به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی جامعه شناسی موسیقی عصر دیروز شنبه 28 بهمن، با حضور محمدرضا مریدی، حسن خجسته، مسعود کوثری، ولی‌الله کاووسی و علی شادکام در تالار امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد. همچنین در این نشست از کتاب «رادیو و موسیقی» تالیف مشترک مسعود کوثری و مجتبی کوثری رونمایی شد. 

شادکام در این نشست گفت: دلیل حضور من در این نشست ترجمه کتاب «ردیف موسیقی دستگاهی ایران» اثر برونو نتل است. نتل در سال 1347 به ایران سفر كرد. نتل اتنوموزیکولوگ است و تخصصش در بررسی و تحقیق بر موسیقی‌های سنتی غیر غربی است. 

وی افزود: نتل با استادان بزرگ موسیقی ایرانی چون نورعلی خان برومند، استاد عبدالله دوامی و میرزا عبدالله ارتباط برقرار می‌کند. از این بین استاد برومند به دلیل آشنایی‌اش با زبان آلمانی تنها کسی است که بدون واسطه با او همسخن می‌شود. 

شادکام در ادامه با اشاره به این نکته که متن‌های مناسبی در مورد جامعه‌شناسی موسیقی در ایران وجود ندارد، گفت: برونو نتل نیز در کتاب خود بیان می‌کند که متن مناسبی در زمینه «قوم شناسی موسیقی ایرانی» حتی درباره تهرانی‌ها، وجود ندارد. نتل اعتقاد دارد که موسیقی نمودی از شاخصه‌های اصلی هر فرهنگ است و چون منبعی در این مورد ندارد، مشاهدات خود از جامعه ایرانی را ملاک بحث خود در زمینه قوم شناسی موسیقی ایرانی قرار می‌دهد. 

این مترجم در ادامه با اشاره به بحث تطبیقی نتل از رفتارهای اجتماعی ایرانیان و مقایسه آن با موسیقی دستگاهی ایران گفت: نتل چند مشخص از جامعه ایرانی را گرفته و آن را با موسیقی دستگاهی ایران مقایسه كرده است؛ به عنوان مثال او از کانون اقتدار در جامعه ایرانی صحبت می‌کند که در خانواده، پدر است و در جامعه پادشاه و در کل نظام هستی، خداوند. 

شادکام در ادامه به مقایسه کانون اقتدار در جامعه با موسیقی دستگاهی ایران از دیدگاه نتل پرداخت و گفت: موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز است. دستگاه شور چهار دستگاه اقماری دارد. دستگاه شور مهم‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی است و در همه جا حضور دارد؛ مثلا دستگاه ماهور پرده‌هایی از دستگاه شور با خود دارد و در دستگاه راست‌پنجگاه نیز پرده‌هایی از شور تکرار می‌شود. 

وی افزود: از نظر زمان‌بندی ردیف‌نوازی هم 30 درصد محتوا را دستگاه شور به خود اختصاص داده است. زمان دستگاه شور نیز نزدیک به 30 دقیقه، آوازهایش 20 دقیقه است و ضربی‌های مفصلی نیز دارد. در زمینه آموزش نیز دستگاه شور اول از همه شروع می‌شود. بنابراین دستگاه شور یک کانون اقتدار است. 

شادکام در پایان گفت: بسیاری از اصول و فنون موسیقی ایرانی و همچنین بسیاری از سنت‌ها و مباحث قوم نگارانه در حال نابودی است و باید فکری کرد. 

همچنین کوثری در این نشست گفت: در این چند سال اخیر موضوع جامعه‌شناسی موسیقی در ایران بسیار تقویت شده و یکی از موضوعات پر طرفدار در حوزه‌های جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی است. با وجود اين یکی از مباحث مغفول در ایران بحث «تاریخ اجتماعی موسیقی در ایران» است. 

وی افزود: اسناد بسیار مهمی از دوران قاجار و پهلوی در حوزه موسیقی موجود است، اما در عين حال عجیب است که تاکنون یک تاریخ کامل و درستی از تاریخ اجتماعی موسیقی، توسط کسی نوشته نشده است. 

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به ارتباط رادیو و موسیقی در ایران گفت: رادیو در ایران از سال 1319 شروع به کار می‌کند و اکنون چیزی در حدود 70 سال از ارتباط تنگاتنگ موسیقی و رادیو می‌گذرد، اما تا امروز پژوهشی در زمینه این ارتباط انجام نشده بود. 

