلیل وجود تساهل و تسامح به ایران وارد شدند. درست همان‌طور که در دوره انوشیروان پادشاه حمیری یمن به دربار انوشیروان آمد و از وی برای جنگ با حبشیان کمک خواست و انوشیروان پس از مشورت با بزرگان دربار گروهی 800 نفره از بزهکاران زندانی را برای فتح یمن به فرماندهی «وهرز دیلمی» به آن‌جا فرستاد و پس از آن به یمنیان آزادی دینی داد.

وی در ادامه با اشاره به شاردن اظهار کرد: افرادی مانند شاردن به‌دلیل علاقه به ایران، زبان فارسی آموخت و با استفاده از افراد بومی، توانست دایره‌المعارفی 10 جلدی درباره ایران بنویسد که یک جلد آن به اصفهان اختصاص داشت. در کتاب «فراز و فرود کاشان به روایت دیگران» نیز 21 اثر برای نخستین‌بار به فارسی ترجمه شده‌اند که اهمیت بسیاری دارد. همچنین برخی نوشته‌ها را بانوان غربی که به ایران آمده بودند، نوشته‌اند.

ساجدی در پایان سخنانش گفت: برخی سیاحان به مسایلی اهمیت داده‌اند که ما به‌دلیل عادی و روزانه بودن، توجهی به آن‌ها نداریم. به‌طور مثال «گوبینو» درباره لباس زنان می‌نویسد و از چادر و آن‌چه پوشیده‌اند، شرح مفصلی داده است در حالی‌که در ایران رنگ چادر زنان از قرن 19 به رنگ مشکی تغییر می‌کند و هیچ پژوهشی نیز درباره آن صورت نگرفته است.

سفرنامه‌‌نویسان به جزییات زندگی ایرانیان توجه کرده‌اند
آبتین گلکار در این نشست بیان کرد: کار کتاب «فراز و فرود کاشان به روایت دیگران» از 15 سال پیش آغاز شد و قرار بود کتابی دو جلدی درباره موضوع‌های مختلف کاشان تهیه شود. بنا بود بخشی از کتاب به نگاه شرق‌شناسان به کاشان اختصاص یابد که بعدها این کتاب به‌صورت جدا به این صورت منتشر شد. در این کتاب از منابع بسیاری مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتابخانه دانشگاه تهران، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام استفاده و متن‌هایی نیز از انگلیسی،‌ فرانسه، روسی و آلمانی ترجمه شدند.

این نویسنده و مترجم افزود: در جریان آماده‌سازی کتاب عکس‌ها و تصویرهایی به آن اضافه شد و علاوه‌بر آن نیز تصاویری از کتاب‌های شرق‌شناسان درباره کاشان به‌دست آمد که بی‌نظیرند. محتوای سفرنامه‌هایی که در کتاب آمده به جزییات توجه بسیاری دارد، ویژگی‌های زندگی مردم، افول صنعت پارچه‌بافی کاشان، نگهداری نکردن از خانه‌های قدیمی، بی‌توجهی به کاشت درخت، اعتقادات محلی و روش‌های درمان عقرب‌گزیدگی از مسایلی است که می‌توان با تحلیل و بررسی آن‌ها، نمودی از زندگی و تفکر ایرانیان را ترسیم کرد.

پژوهش‌های بنیاد فرهنگ کاشان برپایه بی‌طرفی است
حسین محلوجی نیز در این نشست با قدردانی از افرادی که در تالیف و تدوین کتاب نقش داشته‌اند، اظهار کرد: بنیاد فرهنگ کاشان موسسه‌ای غیرانتفاعی و غیردولتی است و تحقیقاتی که انجام می‌دهد، به‌صورت کتاب مرجع در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار می‌دهد.

مدير بنياد فرهنگ كاشان گفت: «مشاهیر کاشان»، «معماری کاشان»، «فرش کاشان»، «سفال کاشان»، «سکه‌های کاشان»، «نائبیان»، «تاریخ کاشان»، «اقلیت‌های کاشان» و «کاشانیان نامدار عصر قاجار» از کتاب‌هایی به‌شمار می‌رود که در این بنیاد تلاش داریم برپایه پژوهش‌های بی‌طرفانه تدوین کنیم.

نخستین سفرنامه درباره ایران نوشته گزنفون است
علی‌اصغر محمدخانی نیز در ابتدای این نشست با اشاره به فعالیت‌های بنیاد فرهنگ کاشان گفت: وجود بنیادهای فرهنگی در شناخت فرهنگ، مردم و ایران بسیار بااهمیت است. بنیادهایی به‌نام شخصیت‌هایی مانند حافظ، سعدی و فردوسی شکل گرفته که تلاش می‌کنند در شناساندن این افراد به ایران و جهان گام بردارند اما مولانا، عطار و خیام در این میان مغفول مانده‌اند.

معاون فرهنگی شهر کتاب افزود: سفرنامه‌نویسی در ایران در کنار خاطره‌نویسی از انواع ادبی پرخواننده به‌شمار می‌رود که دنیای جدیدی را برای مخاطب باز می‌کند و اطلاعاتی در زمینه شناخت فرهنگ، جغرافیا و تاریخ براساس آن‌چه نویسنده مشاهده کرده، در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: سفرنامه‌ها به سه دسته سفرنامه‌های حقیقی، سفرنامه‌های جغرافیایی و سفرنامه‌های تمثیلی مانند «ارداویرافنامه»،‌ «سیرالعباد» و «دانته» که به شرح سیروسلوک و سفرهای روحانی پرداخته، تقسیم می‌شوند.

این پژوهشگر ادامه داد: سفرنامه سابقه بسیار طولانی دارد. نخستین سفرنامه‌ای که شناخته شده، مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است که در مصر توسط  «کوسموس اسکندرانی» نوشته شده و گزارشی از حبشه، هند شرقی و سیلان است. سفرنامه مارکوپولو، سفرنامه سلیمان تاجر سیرافی با نام «اخبار الصين و الهند» که برپایه آن داستان‌های «سندبادنامه» و «هزارویک‌شب» نوشته شده‌اند، برخی از آن‌هاست.

محمدخانی با اشاره به سفرنامه‌هایی که خارجیان درباره ایران نوشته‌اند، گفت: «بازگشت ده‌هزار یونانی» از گزنفون نخستین سفرنامه درباره ایران به‌شمار می‌رود. سفرنامه «خاخام بنیامین» اسپانیایی که در دوره سلجوقیان به ایران سفر کرد و دیگر جهانگردانی که در دوره‌های مختلف به ایران آمده‌اند، متن‌های بسیاری به‌جای گذاشته‌اند که از این میان می‌توان به «سفرنامه شاردن» و «سفرنامه تاورنیه» اشاره کرد.

معاون فرهنگی شهر کتاب ضمن خواندن بخش‌هایی از کتاب «فراز و فرود کاشان به روایت دیگران» و «سفرنامه شاردن» بیان کرد: در این کتاب 61 سفرنامه شامل نوشته‌های 22 انگلیسی، 19 نفر فرانسوی، سه ایتالیایی و افرادی از دیگر کشورها گردآوری شده است. بیشتر این سفرنامه‌ها مربوط به دوره فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه به‌شمار می‌روند که در آن‌ها دیدگاهشان را نسبت به مردم و فرهنگ ایران بیان کرده‌اند.

کتاب «فراز و فرود کاشان به روایت دیگران» به‌کوشش حسن عاطفی، آبتین گلکار و مهشید جعفری به فارسی ترجمه شده و با شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه و بهای 80 هزار تومان از سوی بنیاد فرهنگ کاشان منتشر شده است.