به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، گودرزي‌ديباج که عصر دیروز، سه‌شنبه، ‌17 بهمن، در سرای اهل قلم برگزار شد، از بي‌توجهي مسوولان و دانش اندك هنرمندان درباره هنر انقلاب اسلامي انتقاد كرد و گفت: حتي بعضي افرادي كه در هنر انقلابي جايگاهي داشتند و آثار آن‌ها نيز خود سوژه پژوهش است، اطلاع چنداني از هنر انقلاب ندارند. 

اين نقاش و منتقد هنري گفت: در جامعه ما افراد كمي به طور جدي به بررسي هنر مي‌پردازند. به همين دليل، اين موضوع كه چنين بينش‌ها و ارزش‌هايي در هنر انقلاب اسلامي چگونه شكل گرفته، براي مردم چندان مشخص نيست.

گودرزي تأكيد كرد كه براي تبيين اين نوع هنر بايد به بررسي هنر انقلابي ديگر كشورها نيز پرداخت. 

اين نقاش و پژوهشگر هنر ادامه داد: در حوالی روزهای انقلاب، دو نمايشگاه پوستر در تهران تشكيل شد، يكي در دانشكده هنرهاي زيبا و ديگري در حسينيه ارشاد. برخلاف نظر بعضي افراد، نمايشگاه حسينيه ارشاد نقطه عطف آثار هنري انقلاب نبود، چرا كه 20 روز پس از پيروزي تشكيل شد. 

وي افزود: البته در اين موارد، نقطه خلق آثار اهميت دارد و نمايشگاه فقط محل عرضه اثر است. آثار عرض ه‌شده در نمايشگاه حسينيه ارشاد هم پيش از انقلاب اسلامي خلق شدند. 

گودرزي همچنين درباره برگزاري نمايشگاه پوستر در دانشگاه تهران گفت: دست‌اندركاران اين نمايشگاه، شعار مذهبي نداشتند. البته بسياري از آن‌ها هنرمنداني متعهد به مذهب بودند، اما شعارهاي آن‌ها بيشتر ظلم‌ستيزانه بود تا مذهبي. به همين دليل، يكي از انگيزه‌هاي برپايي نمايشگاه حسينيه ارشاد واكنش مذهبي به نمايشگاه دانشگاه تهران بود. 

وي افزود: اين دو نمايشگاه در تاريخ هنر انقلاب اسلامي به لحاظ تجلي و عرضه اثر اهميت بسياري دارند.

اين نويسنده و هنرمند با بيان اينكه بروز و ظهور رشته‌هاي مختلف هنري در زمان انقلاب اسلامي از نظر كيفي و زماني داراي تقدم و تأخر است، گفت: بعضي رشته‌هاي هنري مانند مجسمه‌سازي از هنر انقلاب عقب ماندند. البته اين موضوع نشان‌دهنده ضعف اين رشته‌ها يا هنرمندان آن‌ها نيست، بلكه به دليل نياز به زيرساخت‌ها و امكانات فراوان، سرعت و كيفيت آن‌ها كمتر از بقيه رشته‌ها بود. اين‌كه ادبيات يا كاريكاتور زودتر و قوي‌تر در زمينه هنر انقلابي فعاليت كردند، دقيقا به دليل بي‌نيازي آن‌ها از امكانات زياد است. 

گودرزي درباره ويژگي‌هاي آثار انقلابي نيز گفت: آثاري كه در زمان انقلاب‌ها در همه جاي جهان خلق مي‌شوند، با كمترين واسطه با مخاطب خود ارتباط برقرار مي‌كنند. كنايه‌ها و نشانه‌هاي به كار رفته در اين آثار را در زبان مردم كوچه و بازار نيز مي‌توان يافت. مباحث فلسفي و عميق يا هر نوع پيچيدگي كه مانع برقراري ارتباط با مخاطب عام شود، در آن‌ها استفاده نمي‌شود. اين آثار همچنين رويكردي خطابه‌اي دارند و هدف آن‌ها القاي شعارهاي انقلابي است كه در خيابان‌ها نيز شنيده مي‌شوند. 

وي با انتقاد از بي‌توجهي دولت‌هاي پيش و پس از انقلاب اسلامي به پ‍ژوهش در زمينه هنر گفت: متأسفانه حتي پس از انقلاب نيز هيچ‌كدام از دولت‌ها از پ‍ژوهش در زمينه هنر انقلابي حمايت نكردند. اين در حالي است كه حداقل پوستر و گرافيك انقلاب اسلامي ويژگي‌هايي دارد كه در هيچ انقلابي در جهان مانند آن‌ها را سراغ نداریم.

