به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دو بخش ابتدايي نشست «بازتاب گفتمان جنگ تحميلي عراق عليه ايران در تاريخ و ادبيات ايران» با عنوان «شعر و آثار منظوم جنگ» صبح امروز( پنج مهر‌ماه) در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي برگزار شد.
مقاله ابتدايي اين بخش را دكتر طاهره ايشاني با عنوان مولفه‌هاي اجتماعي در شعر دفاع مقدس ارايه كرد. وي در پژوهش خود به تعريف ادبيات دفاع مقدس پرداخت و گفت: ادبيات دفاع مقدس به مجموعه آثاري گفته مي‌شود كه ارزش‌ها، رخدادها، ابعاد و جلوه‌هاي هشت سال دفاع مقدس و بازتاب و حوادث پيوسته به اين هشت سال را با زباني هنرمندانه (اديبانه) بيان كرده‌اند.
وي اين ادبيات را در دو دوره قابل بازخواني دانست و افزود: دوره نخست اين ادبيات شامل همه آثار ادبي است كه در طول هشت سال دفاع مقدس آفريده شده است. اين آثار منظوم و منثور از نظر ساختار، درون مايه و مقاطع دفاع هشت ساله، قابل تقسيم بندي‌اند.
ايشاني درباره دوره دوم ادبيات دفاع مقدس گفت: دومين دوره اين ادبيات آثاري را در بر مي‌گيرد كه پس از پايان جنگ تا به امروز آفريده شده و مي‌شوند.
وي سروده شدن اشعار دفاع مقدس با ارزش‌هاي ديني، مقاومت و ايستادگي را از ويژگي‌هاي مهم اين آثار توصيف كرد و افزود: نخستين شاعري كه در وصف رشادت‌هاي هشت‌سال دفاع مقدس سخن گفته را «مهدي اخوان ثالث» مي‌دانند كه در 27 اسفند‌ماه سال 1359 شعري با اين مطلع سرود: «هر چند همچو گل همه بر باد رفته‌اند / هرگز گمان مبر كه از ياد رفته‌اند»
اين استاد ادبيات با بيان اين‌كه «در سرايش اشعار در دوره نخست (به هنگام جنگ تحميلي عراق علیه ایران) رساندن پيام هدف اساسي بوده است» گفت: شاعران دغدغه‌هاي فكري، روحي خود را در انتقال اين پيام داشتند و در اين اشعار كمتر مي‌توان توجه به صنايع ادبي را مشاهده كرد.
ايشاني افزود: در اين زمينه و در توضيح ويژگي‌هاي اين نوع شعر در پژوهش‌ها آمده که «شعر جنگ و به تبع آن شعر دفاع مقدس از نظر ميزان استادي درخلق صنايع بديعي چندان قوي نيست و هنرنمايي چشم‌گيري در اين آثار به چشم نمي‌خورد. شعرا بيشترين سعي را در بعد محتوا و پيام مبذول داشته‌اند.» همچنین بر اين باورند كه: «يكي از ويژگي‌هاي ادبيات دفاع مقدس – كه پديدآورندگان يا جنگ را تجربه كرده‌اند يا با آگاهي، ادراك و احساس ادبي آن را حس كرده‌اند- واقع‌گرايي است. اين امر در درجه اول به كوشش اين نويسندگان براي ثبت و ضبط ارزش‌ها، رشادت‌ها و شجاعت‌هاي رزمندگان جبهه‌ها برمي‌گردد و در درجه دوم به شرايط اجتماعي كه در آن قرار داشته‌اند، مربوط مي‌شود.»
وي قيصر امين‌پور ،سيدكريم اميري فيروزكوهي ،مهرداد اوستا، سيد حسن حسيني، حميد سبزواري، محمود شاهرخي ،طاهره صفارزاده، عليرضا قزوه، سپيده كاشاني، نصرالله مرداني، مشفق كاشاني، علي معلّم دامغاني، سيد علي موسوي گرمارودي، سيمين دخت وحيدي و سلمان هراتي را معروف‌ترين شاعران دفاع مقدس دانست و سپس با توجه به اشعار امين‌پور، حسيني، كاشاني و هراتي به تقسيم بندي آثار شاعران در سه گروه كلي «مضامين سياسي»، «مضامين فرهنگي» و «مضامين اقتصادي» پرداخت.