کوثری در ادامه با اشاره به این نکته که بسیاری از اسناد موسیقی ما امروز در حال از بین رفتن است، گفت: در اوایل شروع انقلاب اسلامی به دلیل کمبود نوار، روی بسیاری از نوارهای موسیقی به ویژه نوارهایی که روی آن نغمات محلی در حال انقراض ضبط شده بود، چیزهای دیگری ضبط شد و عملا بسیاری از این نوارها نابود شدند. بنابراین تاریخ‌های موسیقی الان ما بیشتر خاطرات است. 

وی در ادامه با اشاره به کتاب «رادیو و موسیقی» خود گفت: تقریبا نیمی از این کتاب به تاریخ موسیقی و مواردی چون «تشکیل گروه‌های موسیقی»، «شکل‌گیری ارکسترهای رسمی» و دیگر مواردی از این دست می‌پردازد. 

کوثری گفت: بحث مهم دیگری که در ایران مغفول مانده، بررسی رابطه بین مردم و موسیقی است، که من در این کتاب تا حدودب به آن پرداخته‌ام. به طور کل در این کتاب سعی کردم از نقل قول‌ها بیرون آمده و به وسیله اسناد معتبر، تاریخ منظمی از موسیقی در رادیو ارایه کنم. 

کوثری درباره دیگر مباحث کتاب خود گفت: نیم دیگری از کتاب درباره رابطه موسیقی و رادیو به لحاظ تئوریک است. مبحث دیگری که در این کتاب به آن پرداخته شده، بحث «رادیو – موسیقی» است. رادیو – موسیقی در غرب سنتی طولانی دارد، اما در ایران با وجود ادعاها، چیز عجیب و غریبی از آن ارایه شده است. بحث مهم دیگر کتاب، چرخه موسیقی است که به عنوان مثال رادیو چه آثاری را باید در صبح، چه آثاری در میانه روز و چه آثاری در پایان روز، پخش کند. 

کوثری در پایان گفت: امیدوارم این کتاب خلاهای موجود را پرکند. امروزه ما از جامعه‌شناسی موسیقی حرف می‌زنیم بودن آن‌که متنی را در اختیار داشته باشیم. همچنین تعداد محققان و پژوهشگران این حوزه بسیار اندک است و ما در حوزه پژوهش موسیقی فقیر هستیم. 

بسیاری از اسناد در حال نابود شدن است و هرچه سریع‌تر باید با مکتوب کردن این اسناد از نابودی آن‌ها جلوگیری شود. 

حسن خجسته، معاون سازمان صدا و سیمای ایران نیز که یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود، گفت: موضوع مهمی که امروزه مغفول مانده بحث «موسیقی رسانه» است. من از این نوع موسیقی با عنوان «موسیقی در حضور» تعبیر می‌کنم. رابطه موسیقی با رسانه بسیار پیچیده است. زمانی که موسیقی وارد رادیو شد، مسیری کاملا جداگانه پیدا کرد. 

وی افزود: اگر رادیو نبود، بسیاری از انواع موسیقی چون موسیقی «پاپ» ابداع نمی‌شدند. یکی از کارکردهای مهم موسیقی رادیو، ایجاد فاصله است. به طور کل تاکنون در موضوع ارتباط رادیو و موسیقی هیچ پژوهشی صورت نگرفته بود و امیدوارم کتاب آقای کوثری فتح بابی باشد برای پیگیری مساله «موسیقی رسانه». 

دیگر سخنران این نشست ولی الله کاووسی بود که درباره جریان‌های تجددخواهی در موسیقی ایرانی برای مخاطبان سخنرانی کرد. 

محمدرضا مریدی، دبیر گروه جامعه‌شناسی هنر خانه هنرمندان و دبیر این نشست گفت: جامعه‌شناسی موسیقی از  مباحثی است که در ایران کمتر درباره آن پژوهش شده است، چرا که ورود به این حوزه حتما نیاز به دانش فنی موسیقی دارد و در میان جامعه‌شناسان این طیف متخصص کمتر دیده می‌شود. 

این استادیار دانشگاه هنر در ادامه با اشاره به مهجوریت مبحث جامعه‌شناسی موسیقی در ایران گفت: این حوزه از جامعه‌شناسی هنر در ایران بسیار نوپاست و محققان اندکی روی آن کار می‌کنند. امیدوارم این نشست در راستای پیگیری این مباحث، نقطه شروع خوبی باشد.