این هنرمند درباره ادعاي تأثيرپذيري هنر انقلابي در ايران از هنر انقلابي كشورهاي ديگر نيز گفت: اساسا در كشور ما مطالعه در زمينه هنر بسيار اندك و ضعيف بوده است. اين اتفاق مخصوصا‌ پيش از انقلاب چشمگيرتر دیده شد. همچنين هنرمندان كشور ما تعامل چنداني با هنرمندان كشورهاي ديگر نداشتند تا از هنرهاي اعتراضي كشورهايي چون فرانسه، چين و كوبا استفاده يا تقليد كنند. 

وي شباهت‌هاي موجود در آثار هنر انقلابي در كشورهاي مختلف را نوعي «تطابق رفتاري» خواند و افزود: بعضي ويژگي‌ها در هنر اعتراضي مانند استفاده كم از رنگ در همه آثار هنري انقلابي در سراسر جهان ديده مي‌شود كه دليل اصلي آن، مردمي بودن، نبود حمايت مالي و سرعت در خلق و ارایه آثار است. 

نويسنده كتاب «گرافيك انقلاب» يكي از ويژگي‌هاي منحصر به فرد هنر گرافيك در دوران انقلاب اسلامي را شكل‌گيري نوعي «پوسترـ نقاشي» دانست و گفت: به دشواري مي‌توان اين آثار را از نظر آكادميك، پوستر يا نقاشي خواند. ابوالفضل عالي و حبيب صادقي از كساني بودند كه به خلق پوسترهايي با ويژگي‌هاي خاص و شبيه به نقاشي پرداختند. 

ادامه هنر شيعي

آرش تنهايي نيز در اين نشست يكي از ويژگي‌هاي مهم پوستر انقلاب اسلامي را تأثيرپذيري آن از هنر بومي و ديني ايران خواند و گفت: بعضي آثار طراحان پوستر در آن دوره، مانند كار نقاشان قهوه‌خانه‌اي بود،‌ زيرا پوستر را به داستاني چندپلاني تبديل مي‌كردند. هنر اين افراد در امتداد هنر شيعي و مذهبي ايران بود. 

اين پژوهشگر و مدرس گرافيك گفت: نخستين پرسش در بررسي هنر انقلاب اسلامي اين است كه اين هنر از چه زماني آغاز مي‌شود. همان‌طور كه نمي‌توان نقطه شروع انقلاب اسلامي را دقيقا مشخص كرد، زمان آغاز هنر آن را نيز نمي‌توانيم با دقت كامل تعيين كنيم. 

وي افزود: شايد بتوان نقطه آغاز انقلاب اسلامي را ورود جدي‌تر روحانيان به سياست دانست؛ يعني زمان صدور فرمان تحريم تنباكو از سوي ميرزاي شيرازي يا فعاليت روحانيان در زمان انقلاب مشروطه. 

تنهايي ادامه داد: از ميان هنرها، اعتراض و انتقاد از حكومت ابتدا در كارتون و كاريكاتور و سپس نمايشنامه‌ها ديده شد. رگه‌هايي از اين اعتراض‌ها در آثار كاريكاتوريست‌هاي مكتب توفيق نیز ديده مي‌شود. 

وي افزود: در سال‌هاي  1355 و 1356 پوسترهاي انقلابي بيشتر خلق شدند. افرادي چون برادران شيشه‌گران در اين زمينه فعاليت بسياري كردند. 

به گفته اين گرافيست، تالار قندريز از مراكز مهم عرضه هنرهاي تجسمي پيش از انقلاب اسلامي بود كه حتي بعضي نشست‌هاي مخفيانه كانون نويسندگان هم در آن برگزار مي‌شد. 

تنهايي افزود: تالار قندريز در معرفي هنرمندان معترض و انقلابي كشورهاي ديگر نقش مهمي داشت. برگزاري نمايشگاه آثار هنرمندان انقلابي كوبا و چاپ كتابچه‌هاي مختلف هنري از جمله فعاليت‌هاي مهم در اين تالار بود. هنرمندان بنامي چون هانيبال الخاص هم در تالارهاي قندريز و عبيد فعاليت مي‌كردند. 

وي با بيان اين‌كه در سال‌هاي پيش از انقلاب اسلامي، هنر گرافيك و مخصوصا طراحي پوستر مخاطباني محدود داشت،‌ گفت: در بحبوحه انقلاب، ناگهان مخاطبان اين هنر افزايش چشمگيري يافت. 

تنهايي درباره برگزاري نمايشگاه‌هاي هنري در سال 57 نيز گفت: نمايشگاه‌هاي پوستر حسينه ارشاد و دانشگاه تهران به صورت كارگاهي برگزار شدند و مخاطبان از زمان خلق تا عرضه اثر، شاهد فعاليت هنرمندان بودند. در نمايشگاه دانشگاه تهران افراد بسياري با گرايش‌هاي گوناگون حضور داشتند. 