اين استاد دانشگاه با توجه به اين چينش ادامه داد: در گروه مضامین سياسي مي‌توان توجه به عناويني مانند «وطن»،«اشاره به شخصيّت هاي خاصّ انقلابي»،«جنگ و عوامل مربوط به آن»، «اشاره به حوادث خاص در کشور» و «اشاره به مسايل سياسي ساير کشورها» را مورد مطالعه قرار داد.
وي در بخش «مضامين فرهنگي» موضوع‌هاي «وطن (با رويكرد عشق به وطن)»،«شهدا»، «ارزش‌ها، مانند: ارزشمند شدن مرگ و شهادت، دعوت به صلح و...»، «تأکيد و توجه به آموزه هاي ديني و توجه خاص به مذهب شيعه»، «آداب و رسوم و عقايد عامه» و «اشاره به شرايط روحي و رواني مردم»، «مسائل مرتبط با علم و دانش» و «سنت و مدرنيته» را قابل بررسي دانست.
ايشاني در پايان موضوع‌هاي «بازار سياه»، «کم شدن اقلام و کالاهاي مورد نياز» و «احتکار مواد غذايي» را از موضوع‌هاي قابل توجه در بخش «مضامين اقتصادي» عنوان كرد و در نتيجه گيري خود از اين پژوهش اظهار كرد: مولفه‌هاي اجتماعي در شعر دفاع مقدس در سه مقوله كلي سياسي، فرهنگي و اقتصادي قابل بررسي‌اند و در مضامين سياسي در شعر اين شاعران مهم‌ترين موضوع‌ها عبارتند از جنگ و عوامل مربوط به آن، اشاره به شخصيت هاي خاص انقلابي ايران، انتقاد از خويش، جوامع بشري و... اشاره به مسايل سياسي ساير كشورها، وطن و اشاره به حوادث خاص در كشور.
شريف‌نسب: كيفيت آثار نويسندگان نسل پس از جنگ قابل توجه است
دكتر مريم شريف‌نسب ارايه كننده دومين مقاله اين بخش بود كه مقاله‌اش را با عنوان «جايگاه وطن در آثار منظوم دفاع مقدس» تشريح كرد.
وي در ابتداي سخنانش به تعريف واژه وطن از دو منظر لغوي و سياسي پرداخت و گفت:تفاوت اين دو ترجمان از كلمه وطن در حافظه تاريخي داشتن است.
اين استاد ادبيات در ادامه با بيان اين‌كه «در ادبيات جنگ در هر متني اعم از ديداري، شنيداري، مكتوب و ... نكته مورد توجه اين است كه آثاري با محوريت جنگ توليد شود» افزود: اين متن داراي شاخه‌هايي است كه بزرگ‌ترين آن «ادبيات مقاومت» و شاخص‌ترين ادبيات مقاومت امروزه متعلق به ادبيات مقاومت فلسطين است.
وي سپس به تشريح معناي ادبيات دفاع مقدس پرداخت و گفت: ادبیات دفاع مقدس، مشخصا به موضوعات گوناگون در حیطه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می پردازد. این ادبیات در قالب‌های مختلف (شعر، داستان، رمان، فیلم، نمایشنامه،...) با بهره‌گیری از ارزش‌های ملی، معنوی و مذهبی به تشجیع سربازان ایرانی برای مبارزه با بعثیان می‌پرداخت.
شريف‌نسب وظیفه ادبیات دفاع مقدس را پس از اتمام جنگ «پاسداشت یاد مبارزان دلاور و زنده نگه‌داشتن خاطره آن حماسه‌ها» دانست و افزود: بخش‌هايي از شعر‌هاي دفاع مقدس از سوي افرادي نگاشته شده كه خود در جنگ حاضر بوده‌اند و بخش ديگر را همان افراد پس از پايان جنگ تحميلي عراق علیه ایران و سومين بخش را نسل پس از جنگ به قلم آورده‌اند.
وي هدف از نگارش آثار منظوم حوزه دفاع مقدس را تشريح دلاوري‌هاي رزمندگان عنوان كرد و گفت: كيفيت بسياري از اين اشعار چشم‌گير نيستند اما بايد توجه داشت كه هر متني را بايد در افق تاريخي خودش مورد مطالعه و ارزيابي قرار داد. در مقابل كيفيت آثار نسل پس از جنگ درباره جنگ تحميلي عراق علیه ایران قابل توجه است.
