به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستادخبری بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران، نشست «میراث مشترک ایران و هند» با موضوع معرفی فعالیت‌های مشترک چاپ و نشر کتاب در ایران و هند، پنجشنبه (12 اردیبهشت‌ماه) با سخنرانی مجید غلامی‌جلیسه، پژوهشگر نسخه‌پژوه، الریش مارزولف، ایرانشناس و پژوهشگر آلمانی و محسن جعفری‌مذهب، تاریخ‌شناس در سرای اهل قلم کارنامه نشر بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برپا شد.

الریش مارزولف در این نشست بیان کرد: دوره ناصری عصر طلایی چاپ سنگی در ایران بود. نخستین کتاب ادبیات که به‌صورت رسمی در ایران منتشر شد، نه شاهنامه، که کتاب «خمسه نظامی» بود که در سال 1264 قمری یعنی نخستین سال حکومت ناصرالدین‌شاه به چاپ رسید.

وی افزود: نخستین «شاهنامه» در هند و از سوی پژوهشگران انگلیسی چاپ شد. در این دوره به‌دلیل این‌که زبان فارسی زبان رسمی هند بود، انگلیس نیاز داشت تا برای تسلط بر این منطقه  از این زبان استفاده کند. نخستین چاپ شاهنامه در اوایل قرن 19 از سوی «ترنر مکان» در سال 1829 در کلکته به‌چاپ رسید و الگویی برای شاهنامه‌های بعدی شد.

این ایرانشناس آلمانی با اشاره به نقاشی‌های شاهنامه از آغاز تا دوره‌های بعد، افزود: نخستین نقاشی‌های شاهنامه بسیار ساده و به‌نام شیوه کشمیری شهرت یافت. بیشتر نقاشان و خطاطان هندوستان این دوره که به انتشار کتاب‌های فارسی اشتغال داشتند، ایرانی بودند. پس از آن شیوه نقاشی‌ها تبدیل به سبک قاجار شد و در چاپ‌های بعدی نیز تحت تاثیر نقاشی اروپایی، پرسپکتیو در آن‌ها دیده می‌شود. مساله مهم در انتشار شاهنامه در هند این است که این کتاب برای زرتشتیان منتشر می‌شد و نیاز به پژوهش در این‌باره وجود داشت.

مجید غلامی‌جلیسه در این نشست گفت: نیاز کمپانی هند شرقی به زبان مشترکی مانند فارسی در سرزمینی که زبان‌های مختلفی وجود داشت باعث شد تا انگلیسی‌ها دست به انتشار کتاب‌هایی به زبان فارسی در این سرزمین بزنند. در این دوره چاپ نخستین کتاب‌ها به زبان و خط فارسی که فردی به‌نام «چارلز هستینگز» آن را ابداع کرده بود، شروع شد. از این آثار می‌توان به «واژه‌نامه انگلیسی»، «لیلی و مجنون» هاتفی، «کلیات سعدی»، «دیوان حافظ»، «طوطی‌نامه» و «شاهنامه» اشاره کرد. 

این پژوهشگر نسخه‌پژوه افزود: در سال 1791 میلادی «ابوطالب لندنی» با حمایت مالی «ریچارد جانسن» در کلکته نسخه‌های مهمی از کتاب‌های فارسی قدیمی ایران را منتشر کرد. وی «دیوان حافظ» و «کلیات سعدی» را با استفاده از 12 نسخه تصحیح و به چاپ رساند. 

وی در ادامه افزود: نخستین چاپ از «شاهنامه» در هند با چاپ سنگی در سال 1846 میلادی انتشار یافت. در این دوره دو ناشر ایرانی با نام‌های «شیخ علی محلاتی» در سال 1287 قمری و «محمد بن محمدرفیع ملک‌الکتاب شیرازی» در سال 1294 قمری به‌دلیل ارزانی چاپ کتاب در هند دست به انتشار کتاب‌های بسیاری زدند. در این دوره‌ها همچنین «محمود بن وصال شیرازی» کتاب‌هایی مانند «دیوان حافظ» و «مثنوی معنوی» را منتشر کرد.

وی ادامه داد: حوزه چاپ فارسی در هند ناشناخته است و باید در این حوزه به فعالیت‌هایی مانند شناسایی و فهرست‌نویسی چاپ‌های سنگی و سربی، شناسایی نقاشان، کاتبان و مذهبان در هند، معرفی چاپخانه‌ها و بانیان چاپ دست زد.

محسن جعفری‌مذهب نیز در پایان این نشست با اشاره به دیگر مشترکات میان دو کشور ایران و هند بیان کرد: میراث مشترک میان دو کشور تنها به کتاب‌ها ختم نمی‌شود، بلکه سکه‌هایی که به‌زبان فارسی در هند ضرب شده‌اند نیز از جایگاه مهمی برخوردارند. انگلیس در دوره استعمار هند، با استفاده از زبان فارسی دست به فعالیت‌های بسیاری زد. از آن میان تاسیس «کالج برت ویلیام»، «انجمن آسیایی بنگال» و «ضرابخانه کلکته» از اقداماتی به‌شمار می‌روند که در ترویج پژوهش‌های زبان فارسی در هند تاثیر بسیار گذاشتند. آموزش زبان فارسی از نخستین دستورالعمل‌های این مراکز بود.

این کارشناس تاریخ ادامه داد: در سال 1833 میلادی با تصویب قانون پارلمانی انگلیس مبنی ‌بر استفاده از زبان انگلیسی در مستعمرات، زبان فارسی در هند افت کرد. با این‌حال افرادی مانند «منشی نول کشور» که ناشری هندی بود، کتاب‌های بسیاری به زبان فارسی منتشر و توزیع کرد. از فعالیت‌های دیگری که در حوزه مطالعات ایران و هند انجام شده می‌توان به «خان‌بابا مشار» اشاره کرد. وی برای نخستین‌بار توانست فهرست کتاب‌های فارسی در هند را گردآوری کند، همچنین «عارف نوشاهی» نیز تاثیر زیادی بر مطالعات و میراث مکتوب ایران و هند گذاشت.

نشست «میراث مشترک ایران و هند» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران به پایان رسید.

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی(ره) برپاست.