اين پژوهشگر هنر با بيان اين‌كه هنرمندان انقلابي كوبا، چين و شوروي الگوي هنرمندان ايران بودند، گفت: استفاده زياد از رنگ‌هاي قرمز و مشكي در آثار اين هنرمندان از ويژگي‌هاي مشترك آثار آن‌هاست.

وي افزود: همچنین توانايي طراحان در خلق اثر در آينده اين هنر بسيار تأثيرگذار بود. آثار عرضه‌شده در نمايشگاه‌هاي حسينيه ارشاد و دانشگاه تهران با توجه به دانش آكادميك هنرمندان بسيار سالم و دانشگاهي بودند تا جايي كه مي‌توان ادعا كرد اين نمايشگاه‌ها نقطه آغاز گرافيك سالم و توانا را در ايران نشان می‌دادند كه تأثير بسياري بر هنرمندان بعدي گذاشتند. 

خواب سنگين هنرمندان تجسمي

سعيد باباوند كه اداره نشست را نيز بر عهده داشت نیز در این برنامه گفت: هنرمندان تجسمي بسيار دير فعاليت اعتراضي و انقلابي را شروع كردند. فعاليت‌هاي آن‌ها در سال 57 با برگزاري دو نمايشگاه در تهران آغاز شد. 

اين طراح گرافیک و منتقد هنری با بيان اين‌كه اولين جرقه‌هاي هنر انقلابي را در شعر فروخ فرخزاد مي‌توان ديد، گفت: او در شعر «كسي كه مثل هيچ‌كس نيست» وقوع يك انقلاب در ايران را پيش‌بيني كرده بود. 

وي همچنين با تأكيد بر تجديد قالب در هنر انقلاب اسلامي گفت: شعار «بازگشت به خويشتن خويش» كه در سال‌هاي منتهي به انقلاب اسلامي از سوي روشنفكران مطرح شد، تجديد قالب در هنر آن زمان را در پي داشت. اين اتفاق را در بازگشت و توجه دوباره به موسيقي سننتي و دستگاهي و نيز استفاده بيشتر از غزل و مثنوي به جاي قالب‌هاي جديدتر شعري مي‌توان رديابي كرد. 

باباوند، هانيبال الخاص، بهمن جلالي و بهمن محصص را از هنرمندان مهمي برشمرد كه در ارایه هنر اعتراضي در ايران فعاليت بسياري كردند. 

وي همچنين برگزاري يك نمايشگاه عكس در ميدان شوش تهران را اتفاقي بسيار مهم ارزيابي كرد و افزود: هنر توانست انقلاب را به دل مردم ببرد. در نمايشگاه ميدان شوش، آثاري عرضه شد كه هنوز هم مي‌توان آن‌ها را به عنوان آثاري بسياري مدرن بررسي كرد. حتي اكنون پس از گذشت سه دهه، برگزاري چنين نمايشگاهي در ميدان شوش تهران باوركردني نيست. با اين حال،‌ مردم براي تماشاي آثار، به اين نمايشگاه هجوم مي‌بردند. 

خودباختگي هنر پيش از انقلاب 

در ادامه اين نشست، پرويز اسكندرپور خرّمي ‌نیز خودباختگي در برابر غرب را ويژگي هنر پيش از انقلاب اسلامي دانست و افزود: آن زمان با رفتن به موزه هنرهاي معاصر، دچار آشفتگي مي‌شديم، چرا كه از هويت خود دور شده بوديم، اما با انقلاب اسلامي، به اصل خود بازگشتيم. 

اين نويسنده و استاد دانشگاه افزود: هنر انقلاب هنري كربلايي بود. پرده‌خواني عاشورايي يا حماسي، نقاشي قهوه‌خانه‌اي و ديگر هنرهاي اصيل مذهبي و ايراني سبب بازگشت ما به اصالت‌ها شد. 

اسكندرپور با بيان اين‌كه هنرمندان معتقد به انقلاب اسلامي قبل از سال 57 در مكتب‌خانه‌ها و دخمه‌ها فعاليت‌هايي مي‌كردند، گفت: فعاليت‌هاي هنري اين هنرمندان بروز و ظهور آشكاري نداشت و بيشتر به صورت مخفيانه انجام مي‌شد تا اين‌كه نمايشگاه‌هايي در بحبوحه انقلاب اسلامي شكل گرفت. 

وي اوج گرفتن انقلاب را  منجر به گسترش فعاليت‌هاي هنري در كشور دانست و تاکید کرد که آموزش‌هاي هنري در ايران در آن زمان به صورت فردي بود، نه آكادميك.
 
نشست تخصصی تحلیل و بررسی هنرهای تجسمی ایران در دوران انقلاب، عصر ديروز 17 بهمن با حضور مرتضی گودرزی (دیباج)، پرویز اسکندرپور خرمی، آرش تنهایی و سعيد باباوند در سرای اهل قلم برگزار شد.