اين پژوهشگر ادبيات دفاع مقدس سپس به تفكيك شاعران دفاع مقدس با رويكرد به‌كارگيري مفهوم وطن پرداخت و حمید سبزواری، سپیده کاشانی، سیمیندخت وحیدی، سلمان هراتی، نصرالله مردانی، قیصر امین پور، سیدحسن حسینی، محمدرضا عبدالملکیان، عبدالجبار کاکایی، علیرضا قزوه و محمدسعید میرزایی را در اين چينش جاي داد.
وي سه تقسيم‌بندي ملي، اقليمي و ايدئولوژيك از مفهوم وطن را حاصل اين تفكيك دانست و گفت: مفهوم وطن در شعر پارسي داراي پيشينه است. اگر معني مليت را از وطن استنباط كنيم آثار چنداني مشاهده نمي‌شوند اما در مفهوم قوميت اشعار بسياري براي صيانت از وطن ديده مي‌شوند كه اين موضوع با حكمراني غزنويان و سلجوقيان بر ايران بيشتر ابعاد ديني و مذهبي به خود گرفت. زيرا اين امر ابزاري براي توجيه اين حكمرانان براي دفاع از سرزمين بود. از اين روي بحث قوميت كمرنگ و بحث دين پررنگ شد و اين امر در دوره صفويان به اوج خود رسيد.
شريف نسب افزود: در دوره مشروطه به دليل تاثير غرب بر ادبيات كشورمان، مفهوم وطن و ميهن پرستي دوباره در ايران شكل مي‌گيرد كه نمونه‌هاي آن را مي‌توان در اشعار بهار، عشقي، لاهوتي و فرخي مشاهده كرد.
وي در ادامه به تقسيم‌بندي مفهوم وطن در نظر شاعران پرداخت و گفت: وقتي شاعران با نگاه به مفهوم وطن در معناي سرزميني مشخص كه بر اطلس جغرافيا قابل مشاهده است به وطن نگريسته‌اند، گاه به تاريخ و حماسه سرزمين خود با افتخار نگاه كرده‌اند و گاه با بر شمردن اين افتخارات حماسه دفاع مقدس را حماسه‌اي برتر از آن‌ها دانسته‌اند. در اشعار حميد سبزواري به تناسب تاريخ سرايش اشعار از هر دوي اين موارد مي‌توان مشاهده كرد.
اين استاد دانشگاه سپس به برداشت شاعران از واژه وطن در معناي اقليمي پرداخت و افزود: در اين معنا شاعران يا به زادگاه خود اشاره دارند و يا منطقه جنگي را مد نظر قرار داده‌اند كه زماني كه در وصف زادگاه خود سروده‌اند اين سرايش با زبان محلي نيز آميخته شده است. مانند آن‌چه نصرالله مرداني در اين شعر مي‌گويد: «تو هووی باهار آخرک سر «چشمه ساسون»/بید مجنون دزکی دس تو سینه او می‌زنه/ بو گلوی وحشی شدمبو، نزیکوی «تنگ تیکو»/آدمی مس می کنه وختی تو که تو می زنه!»
«وطن در معناي ايدئولوژيك يا آرماني» ديگر موضوعي بود كه شريف‌نسب از منظر شاعران دفاع مقدس به آن پرداخت. وي گفت: در اين معنا «اسلامستان» مورد توجه است جايي كه داراي هيچ مرز مشخصي در اطلس‌ها و پرچم مشخصي ندارد. اين رويكرد در شعر‌هاي علامه اقبال لاهوري و حميد سبزواري به چشم مي‌خورد.
وي در پايان از «وطن انساني» به‌عنوان وطني ياد كرد كه در نظر شاعران مرز‌هاي گسترده‌تري دارد و شاعر در آرزوي بر طرف كردن جنگ و خون‌ريزي نه تنها براي ايرانيان به براي تمامي مردم جهان است.
همايش يك‌روزه «بازتاب گفتمان جنگ تحميلي عراق عليه ايران در تاريخ و ادبيات ايران» با دو نشست ديگر با عنوان هاي «ادبيات داستاني دفاع مقدس» و « تاريخ شفاهي و خاطرات جنگ» ادامه می‌یابد.
چهارشنبه ۵ مهر ۱۳۹۱ - ۱۴:۱۹
نظر شما